به گزارش مشرق، در ۷ فروردین سال جاری میلادی وزیر خارجه کشورمان و همتای چینی وی در تهران اقدام به امضاء رسمی توافقنامه برنامه ۲۵ ساله همکاری مشترک ایران و چین کردند. پس از انتشار این خبر، عده ای به این سند تا آنجا که می توانستند تاختند. در این گزارش سعی شده تا به بررسی این سند همکاری و مقایسه آن با توافقات کشور چین با کشورهای دیگر پرداخته شود.

آغاز موضوع توافقنامه به سفر شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین به ایران در سال ۹۴ باز می‌گردد اما در سال ۹۸ نهایی شدن این سند در دستور کار قرار گرفت و پس از تبادل چندین پیش نویس در نهایت نسخه نهایی پیش نویس در اول تیرماه ۹۹ در جلسه هیئت دولت نهایی شد. دولت حسن روحانی به وزارت خارجه ماموریت داد تا طی مذاکرات نهایی با طرف چینی، براساس منافع متقابل بلندمدت، این برنامه را به امضای طرفین برساند.

اهمیت این توافق راهبردی قابل کتمان نیست و باتوجه به تمایل ایران برای نگاه ویژه به گزینه های جدید در آسیا مانند چین، هند و روسیه این موضوع برای غرب تا اندازه زیادی قابل هضم نیست. حتی رئیس جمهوری جدید آمریکا نیز در مصاحبه ای گفته بود که "بیش از یک سال نگران این توافق بوده است". اما با این وجود شدت واکنش رسانه ها به این توافق بیش از حد معمول بوده و تا اندازه زیادی مبالغه آمیز بوده است.

عنوان "مشارکت راهبردی جامع" که بسیاری از منتقدان به آن انتقاد دارند، یک چارچوب استاندارد در سیاست خارجی چین به شمار می رود و بسیاری از توافقات چین با شرکای خود در این قالب انجام می شود. پکن قراردادهای همکاری مشابهی با کشورهای همسایه ایران مانند عراق، عربستان و امارات امضاء کرده است.

عراق

در سال ۹۸ برهم صالح، رئیس جمهوری عراق میزبان ژانگ تائو، سفیر چین در عراق در کاخ ریاست جمهوری این کشور بود. صالح در این دیدار بر اهمیت توسعه روابط میان عراق و چین تاکید کرد. از سوی دیگر عادل عبدالمهدی، نخست وزیر سابق عراق در سال ۹۸ اقدام به امضاء قرارداد نفتی بزرگی با چین کرد اما این اقدام او خوشایند آمریکا واقع نشد و اندکی بعد او در پی تحولات این کشور از سمت خود استعفا کرد.

به نظر می رسد قرارداد با چین میتوانست باعث ساخت زیربناهای این کشور شود و در نهایت به کاهش اعتراضات مردمی و ادامه حیات سیاسی دولت عبدالمهدی بیانجامد اما به عقیده برخی کارشناسان مداخله دولت آمریکا در این بین به دلیل رقابت اقتصادی با چین مانع از عملی شدن این قرارداد شد. وابستگی به آمریکا پیش از این نیز اثراتی سوء در این کشور به همراه داشته است. به عنوان مثال قرارداد با شرکت آلمانی زیمنس به دلیل نارضایتی آمریکا لغو شد و بدین ترتیب مشکلات زیرساختی در این کشور همچنان باقی مانده و آمریکا از این اهرم برای حفظ نارضایتی مردم بهره برداری می‌کند.

تنها ۳ روز پس از توافق ۲۵ ساله ایران و چین بود که مصطفی الکاظمی دستور به جریان انداختن قرارداد امضا شده عراق و چین را که در دولت قبلی عادل عبدالمهدی نهایی شده بود صادر کرد. به نظر میرسد قابل مقایسه نبودن توافق با چین در برابر میل به تعامل با اردن و مصر و هجمه انتقادات به دولت کاظمی باعث شد که فرصت توافق با چین را از دست ندهد.

عربستان

رئیس جمهوری چین در سفر سال ۲۰۱۶ خود به عربستان در دیدار با ملک سلمان بن عبدالعزیز بر سر افزایش سطح روابط دوجانبه به یک مشارکت راهبردی جامع به توافق رسید. در دیدار ۱۹ ژانویه دوطرف بر سر ایجاد یک همکاری پایدار بلند مدت در حوزه انرژی و ایجاد بانک سرمایه گذاری زیرساختهای آسیایی توافق کردند. پس از این دیدار توافقات همکاری در حوزه هایی مانند انرژی، ارتباطات، محیط زیست، فرهنگ و علم و فن آوری به امضاء رسید.

