سرویس فرهنگ و هنر مشرق - رمان «کفش های ماهیگیر» در تاریخ ۳۰ ژوئن ۱۹۶۳ در لیست پرفروش‌ترین‌های نیویورک تایمز به عنوان پرفروش‌ترین کتاب سال قرار گرفت و در مدت شش ماه بیش از دوازده میلیون نسخه در این کشور فروخت. «کفش‌های ماهیگیر» نوشته «موریس ال وست» رمان‌نویس و نمایشنامه نویس استرالیایی که بیشتر به خاطر رمان‌های مدافع شیطان (۱۹۵۹)  و دلقک‌های خدا (۱۹۸۱) شناخته می‌شود به ۲۷ زبان منتشر شد و بیش از ۶۰ میلیون نسخه(۱۹۶۳) در سراسر جهان فروخت.

«موریس وست» نویسنده استرالیایی  علاقه و تعهد عمیق خود را به کاتولیک، دستمایه ۳۰ رمانش  قرار داد و  وقتی «کفش‌های ماهیگیر» را درباره دخالت‌های سیاسی پاپ، رئیس کلیسای کاتولیک، در سال ۱۹۶۳ منتشر کرد، با انتقادات مختلفی روبرو شد. بسیاری از منتقدان سیاسی و مذهبی کتاب  احساس می کردند، کتابی با رونمایه کودتا در واتیکان منتشر شده است. بسیاری از منتقدان این کتاب را نخستین اثری برشمردند که واتیکان را به همکاری سیاسی نامحسوس با قدرت‌های جهانی می‌کند.

این رمان، داستان تکان دهنده «کریل» است که هفدهمین سال از دوره محکومیت خود را در اردوگاه های کارگری سیبری زندانی می‌گذارند. سران سیاسی «اتحاد جماهیر شوروی» او را از ترس اصلاحات مذهبی به زندان دورافتاده‌ای تبعید کرده‌اند. در ساختار «اتحاد جماهیر شوروی» کلیسا یک خطره بالقوه و بالفعل برای ساز و کار سیاسی کمونیسم بود. اما شروع رمان خبر از تغییر سیاست‌های اتحاد جماهیر شوروی در قبال اسقف اعظم شوروی می‌دهد و مقامات بلند پایه اتحاد جماهیر شوروی او را با اهدافی بلند مدتی آزاد می‌کنند.

جنگ جهانی دیگری در راه است و کشور چین توسط ایالات متحده تحریم شده و تمامی لنگرگاه‌های تبادل کالا برای صادرات و واردات به چین بسته شده است. چین آماده زدن کلید یک جنگ جهانی دیگر است و ممکن است در مقابل ایالات متحده دست به اقدامی اتمی بزند و قدرت‌های جهانی خود را برای این مقابله آماده می‌کنند.  

داستان بر روی «کریل لاکوتا»، کشیش کاتولیک در اتحاد جماهیر شوروی در طول جنگ جهانی دوم متمرکز است. واتیکان پس از جنگ وی را به یک مقام اسقف اعظم ارتقا داده اما مقامات عالی رتبه شوروی او را دستگیر و شکنجه می‌کنند. پس از اینکه هفده سال از زندانی شدن لاکوتا در سیبری می‌گذرد، بازپرس ارشد سابق وی و رهبر اتحاد جماهیر شوروی، «کامنف»، ترتیب آزادی او را می‌دهد. دلایل این آزادی این است که ادامه زندانی شدن وی برای اتحاد جماهیر شوروی از نظر سیاسی شرم آور است.

اتحادیه جماهیر شوروی با نقشه قبلی «لاکوتا» را آزاد و راهی رم می‌کند با این شرط که در بزنگاه‌های سیاسی، از نقشه سیاسی تعیین شده توسط سران شوروی حمایت کند. پس از کوچ لاکوتا به واتیکان، پاپ که مرگ او بسیار نزدیک است او را به مقام کاردینالی می‌رساند. با مرگ پاپ کاردینال‌ها برای انتخاب پاپ جدید جمع می‌شوند، پاپ مرده است و راهروهای واتیکان برای صاحب جدید کفش‌های ماهی‌گیر باید دست به انتخاب تازه‌ای بزند. در جمع کاردینال‌ها برای انتخاب جانشین پاپ، لاکوتا با مداخله دو کاردینال تأثیرگذار رینالدی و لئونه، معرفی و انتخاب می شود هر دو معتقدند که زمان انتخاب پاپ غیر ایتالیایی فرا رسیده است. نخستین پیش بینی رمان «وست» پانزده سال بعد با  انتخاب پاپ ژان پل دوم (متولد کارول جوزف ووجی)، اولین پاپ غیر ایتالیایی از قرن شانزدهم میلادی به بعد به وقوع پیوست.

