به گزارش مشرق، توافق نُه بندی آتش‌بس قره‌باغ که سال گذشته به جنگ خونین ۴۴ روزه بین دو جمهوری ارمنستان و آذربایجان بر سر این منطقه پایان داد، مفاد روشنی دارد که این دو کشور به همراه روسیه آن را در نوامبر ۲۰۲۰ پذیرفتند و طرف آذربایجانی از طریق این توافق توانست کنترل بخش زیادی از مناطق اشغالی خود را از ارمنستان پس بگیرد.

بیشتر بخوانید:

دیدگاه کشورهای منطقه درباره ایجاد مکانیزم «۳+۳»برای حل مسائل قفقاز

به رغم این دستاورد برای جمهوری آذربایجان پس از ۲۶ سال که مانند تعبیر یک رویا در مدتی کوتاه بود و می‌تواند به صلحی پایدار بین این دو جمهوری استقلال یافته از شوروی سابق و امنیت و ثبات برای سایر کشورهای منطقه منتهی شود، تنش‌آفرینی و ادعاهای تحریک‌آمیز طرف آذربایجانی از طریق تفاسیر و برداشت‌های سودجویانه از بندهای این توافق، وضعیت را به آتشی زیر خاکستر تبدیل کرده است. 

در این راستا، باکو با حمایت آنکارا بر ایجاد کریدوری میان نخجوان و جمهوری آذربایجان از طریق استان «سیونیک» ارمنستان اصرار دارد که آن را منطبق بر بند ۹ توافقنامه نهم نوامبر ۲۰۲۰ می‌داند. در حالی که در این بند بدون مشخص شدن زمان یا مکان، تنها بر خطوط مواصلاتی بین جمهوری آذربایجان و نخجوان تاکید شده است.

رؤسای‌جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان در ادامه ادعاهای خود در ماه‌های اخیر، اخیراً در جریان دومین بازدید اردوغان از مناطق آزاد شده جمهوری آذربایجان در قره‌باغ کوهستانی، ادعاها درباره این کریدور ادعایی را با بکار بردن اصطلاح «زنگه‌زور غربی» تکرار کردند. 

الهام علی‌اف در نشست مشترک پنجم آبان با رجب طیب اردوغان در روستای «آغ‌علی» در منطقه قره‌باغ کوهستانی گفت: «امروز و وقتی که ما در زنگیلان هستیم، طبیعتا اشتباه خواهد بود که به کریدور زنگه‌زور اشاره نکنیم. زنگیلان در شرق منطقه زنگه‌زور واقع است و کریدور زنگه‌زور از اینجا کل جهان تُرک‌ (کشورهای ترک‌زبان) را به هم متصل خواهد کرد. هم (جمهوری) آذربایجان و هم ترکیه در حال انجام اقدامات ملموس برای اجرای کریدور زنگه‌زور هستند. من اطمینان دارم که این اقدامات در آینده نزدیک نتیجه خواهد داد».

اردوغان هم در اظهاراتی مدعی شد جاده‌ها و خطوط ریلی که از این فضای جغرافیایی عبور می‌کنند، نه تنها برای جمهوری آذربایجان و ترکیه، بلکه برای همه کشورهای منطقه، فرصت‌های اقتصادی و تجاری را باز می‌کنند و افزود: روزی می‌رسد که بتوانیم از زنگه‌زور به استانبول، ایغدیر و قارص (استان‌های ترکیه) سفر کنیم.

وی سپس مدعی شد که تمامی همسایگان جمهوری آذربایجان از جمله ایران، گرجستان و ارمنستان می‌توانند از این به ادعای او پیشرفت بهره ببرند!

دیروز (شنبه) هم «حکمت حاجی‌اف» دستیار علی‌اف رئیس‌جمهور این کشور اعلام کرد که باکو در حال کار برای ایجاد کریدور ادعایی زنگه‎‌زور است.

