سرویس جهان مشرق _ نبرد بزرگ منطقه قره‌باغ در ماه اکتبر ۲۰۲۰ میلادی ۴۵ روز طول کشید و نهایتا منجر به بازپس‌گیری بخش بزرگی از خاک جمهوری آذربایجان که از سال ۱۹۹۴ در کنترل ارمنستان بود انجامید.

ارتش جمهوری آذربایجان در این نبرد بخش زیادی از تسیلحات مدرن خریداری‌شده در دو دهه اخیر از کشور روسیه و رژیم صهیونیستی را وارد کارزار کرد و با پشتیبانی هوایی پهپادهای رزمی بیرقدار Bayraktar TB۲ ارتش ترکیه موفق شد تا علاوه بر پیشروی و تصرف مناطق مورد نظر، تلفات سنگین تجهیزاتی به ارتش ارمنستان در حوزه زرهی، توپخانه‌ای و پدافندی وارد کند به طوریکه بعید به نظر می‌رسد تا مدت طولانی، ارتش ارمنستان توانی برای ضد حمله و جبران شکست بزرگ خود در جنگ سال گذشته را داشته باشد.

در حالیکه بر روی زمین تقریبا موزانه قوا در سال‌های گذشته همواره برقرار بود و برتری تجهیزاتی و بودجه نظامی چند برابری جمهوری آذربایجان، توسط کارایی رزمی و تجربه بیشتر نظامیان ارمنی خنثی می‌شد، ورود مستقیم ترکیه به میدان، قواعد بازی را شدیدا تغییر داد.

ارتش ارمنستان و قوای جمهوری آرتساخ (دولت تحت حمایت ارمنستان در منطقه ناگورنو_قره باغ) در طول ۳ دهه کنترل منطقه قره‌باغ، مواضع دفاعی متعدد و قدرتمندی را ایجاد کرده و به کمک پشتیبانی نظامی روسیه تسلیحات متنوع دفاعی را نیز در اختیار داشتند و انتظار نمی‌رفت ارتش جمهوری آذربایجان در مدت زمان کمتر از ۲ ماه بتواند بخش بزرگی از خاک اشغال شده خود را پس از ۲۶ سال تصرف کند؛ اما کنترل مطلق آسمان توسط پهپادهای ترکیه و سرکوب پدافند زمینی ارمنستان توسط آنها موجب شد تا قوای زمینی جمهوری آذربایجان با تلفات و خساراتی بسیار کمتر از آنچه انتظار می‌رفت موفق به آزادسازی مناطق شمالی و جنوبی قره‌باغ شوند.

اما یکی از معدود بخش‌هایی که ارتش ارمنستان دارای برتری تجهیزاتی نسبت به رقیب آذری خود بودف توان نیروی هوایی این کشور بود. ارتش ارمنستان در سال‌های اخیر ۴ فروند جنگنده سوخو۳۰ را از کشور روسیه دریافت کرده بود که در فرودگاه گیومری مستقر شده بودند. ۴ فروند جنگنده سوخو۳۰ از تمامی دارایی نیروی هوایی جمهوری آذربایجان برتر بود و اگر در نقش برتری هوایی به کار گرفته می‌شدند قادر بودند تا از پرواز آزاد بالگردهای Mi۱۷ آذری مسلح به موشک‌های ضد زره اسپایک و پهپادهای بیرقدار ترکیه که ضربات جبران نشدنی به ارتش ارمنستان وارد کردند جلوگیری کند.

در واپسین روزهای جنگ قره‌باغ و هنگامی که تکلیف نبرد و شکست ارمنستان کاملا قطعی شده بود، ۱ سوال بزرگ همچنان بی پاسخ مانده بود؛ چرا جنگنده‌های سوخو۳۰ ارمنی وارد نبرد نشدند؟

منابع رسانه‌ای ارمنی ابتدا حضور جنگنده‌های اف۱۶ ترکیه و پدافند برد بلند اس۳۰۰ آذربایجان را عامل عدم ورود این جنگنده‌ها عنوان می‌کردند اما به راستی ارتش ارمنستان که قافیه را در میدان جنگ به توان هوایی رقیب باخته  و در حال عقب‌نشینی گسترده بود چه نگرانی از بابت از دست دادن احتمالی ۱ یا ۲ جنگنده خود داشت؟

کمی بعد اما ادعایی عجیب و سوال برانگیز در خصوص قرارداد فروش این جنگنده‌های مدرن توسط روسیه به ارمنستان منتشر شد.