بیشتر بخوانید:

هشدار زودهنگام پکن به پاپ جدید

«لاکوتا» علیرغم تردید در خود، این انتخاب را می‌پذیرد و «پاپ کریل اول» می شود. تجربه سیبری وی و تلاش های وی برای خدمت به زندانیان دیگر، وی را به شدت از ضرورت اعمال معنوی کلیسای کاتولیک آگاه ساخته است. با این حال، واتیکان یک شرکت عظیم است که در آن پول، شرایط بوروکراتیک گسترده‌ای را پدید آورده است. بنابراین کریل با یک پارادوکس روبرو می شود: حرکت سریع برای تأمین نیازهای کلیسا، منجر به عدم حمایت مقامات ارشد واتیکان از او که برای انجام اصلاحات جدید آماده است، خواهد شد. کریل برای هدایت و قدرت دعا می کند. تلاش های وی برای مقابله با پارادوکس اصلی «کفش های ماهیگیر» در ذیل نسخ خط اصلی رمان آشکار شده است.

«کریل» رهبر جدید کلیسای کاتولیک روسی سعی در جلوگیری از  جدل سیاسی - نظامی چین با ایالت متحده با هدایت اتحاد جماهیر شوروی دارد. پاپ باید در «برنامه جامع اقدام مشترک» در فرانسه شرکت کند تا از درگیری چین و ایالت متحده جلوگیری کند و روسیه نقش مهمی در این همایش سیاسی ایفا می‌کند تا از جنگ جلوگیری کند و با ترتیب دادن ملاقات پاپ با رهبر چین، مانع گسترش تنش میان غرب و شرق شوند و نکته بسیار جالب اینجاست که اتحاد جماهیر شوروی سعی می‌کند رهبر جوان چین را متوقف کند، اما از سوی دیگر پاپ نقشه دیگری دارد و باید مسیر تبادلات سیاسی آمریکاو شوروی را تسهیل کند.

اگر شخصیت و روایت‌های فرعی متصل مثل ماجرای «جورج فابر» روزنامه‌نگار آمریکایی متخصص اخبار واتیکان، چیرا کالیتری، همسر سیاستمدار ایتالیایی، کورادو کالیتری، «ژان تلموند» یسوعی فرانسوی از کتاب منتشر شده در نظر نگیریم، در متن اصلی روایت یک کانال ارتباطی مخفی بین کامنف، رهبر اتحاد جماهیر شوروی و پاپ کریل شکل می‌گیرد.

نماینده کامنف به پاپ کریل اطلاع می‌دهد که کامنف به یک کانال ارتباطی خصوصی با رئیس جمهور ایالات متحده نیاز دارد. او از پاپ کریل کمک می‌خواهد. پس از بحث زیاد درباره خطرات دیپلماتیک و سیاسی چنین دوره‌ای، کریل به یک کاردینال آمریکایی دستور می‌دهد تا رئیس جمهور آمریکا را از باز شدن این کانال مطلع کند و نامه های کامنف را به او می‌رساند. ایجاد این مجرای خصوصی بین دو رهبر خطرات جنگ را کاهش می دهد، زیرا آنها می توانند راه‌های سازش‌های احتمالی را آزادانه کشف کنند و از روش‌های محدود بوروکراتیک امور خارجه خود جلوگیری کنند و از سوی دیگر کشور چین که تحریم‌های فراوانی در مورد آن اعمال شده را از هر گونه اقدام جنگی بازدارند.  

آخرین مسئله مورد بحث در این کتاب، پروژه کریل برای سفر گسترده به خارج از واتیکان است. او قادر است سلسله مراتب واتیکان را برای حمایت از چنین سفرهایی ترغیب کند. با توجه به  پیش بینی کتاب در مورد یک پاپ غیر واتیکانی – ایتالیایی  پانزده سال پس از نگارش این کتاب به حقیقت می‌پیوندد، سفرهای ژان پل دوم به کشورهای منطقه خاورمیانه و بلوک شرق برای انجام پروژه‌های سیاسی تدارک دیده می‌شود و در جهان حقیقی ما به واقعیت می‌انجامد.

رمان وست از نظر جزئیات غنی است. بدیهی است که وی با فضای ساختمان‌های معروف و کلیساهای نمازخانه واتیکان آشنا بوده  و همچنین بنظر می رسد که او به خوبی با ساختار و روش های سلسله مراتب واتیکان آشناست و در کتاب   «کفش های ماهیگیر» پروژه مشروعیت بخشیدن پاپ در عرصه سیاسی را دنبال می‌کند. در واقع در کلیت این کتاب که بعدها یک اثر سینمایی از آن ساخته شد، به ماموریت‌های غیرواتیکانی و سیاسی پاپ مشروعیت بخشید. پاپ با بلوک شرق آغاز می‌کند و چین را با کمک‌های کلیسایی زیر فشار تحریم‌های آمریکا نگاه می‌دارد.

ماجرای کفش‌های ماهیگیر در سینما سیاسی‌تر شد

 کفش‌های ماهیگیر (The Shoes of the Fisherman) در سال ۱۹۶۸ از یک رمان استرالیایی تبدیل به یک درام آمریکایی شد، این اثر در رم توسط «مایکل اندرسون» کارگردانی و توسط مترو گلدن مایر پخش جهانی شد. البته روایت فیلم جزئیاتی به اندازه کتاب ندارد و روایت خبرنگار آمریکایی و مشروعیت بخشیدن به روابط غیراخلاقی او با همسر سیاستمدار ایتالیایی در فیلم نیست، اما فیلم روی پروژه سیاسی پاپ گام برمی‌دارد.  