مقایسه مفاد بند ۶ و ۹ توافق آتش‌بس قره‌باغ

در بند نُه توافق مزبور که به آن استناد می‌شود، بدون مشخص شدن زمان یا مکان ارمنستان پذیرفته که مسیرهای مسدود حمل و نقل بین بخش غربی جمهوری آذربایجان با جمهوری خودمختار نخجوان را باز کرده و امنیت حمل و نقل در مسیرهای مذکور را تضمین کند اما در هیچ کجای این بند نه نامی از «جاده»، «کریدور» و «دالان» خاصی آمده و نه مسیری برای چنین جاده، کریدور یا دالانی تعریف شده است؛ آنچه رخ داده این است که باکو در حال جا انداختن قرائت، برداشت و یا به بیان بهتر، خواسته مورد نظر خود از بند ۹ توافق از طریق پروپاگانداست.

در این بند آمده است: باید همه اتصالات اقتصادی و حمل و نقلی در منطقه باز شود. جمهوری ارمنستان باید امنیت محورهای مواصلاتی حمل و نقلی بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را تضمین کند تا حرکت بدون مانع افراد، وسایل نقلیه و بار در هر دو جهت ترتیب داده شود. گارد مرزی سرویس امنیت فدرال روسیه مسئول نظارت بر محورهای حمل و نقل خواهد بود. مطابق توافق طرف‌ها، محورهای حمل و نقل جدیدی برای اتصال جمهوری خودمختار نخجوان و مناطق غربی جمهوری آذربایجان ایجاد می‌شود.

اما در نقطه مقابل، در بند شش همین توافق به طور دقیق با مشخص کردن زمان، از طرحی برای ساخت یک مسیر جدید از طریق «کریدور لاچین» به منظور ایجاد ارتباط بین قره‌باغ کوهستانی و ارمنستان صحبت شده است. این جا در واقع همان‌جایی است که در توافق آتش‌بس از عبارت «کریدور» استفاده شده است، عبارتی که در بند ۹ اثری از آن نیست.

این بند می‌گوید: جمهوری ارمنستان باید منطقه کلبجر را تا ۱۵ نوامبر ۲۰۲۰ و منطقه لاچین را تا اول دسامبر ۲۰۲۰ به جمهوری آذربایجان بازگرداند. کریدور لاچین (به عرض ۵ کیلومتر) که ارتباط بین قره‌باغ کوهستانی و ارمنستان را بدون گذشتن از قلمرو شوشا فراهم می‌کند، تحت کنترل نیروهای حافظ صلح فدراسیون روسیه باقی می‌ماند. طبق توافق طرفین، طی سه سال آینده، طرحی برای ساخت یک مسیر جدید از طریق کریدور لاچین به منظور ایجاد ارتباط بین قره‌باغ کوهستانی و ارمنستان ترسیم خواهد شد و نیروهای حافظ صلح روسیه متعاقباً به این منطقه برای حفاظت از مسیر منتقل می‌شوند. جمهوری آذربایجان ایمنی تردد افراد، وسایل نقلیه و کالاها را در هر دو جهت کریدور لاچین تضمین می‌کند.

کریدور لاچین یک جاده کوهستانی است که ارمنستان و منطقه محصور قره‌باغ کوهستانی را به هم متصل می‌کند. این کریدور بخشی از شهرستان لاچین جمهوری آذربایجان محسوب می‌شود ولی طبق توافقنامه آتش‌بس قره‌باغ تحت کنترل نیروهای حافظ صلح روسیه است. 

واکنش روسیه به ادعاهای باکو و آنکارا 

روسیه به عنوان میانجی توافق آتش‌بس قره‌باغ و یکی از امضاکنندگان آن، در واکنش به ادعاهای باکو و آنکارا و تنش‌آفرینی مرزی و توسل به پروپاگاندا برای زمینه‌سازی ایجاد کریدور ادعایی زنگه‌زور، بر پایبندی به مفاد توافق تاکید کرده است. 

«ماریا زاخاروا» سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در همین خصوص پس از اظهارات تحریک‌آمیز علی‌اف و اردوغان گفت: معتقدیم که اقدام صحیح، پایبندی به اعلامیه‌ها و گام‌هایی است که توافقات سه‌جانبه درخصوص بازگشایی تمامی مسیرهای حمل‌ونقل و اقتصادی در قفقاز جنوبی اجرا شوند.

