سرویس جهان مشرق _ ورود ماهواره های تجاری و بازرگانی به عرصه فضا باعث شده تا ضمن افشای اسراری که تا پیش از این تنها در اختیار سرویس های اطلاعاتی و دستگاه های امنیتی کشورهای بزرگ بود، واقعیت های جدیدی را در صحنه ی بین المللی ترسیم کند.

در یکی از این موارد که ماهواره های جاسوسی دستگاه های اطلاعات کشورهای بزرگ از شناسایی آن عاجز و ناتوان بودند، ماهواره شرکت آمریکایی خصوصی Planet Labs Inc اواخر ژوئیه ۲۰۲۱ تصاویری از شمال‌غرب چین منتشر کرد که به گفته‌ی کارشناسان امر نشان دهنده ی اقدام پکن برای ساخت بیش از یک صد سیلوی موشک‌های هسته‌ای است.

چند روز بعد از این تصاویر، برای بار دوم تصاویر مشابه دیگری توسط ماهواره خصوصی مرکز مطالعات «جیمز مارتین» در ایالت کالیفرنیا آمریکا از تأسیسات جدید زیر زمینی چین منتشر شد که یکی از نقاط آزمایش های هسته ای چین در ایالت گانژو را نشان می داد.

بعد از آن نیز همین ماهواره ها تصاویری از حوالی ایالت سین کیانگ چین منتشر کرد که اغلب ساکنان آن مسلمان هستند، موضوعی که نگرانی هایی جدی برای وزارت دفاع آمریکا در زمینه افزایش زرادخانه های موشک های هسته ای چین ایجاد کرد. این درحالی است که تا پیش از این روزنامه «واشنگتن پست» در گزارشی نوشته بود، چین دارای زرادخانه ی کوچکی است که ۲۵۰ تا ۳۵۰ کلاهک هسته ای را در برمی گیرد و انتشار این تصاویر از ماهواره های خصوصی به این معناست که آنچه تا پیش از این تنها در اختیار سرویس های اطلاعاتی چین و روسیه و آمریکا بود، هم اکنون می تواند در دسترس همه باید و این آزادی سیاسی و راهبردی رهبران این کشورها در تعامل با این دست از اطلاعات را محدود می کند.

چشم های آسمان

آنچه به صورت کوتاه به آن اشاره شد، انحصار حکومت‌ها در دسترسی به اطلاعات محرمانه و بسیار محرمانه امنیتی توسط ماهواره ها با افزایش تعداد آنها را در هم می شکند و این پیامدهای خطرناک و وخیمی برای حکومت ها دارد، چون شرکت ها و سازمان های خصوصی و غیر دولتی وارد حوزه فعالیت های سری و محرمانه ی کشورها می شوند.

سؤالی که در اینجا مطرح می شود، این است که آیا ماهواره های خصوصی تجاری می توانند، در آینده نزدیک به تدریج تبدیل به شبه «جوامع مدنی» شوند که بر حکومت ها نظارت و کنترل داشته باشند؟

در پاسخ به این سؤال باید گفت، در ابتدا قرار بر این بود که ماهواه های شرکت های خصوصی در خدمت امور بشردوستانه و خدمت به جوامع بشری مانند پیش بینی خطرات و تهدیدات طبیعی و یا رصد پدیده های آب و هوایی و کشاورزی و همه گیری ویروس کرونا و غیره باشد. به عنوان مثال، ایستگاه ABC News از تصاویر ماهواره فرانسوی SPOT برای دادن هشدار نسبت به خطر انفجار رآکتورهای هسته ای چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ میلادی استفاده کرد و از تصاویر ماهواره های خصوصی برای مستند سازی و اطلاع رسانی اعمال محدودیت های کرونایی و سرکوب مسلمانان در چین استفاده کرد.

اما در سال های اخیر، با آغاز فعالیت شرکت های خصوصی در ارسال ماهواره های خصوصی به فضا که با ارسال تصاویر بسیار با کیفیت و دقیق و پیشرفته از فضا همراه بود، روند توسعه و گسترش بخش ماهواره های تجاری خصوصی بیش از پیش تسریع شد و صدها شرکت خصوصی به حوزه راه اندازی ماهواره های صنعتی و تجاری کوچک به فضا برای ارائه تصاویر فوری به مورد نیاز مشتریان خود ورود کردند.