در ۵ جولای ۲۰۲۰ نیز وانگ یی، وزیر خارجه چین در گفتگوی تلفنی با همتای عربستانی خود از گسترش سطح روابط دوجانبه ابراز رضایت کرد و گفت که بخصوص پس از ایجاد مشارکت راهبردی جامع بین دو کشور و تاسیس کمیته بلند پایه عربستان و چین، همکاری بین دو کشور در حوزه های مختلف در مسیری سریع قرار گرفته است.

برای عربستان سعودی، چین بزرگترین شریک اقتصادی چه در حوزه تجارت انرژی و چه به عنوان منبع سرمایه گذاری در پروژه های چشم انداز ۲۰۳۰ به شمار می رود. هرچند آمریکا همچنان یکی از متحدان اصلی عربستان به شمار می رود امارهبران عربستانی تصمیماتی درباره درپیش گرفتن یک رویکرد متوازن بین واشنگتن و پکن اتخاذ کرده اند. به نظر میرسد باتوجه به تقویت فرضیه تمایل آمریکا به کاهش حضور در خاورمیانه، عربستان به دنبال تسریع تعامل با چین است. اتخاذ چنین رویکردی از یک سو باعث استفاده از توانمندی‌های چین به عنوان رقیب آمریکا در عربستان شده و از سوی دیگر یک اهرم فشار مناسب برای ریاض است تا با ارسال سیگنال‌های هشدار دهنده به آمریکا اهرم مناسبی در اختیار داشته باشد.

امارات

در ۲۲ جولای ۲۰۱۹ رئیس جمهوری چین در سفر به امارات با شیخ محمد بن زاید آل نهیان، ولیعهد ابوظبی دیدار کرد و در این دیدار هردوطرف خواستار تقویت مشارکت راهبردی جامع بین دوکشور بودند. البته تاریخ انعقاد مشارکت راهبردی جامع میان دوطرف به سال ۲۰۱۸ باز میگردد.

پس از انتشار خبر امضا سند برنامه همکاری جامع ایران و چین شینهوا گزارش داد که وانگ یی، در دیدار با محمد بن زاید آل نهیان ولیعهد ابوظبی از تمایل دوکشور برای تقویت مشارکت راهبردی جامع خبر داده اند. وزیر خارجه چین افزود چین آماده اجرای اجماعی است که سران دو کشور به آن دست یافته اند و برای تحقق پروژه‌های همکاری دوجانبه در زمینه‌های مختلف و توسعه مشارکت راهبردی جامع در دوره جدید از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کند.

دو طرف در نهایت توافقات و یادداشت تفاهم های بسیاری با هدف تقویت روابط در زمینه های اقتصاد، تجارت، سرمایه گذاری، فن آوری، هوش مصنوعی، آموزش و محیط زیست امضا کردند. نکته جالب عدم اشاره به جزئیات این توافقات و به نظر بی میلی چینی ها به انتشار جزئیات قراردادها است.

پس از امضاء سند مشارکت راهبردی چین و ایران بسیاری از رسانه ها ارزش این توافق را ۴۰۰ میلیارد دلار اعلام کردند. هرچند همواره مقامات ایرانی این رقم را تایید نکرده و همواره تاکید کرده اند که این توافق یک سند کلی بوده است. شاید تنها عددی که در این سند آمده باشد، مدت زمان آن یعنی ۲۵ سال است. عدد ۴۰۰ میلیارد به لحاظ منطقی نیز صحیح نیست، چونکه به نظر میرسد اجرایی شدن این رقم بسیار دور از ذهن است زیرا در آنصورت نزدیک به ۱۶ میلیارد دلار سرمایه گذاری سالانه چین در ایران نیاز است، درحالیکه به عنوان مثال کل سرمایه گذاری خارجی در عربستان به عنوان بزرگترین تولید کننده نفت در دنیا و کشوری که برخلاف ایران از تحریم های آمریکا رنج نمیبرد در ۵ سال گذشته تنها ۵.۱ میلیارد دلار بوده است. به همین جهت رقم ۴۰۰ میلیارد دلار که در سال ۲۰۱۹ اولین بار به آن اشاره شد، غیرواقعی و دور از ذهن است. از سوی دیگر در فکت شیت ارائه شده از سوی وزارت خارجه این توافق یک نقشه راه بدون اهداف مالی مشخص معرفی شده است. در نهایت آنچه مشخص است تمایل چین به گسترش روابط خود با کشورهای مختلف ازجمله ایران است. کشورهای مختلف حتی متحدان نزدیک آمریکا ازجمله عربستان و امارات نیز بر اساس منافع ملی خود علاقه زیادی به گسترش روابط با قدرتهای اقتصادی دارند. گسترش روابط با پکن حتی این فرصت را در اختیار آنها قرار داده تا امتیازات مناسبی از آمریکا دریافت کنند. از سوی دیگر نگاه به لیست کشورهایی که چین اقدام به گسترش روابط در قالبهای مختلف کرده نشان می‌دهد این حجم از انتقاد شدید و گسترده رسانه‌ای از مشارکت راهبردی با ایران  عجیب و قابل تامل است.