همچنین «الکساندر اورچوک» معاون نخست‌وزیر روسیه روز جمعه چهاردهم آبان در دیدار با نخست‌وزیر ارمنستان در ایروان در اشاره به نشست‌های معاونین وزرای امور خارجه روسیه، ارمنستان و جمهوری آذربایجان و سایر رایزنی‌ها گفت: ما واقعا در چارچوب ماموریتی که شما همراه با رهبران سایر کشورها در چارچوب بیانیه‌های ۹-۱۰ نوامبر ۲۰۲۰ و ۱۱ ژانویه ۲۰۲۱ به ما اعطا کرده‌اید، کار می‌کنیم. بر اساس این داده‌ها، پس از هشتمین جلسه کارگروه مشترک که در ۲۲ اکتبر (۳۰ مهر ماه) برگزار شد، به نظر ما به راه‌حل های ملموسی خواهیم رسید. به طور اصولی (این راه‌حل‌ها) بر این اساس است که جاده‌ها تحت صلاحیت (حاکمیت) کشورهایی هستند که از آنها عبور می‌کنند.

در این دیدار نیکول پاشینیان هم گفت: «ارمنستان به بیانیه‌های ۹ نوامبر (۲۰۲۰) و ۱۱ ژانویه(۲۰۲۱) متعهد است که به رفع انسداد کلیه ارتباطات حمل و نقل و اقتصادی در منطقه اشاره دارد اما می‌خواهم تاکید کنم که اظهارات (جمهوری) آذربایجان در مورد کریدورها تاثیر منفی بر کارایی کار ما و فضای موجود دارد، به ویژه با توجه به اینکه در بیانیه‌های سه جانبه ما (سران کشورهای ارمنستان، روسیه و جمهوری آذربایجان)،  هیچ اظهارنظری در مورد کریدورها وجود ندارد».

وی همچنین تاکید کرد که ارمنستان به باز کردن و رفع انسداد زیرساخت‌های حمل و نقل و اقتصادی منطقه علاقه‌مند است و افزود: من مکرر به طور علنی اعلام کرده‌ام که آماده‌ایم به سمت راه‌حل‌های ملموس برویم که ماهیت آن باید به شرح زیر باشد «ارمنستان باید راه‌های ارتباطی جاده‌ای و راه آهن را از طریق جمهوری آذربایجان دریافت کند، جمهوری آذربایجان باید راه‌های ارتباطی راه آهن و جاده‌ای را از طریق ارمنستان دریافت کند، از جمله مسیری که جمهوری آذربایجان را به جمهوری خودمختار نخجوان متصل می‌کند».

نظر کارشناسی

 دکتر «احمد کاظمی» دکترای حقوق بین الملل عمومی و پژوهشگر ارشد مسایل اوراسیا در وبینار مرکز پژوهشی و تحلیلی «اوربلی» (Orbeli) وابسته به مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی دفتر نخست‌وزیری ارمنستان با بیان این که ایران معتقد است که برای توسعه و صلح پایدار در قفقاز، باید راههای مواصلاتی فارغ از ملاحظات سیاسی، قومی یا طمع‌ورزی‌های ارضی آغشته به جعلیات و موهومات تاریخی طراحی یا بازگشایی شوند، افزود: اینجا لازم است که تاکید نمایم خطوط مواصلاتی با دالان (کریدور) فرق دارند. خطوط مواصلاتی تنها نقش ترانزیت مسافر و کالا را در چارچوب حاکمیت کشور میزبان به عهده دارند، حال آنکه دالان نقش چندگانه ترانزیتی، انتقال انرژی و کارکردهای سیاسی، امنیتی و تاریخی دارد که بر بستر طمع ورزی‌های ارضی بنیان‌گذاری می‌شود، شبیه دالان «دانزیک» که قبل از جنگ جهانی دوم آلمان نازی از لهستان اخذ کرده بود. بنابراین دالان از منظر حاکمیتی و حقوقی قابل قیاس با خطوط مواصلاتی نیست و یکسان انگاری آن‌ها، نوعی عوام‌فریبی می‌باشد. 

این کارشناس حقوق بین الملل و پژوهشگر اوراسیا پیش‌تر در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس پروژه دالان زنگه‌زور را در راستای اهداف رژیم صهیونیستی خوانده بود.