شرکت «پلانت» که تصاویر زرادخانه‌های در حال ساخت چین را ارائه داد، به تنهایی ۲۰۰ ماهواره صنعتی را در اختیار دارد و گفته شده، روزانه تصاویری کامل و دقیق از کره زمین می گیرد.

واشنگتن پست در شماره ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۱ خود در این باره نوشت: شرکت های خصوصی بیش از ۷۰۰ ماهواره تجاری و صنعتی به فضا ارسال کرده و یا در حال ارسال هستند و انتظار می رود، تا سال ۲۰۲۷ میلادی بازار این نوع از ماهواره ها به ۴.۱۷ میلیارد دلار برسد. این موضوع باعث شده تا شرکت های دارای ماهواره های خصوصی نیروی فشار یا نفوذی بزرگ برابر با جوامع مدنی در کنترل و نظارت بر حکومت ها، اما از فضا داشته باشند و تلاش دارند، از شرایط جدید پیش آمده و با استفاده از شناسایی اطلاعات حساس احتکار و انحصار حکومت ها در برخی امور و قضایا را در راستای تحقق اهداف و منافع خاص خویش در هم بشکنند.

دنیای جدید

دنیای جدیدی که ماهواره های خصوصی در حال شکل دادن به آن هستند، دارای ابعاد مختلفی است و تنها به دستیابی به اطلاعات محرمانه و سری حکومت ها محدود نمی شود، یکی از این ابعاد، بُعد تفریحی و گردشگری آن است، به نحوی که هم اکنون دو شرکت «ورجین گلاکتیک» و «بلو آرگون» برای ارائه خدمات گردشگری در فضا رقابت سختی را با یکدیگر آغاز کرده اند.

اولین سفر سیاحتی وگردشگری به فضا ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۱ وابسته به شرکت «اسپیس ایکس» از ایالت فلوریدا سفر سه روزه ی خود به فضا را آغاز کرد. این سفر سیاحتی فضایی امتیاز بزرگی برای «ایلون ماسک»، مالک آن محسوب می شود. نشریه «تایم» در شماره ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۱ بهای تمام چهار صندلی این سفر سیاحتی ویژه را ۲۰۰ میلیون دلار برآورد و صاحبان چنین مبلغی را به پرداخت آن جهت برخورداری از یک سفر متفاوت تشویق و ترغیب کرد.

اما همچنان تحول خطرناک در استفاده از این دست از ماهواره ها افشای برنامه های نظامی کشورها مانند برنامه موشک های هسته ای چین است، موضوعی که باعث شد، مطبوعات غرب سؤالاتی را درباره نقش های مختلف شرکت های مالک این ماهواره ها مطرح کنند و تفاوت و تمایزی بین آنها و دستگاه های اطلاعاتی کشورهای بزرگ دنیا قائل نشوند.

ماهواره های جاسوسی حکومتی و دولنی برای اولین بار در سال ۱۹۶۰ پا به عرصه زندگی بشری گذاشتند و نتایجی که به دست می آوردند، بسیار محرمانه بود، اطلاعات این ماهواره ها توسط کارمندان دستگاه های اطلاعاتی به رهبران کشورها انتقال داده می شد و آنها بودند که درباره این اطلاعات تصمیم گیری می کردند.

با آغاز دهه هفتاد و ارسال ماهواره های جدید مانند اسپات فرانسه و لندست آمریکا، تصاویر ماهواره ای به شکلی بیشتر از قبل در دسترس عامه مردم قرار گرفت و هم اکنون عصر «ماهواره ای خصوصی» است تا آنچه را که حکومت ها مخفی و پنهان می کنند، توسط این ماهواره ها افشا و برملا شود.

آنچه درحال حاضر، مبرهن و روشن است، اینکه بحران موشک های هسته ای چین، این نکته را مورد تأکید قرار داد که ماهواره های خصوصی تنها اسرار نظامی و غیر نظامی محرمانه‌ی حکومت ها را افشا نمی کنند، بلکه زمانبندی و نحوه ی افشای آن را نیز خود بر اساس مقتضیات و منافع و اهداف شخصی‌شان مشخص می کنند.