در اوج جنگ سرد، «کریل پاولوویچ لاکوتا»، اسقف اعظم کلانشهر لوویو  اوکراین، پس از بیست سال در اردوگاه کار سیبری به طور غیر منتظره توسط زندانبان سابق خود، «پیتر ایلیچ کامنف»، نخست وزیر اتحاد جماهیر شوروی، آزاد می‌شود و به رم می‌رود که پاپ پیوس سیزدهم سالخورده او را به مقام کاردینالی می‌رساند و به عنوان ریاست کلیسای مقدس آتاناسیوس منصوب می شود.

لاکوتا اکراه دارد و خواهش می‌کند "یک مأموریت ساده با مردان ساده" به او داده شود، اما پاپ اصرار دارد که او زکوتوی قرمز کاردینالی را برتن کند. هنگامی که پاپ می‌میرد، انتخابات کنگره پاپ آغاز می شود، و کاردینال لاکوتا به عنوان یکی از انتخاب کنندگان شرکت می‌کند. دو کاردینال، کاردینال لئون و کاردینال رینالدی که پیشروترین نامزدها مسیر جدید در فیلم روش برخورد صریح را از سوی لاکوتا می‌پسندند و کلیسا فاز دخالت سیاسی خود را آغاز می‌کند.

پس از هفت رأی گیری انتخابات  به بن بست می‌خورد، لاکوتا با تحسین خودجوش در نمازخانه توسط کالج کاردینال‌ها، به طور غیر منتظره‌ای به عنوان کاندیدای سازش (به پیشنهاد کاردینال رینالدی) انتخاب می‌شود از آن پس بسیاری با او صحبت کرده و تحت تأثیر عقاید سیاسی توام با فروتنی‌اش قرار می‌گیرند. در همین حال، جهان در آستانه جنگ هسته ای است به دلیل اختلافات چین و آمریکا که در اثر قحطی ناشی از تحریم‌های تجاری اعمال شده، وضعیت سیاسی این دو کشور به نقطه جوش می‌رسد.

پاپ کریل متوجه می‌شود اگر مشکلات در چین ادامه یابد، هزینه آن می‌تواند جنگی باشد که در نهایت می‌تواند جهان را از هم بپاشد. در زمان تاجگذاری پاپ، کریل تیارای پاپ خود را برداشته و متعهد می‌شود که املاک کلیسا را ‌برای کمک به چینی‌ها بفروشد و این باعث خوشحالی جمعیت در میدان سنت پیتر زیر شد.

پایان فیلم تغییرات اساسی می‌کند  و موریس وست نویسنده رمان درباره این تغییرات حین نخستین اکران فیلم گفت:

از نظر ساختار، من همیشه فکر می‌کردم «کفش‌های ماهیگیر» یکی از کتاب‌های ضعیف و خیلی سرگردان من است. فیلمنامه این فیلم فشرده‌تر، مستقیم‌تر است و فکر می کنم بخشی از آنچه میخواستم در رمان بگویم را با روشی قویتر بیان می‌کند. ما در تاریخ به نقطه‌ای رسیدهایم که مردان - سیاه یا سفید، مارکسیست یا سرمایه دار، مسیحی یا غیر مسیحی - مجبور به انتخاب هستند. آنها یا مجبور خواهند شد خود را به یک عمل دوستانه نسبت به یکدیگر متعهد کنند و یا اینکه یک نفرت را نسبت به یکدیگر حفظ کنند. مردان در هر طرف باید بگویند: "ببینید ما همه برادر هستیم. چرا یکدیگر را در خیابان‌ها می‌کشیم؟ اجازه ندهید که بمب اتمی را بیندازیم. بیایید یک ساعت بیشتر صحبت کنیم. " امروز این پیروزی واقعی خیر و شر است. این همان چیزی است که من سعی کردم در آخرین سخنرانی فیلم بیان کنم.  

در پایان فیلم، پاپ ماموریت غذارسانی و کمک‌های قطره‌چکانی را و صدور آنرا به کشور چین بر عهده می‌گیرد. در حالی ایالات متحده آمریکا، تحریم‌های بسیار شدیدی علیه چین وضع کرده است، اتحاد جماهیر شوروی کشور نزدیک به سران سیاسی چین حاضر به کمک‌های اقتصادی حتی رساندن غذا به این کشور نمی‌شود.

پاپ در طول تاریخ به جایی نرفته است مگر با اهدافی سیاسی که طراحی آن به قدرت‌های سلطه‌گر جهانی برمی‌گردد. قدرت‌های جهانی،‌ کشورهای مستقل را تحریم می‌کنند با با جنگ به نابودی می‌کشند و سپس پاپ به عنوان یک منجی وارد می‌شود تا با کمی کمک‌های غذایی با تابلوی بشردوستی، مسیر منافع و اهداف کشورهای سلطه‌گر را فراهم کند.

***علیرضا پورصباغ