منابع ارمنی مدعی بودند که روسیه، جنگنده‌های Su۳۰_SM را بدون بسته تسلیحاتی به ارمنستان فروخته است و جنگنده‌های ارمنی سلاحی برای رزم هوا به هوا در اختیار نداشته‌اند! این ادعای غیر رسمی چند ماه بعد در مصاحبه نیکول پاشینیان نخست وزیر این کشور به شکل رسمی بیان شد.

پاشینیان در پاسخ به چرایی عدم استفاده از ناوگان سوخو۳۰ ارمنی برای سرکوب توان هوایی رقیب، اعلام کرد که ما موفق به دریافت موشک‌های هوا به هوا در زمان جنگ قره‌باغ نشدیم! وی چندی قبل نیز مدعی شده بود که موشک‌های بالستیک اسکندر ارتش ارمنستان که از روسیه خریداری شده‌اند در هنگام اصابت به زمین عمل نکرده و منفجر نمی‌شوند!

این سخنان اما با واکنش تند کارشناسان نظامی روسی مواجه شد. کنستانتین ماکینکو از کارشناسان نظامی برجسته روسی در واکنش به ادعای پاشینیان اعلام کرد : سخنان پاشینیان آنقدر عجیب و غیر مستند است که نمیتوان هیچ اظهارنظری در مورد آن کرد؛ امکان ندارد کشوری جنگنده‌های رزمی را بدون بسته تسلیحاتی به فروش برساند.

همچنین سرهنگ خودارینوک از افسران بازنشسته روسی معتقد است که نخست وزیر ارمنستان هیچ درکی از جنگنده Su۳۰_SM ندارد و اصولا اطلاعاتی از اینکه کشورش این جنگنده را با چه موشک و تسلیحاتی خریداری کرده نداشته است.

اما این ادعای عجیب موجب شد تا تحلیلگران در جست و جوی کشف تصاویری از جنگنده‌های ارمنی در دوران جنگ قره باغ در پاییز سال گذشته میلادی بروند. چندی پیش تصاویری از ماهواره تجاری MAXAR به تاریخ ۲۳ اکتبر ۲۰۲۰ میلادی (اوج جنگ قره باغ) از پایگاه هوایی گیومری در خاک ارمنستان منتشر شد که نشان میداد سوخو۳۰ های ارتش ارمنستان در زیر بالهای خود موشک‌های هوا به هوا را حمل می‌کنند اما به دلایل نامعلوم در مکانی خارج از آشیانه‌های رزمی این پایگاه پنهان شده‌اند.

کمی بعد برای نخستین بار تصاویری از نمای نزدیک از جنگنده‌های سوخو۳۰ ارمنی مسلح به موشک‌های هوا به هوای R۷۳ و R۲۷ منتشر شد تا مشخص شود ادعای نخست وزیر ارمنستان در خصوص عدم تجهیز ناوگان هوایی این کشور به سلاح توسط روسیه یک دروغ بزرگ و اتهام بی اساس بوده است.

همچنین روسیه حتی جنگنده‌های ارمنستانی را به غلاف اخلالگر الکترونیک مدرن Khibiny نیز مجهز کرده بود که در گذشته کارایی بالای خود را در نبرد میان جنگنده‌های هندی و پاکستانی با منحرف کردن 4 تیر موشک هوا به هوای AIM120 امرام امریکایی ثابت کرده بود و در صورتی که جنگنده‌های ارتش ترکیه نیز قصد دخالت داشتند ناوگان سوخو 30 ارمنی قادر به دفاع موثر از خود بودند.

دیگر شکی وجود ندارد که نیروی هوایی ارمنستان به لحاظ تجهیزاتی کاملا قادر به استفاده از ۴ فروند سوخو۳۰ خود بوده و میتوانست تا حد زیادی مانع از متلاشی‌شدن قوای زمینی خود توسط پهپادها و بالگردهای رزمی ارتش جمهوری آذربایجان شود و با استفاده از سلاح دوربردی نظیر موشک R۲۷ حتی نیازی به ورود به آسمان منطقه نبرد نیز نبود و به راحتی میشد از حریم هوایی ارمنستان نیز این سلاح را به سوی اهداف پرنده در آسمان قره باغ شلیک کرد، اما پاسخ به چرایی عدم استفاده از توان هوایی این کشور را تنها می‌توان از شخص نخست وزیر ارمنستان جویا شد.

پاشینیان که در ماه‌های اخیر شدیدا با احتمال کودتا و نارضایتی فرماندهان نظامی ارتش ارمنستان مواجه بوده است در روزهای واپسین جنگ حتی از سوی افکار عمومی این کشور متهم به خیانت شد و بسیاری عدم پشتیبانی کافی روسیه به عنوان متحد ارمنستان از این کشور را ناشی از تلاش پاشینیان برای نزدیکی به کشورهای غربی و نقض منافع مسکو در این کشور می‌دانند.