رقابت فضایی

پیشرفت تکنولوژیکی حیرت انگیز بشریت در حوزه اطلاعات و استفاده از منابع گسترده و بی حد و حصر به خاطر افزایش قابل توجه فعالیت های فضایی شرکت های خصوصی به واسطه ی ماهواره‌های تجاری، گزارش های متعددی در مطبوعات آمریکا منتشر شده که در آن درخواست شده، مکانیسم فعالیت دستگاه های اطلاعاتی مورد بازنگری قرار گیرد تا این دستگاه‌ها نیز امکان استفاده و بهره برداری هرچه بیشتر از منابع اطلاعاتی را بیابند، در غیر این صورت فعالیت ماهواره‌های وابسته به این دستگاه‌ها و سرویس‌ها تنها به حوزه نظامی و امنیتی از جمله مبارزه با گروه‌های تروریستی و ارتش‌های خصم محدود خواهد ماند.

کارشناس حوزه اطلاعات تأکید می کنند: انقلاب اطلاعاتی موجب کاشت بذر نظام نوینی در جهان شده که بر ارائه خدمات بدون محدودیت اطلاعاتی مبتنی است. نشریه آمریکایی «فارین آویرز» در شماره ۹ مارس ۲۰۲۱ خود صراحتا از افول بازار «خبرهای محرمانه» و «اطلاعات سری» سخن می گوید و از جوامع اطلاعاتی و امنیتی در واشگتن می خواهد، مفهوم امنیت ملی و برداشت خود از آن را بیش از پیش توسعه و گسترش دهند، تا تهدیدات و خطرهای واضح تر و شفاف تر را در برگیرد که ارتش های بیگانه و سازمان های تروریستی برای جامعه آمریکا دارند.

این نشریه در ادامه می افزاید: باید آژانس های اطلاعاتی و امنیتی و سازمان های جاسوسی آمریکا انسجام و همراستایی بیشتری با دنیای باز و بدون و حد و مرز اطلاعات داشته باشند؛ هر روز شاهد در هم تنیدگی هرچه بیشتر شبکه‌های نفوذی و حکومت‌ها و قدرت‌ها در هم هستیم و به موازات آن، تهدیدات داخلی و خارجی نیز در یکدیگر تداخل پیدا می کنند. فارین آویرز توضیح می دهد که چارچوب های سنتی جوامع اطلاعاتی و سازمان های امنیتی و جاسوسی هیچ گونه تناسب و همخوانی با عصر جدید اطلاعات و تکنولوژی ارتباطات ندارند، بر این اساس، اشتباه محض است، حکومت ها به آموزش و تربیت افسران اطلاعاتی خود بر اساس متدها سنتی و متداول گذشته در تعامل با قضایای مهمی چون امنیت ملی کشورها، در اتاق ها و ساختمان هایی بسته و به دور از جوامع ادامه دهند.

این نشریه خاطر نشان می کند: جامعه اطلاعاتی و امنیتی آمریکا باید دریابد، از آنجا که تهدیدات و خطرهای امنیت ملی آمریکا ممکن است، از موضوعات و قضایای غیر منتظره و پیش بینی نشده ظهور کند، باید اشراف کاملی به موانع و چالش ها و مشکلات کشور داشت و منابع اطلاعاتی خود را محدود به برخی ماهواره ها نکرد.

کارشناسان حوزه اطلاعات در این خصوص به جامعه اطلاعاتی و امنیتی آمریکا پیشنهاد همکاری و یا گسترش همکاری با شرکت هایی چون «رکوردد فیوچر» و «دیجیتال گروپ» و «مکنزی» را می دهند که دارای تولیداتی مشابه دستگاه تولیدات دستگاه های اطلاعاتی و سازمان های جاسوسی هستند.

این درحالی است که برخی شرکت ها مانند شرکا «بلنگ کات» با توسعه و گسترش تکنیک های بهره برداری از منابع بی حد و حصر و باز اطلاعات از طریق رصد شبکه های فضای مجازی و تصاویر منتشر شده تجاری و صنعتی و تحقیقات و پژوهش های مراکز مطالعاتی، فعالیت رسانه ای را با فعالیت اطلاعاتی و تجسسی و امنیتی در آمیخته و ادغام کردند.

کارشناسان تأکید می کنند: قرن بیست و یک، صده ی تفوق و برتری شرکت های خصوصی فضا نوردی و مؤسسات مطبوعاتی و رسانه ای در تقابل با جوامع اطلاعاتی و جاسوسی دستکم در حوزه سرعت و توانایی رسیدن به اطلاعات و داده هاست.