به گزارش مشرق، در روان‌شناسی، شکوفایی را قلۀ خوشبختی می‌دانند، جایی که بیشترین معنا را از زندگی‌مان دریافت می‌کنیم. از آن سو، افسردگی درۀ تیره‌بختی است، جایی که احساس ناامیدی و بی‌ارزشی می‌کنیم. خمودگی، اما فرزند وسطی و فراموش‌شدۀ سلامت روان است که همه‌گیری کرونا باعث شده بیش از پیش به چشم بیاید. ویژگی بارز خمودگی این است که علائم یک بیماری روانی را ندارد، اما تأثیراتش کمتر از آن نیست. در این یادداشت، راه‌های شناسایی این احساس و شیوۀ مقابله با آن ذکر شده است.

بیشتر بخوانید

علائم افسردگی چیست؟

خمودگی یعنی احساس رکود و پوچی. انگار دارید به‌زور زندگی می‌کنید و چشم‏ اندازی به زندگی آینده ‏تان ندارید؛ و شاید احساس غالب سال ۲۰۲۱ همین باشد.

هم‌زمان با تلاش پزشکان برای درمان آثار طولانی‏ مدت جسمی کرونا، خیلی از مردم مشغول دست‌وپنجه نرم‌کردن با آثار طولانی‌مدت روانی همه‌گیری کرونا هستند. وقتی ترس و سوگ شدید سال قبل فروکش کرد، خیلی از ما آمادگی چنین حالتی را نداشتیم.

آن اوایل، در روزهای پر از شک و تردید همه‌گیری کرونا، احتمالاً سیستم تشخیص خطر مغزتان -که آمیگدال نام دارد- در وضعیت قرمز «حمله یا گریز» بود. وقتی فهمیدید ماسک‌زدن به محافظت از ما کمک می‏کرده، ولی شستن بسته‌های خریداری‌شده بی‌فایده بوده، احتمالاً روال‌هایی را پیش گرفتید که به کاهش ترستان کمک می‌کرد. ولی همه‌گیری ادامه پیدا کرده است و وضعیت حاد دلهره به وضعیت مزمن خمودگی تبدیل شده است.

ما، در روان‌شناسی، سلامت روان را طیفی می‌دانیم که از افسردگی تا شکوفایی۳ امتداد دارد. شکوفایی قلۀ خوشبختی است. در آنجا قویاً احساس معنا و برتری دارید و فکر می‌کنید برای دیگران مهم هستید. افسردگی درۀ تیره‌بختی است. در آنجا احساس ناامیدی، تمام‌شدگی و بی‌ارزشی می‌کنید.

خمودگی فرزند وسطی و فراموش‌شدۀ سلامت روان است. خلأ بین افسردگی و شکوفایی -یعنی نبود خوشبختی- است. در این حالت، کسی علائم بیماری روانی ندارد، ولی مظهر سلامت روان هم نیست و با تمام ظرفیت خود عمل نمی‌کند. خمودگی انگیزه را ضعیف می‏کند، تمرکز را به هم می‌زند و احتمال کمتر کارکردن را سه برابر بیشتر می‌کند. خمودگی از اختلال افسردگی عمده رایج‌تر است، و از برخی جهات عامل پرخطرتری برای ابتلا به بیماری روانی به شمار می‌رود.

اصطلاح خمودگی را جامعه‌شناسی به نام کوری کیز ابداع کرد. او متوجه شد خیلی‌ها نه افسرده هستند نه در حال شکوفایی. تحقیقات او نشان داده است کسانی که بیش از همه احتمال دارد در دهۀ بعد به افسردگی عمده یا اختلالات اضطرابی مبتلا شوند کسانی نیستند که از الان علائم آن‌ها را دارند، بلکه کسانی‌اند که الان در حال خمودگی هستند. شواهدی که اخیراً از کادر درمان کرونا در ایتالیا به دست آمده است نیز نشان می‌دهد آن‌هایی که در بهار ۲۰۲۰ در حال خمودگی بودند سه برابر بیشتر از همکارانشان احتمال داشت به اختلال استرس پس از سانحه۵ مبتلا شوند.

بخشی از خطر به این دلیل است که وقتی خموده هستید، متوجه تحلیل‌رفتن شادی و انگیزه‌تان نمی‌شوید. نمی‌فهمید که دارید به غار تنهایی می‌خزید و نسبت به بی‌تفاوتی‌تان بی‌تفاوت هستید. وقتی رنج خود را تشخیص ندهید، به دنبال کمک هم نخواهید رفت.

حتی اگر خودتان هم احساس خمودگی نداشته نباشید، احتمالاً کسی را می‌شناسید که چنین حالتی داشته باشد. شناخت این حالت می‌تواند به شما کمک کند تا به یاری او بشتابید.

پادزهر خمودگی

- برای درمان خمودگی چه کاری می‌توانیم بکنیم؟ مفهومی به نام «غرقگی»  می‌تواند پادزهر خمودگی باشد. غرقگی حالتی گذراست که در آن جذب یک چالش جدی یا پیوندی موقت می‌شوید به‌طوری که متوجه زمان، مکان و خودتان نمی‌شوید. در روزهای اول همه‌گیری کرونا، غرقگی بهترین نشانۀ احساس خوشبختی افراد بود، نه چیزهایی مثل خوش‌بینی یا بهشیاری. کسانی که بیشتر غرق پروژه‌هایشان می‌شدند کمتر به خمودگی دچار می‌شدند و شادکامی‌ای را که پیش از همه‌گیری کرونا داشتند حفظ می‌کردند.

انجام بازی کلمات در اول صبح مرا به حالت غرقگی می‌برد. گاهی فیلم‌دیدن زیاد در آخر شب هم چنین اثری دارد؛ آدم را وارد داستان فیلم می‌کند به‌طوری که احساس می‌کنید با شخصیت‌ها در ارتباطید و نگران حال و احوالشان هستید.

- یافتن چالش‌های جدید، تجربیات لذت‌بخش و کارهای مهم، همگی، جزء راهکارهای مقابله با خمودگی به شمار می‌روند، ولی وقتی تمرکز نداشته باشید، بعید است بتوانید غرقگی را تجربه کنید. این مشکلی است که قبل از همه‌گیری کرونا هم وجود داشت، یعنی وقتی آدم‌ها از روی عادت ایمیلشان را ۷۴ بار در روز چک می‏کردند و هر ده دقیقه یک بار تمرکزشان را از کاری به کاری دیگر معطوف می‏کردند. در سالی که گذشت، مشکل دیگری که خیلی‌هایمان داشتیم این بود که فرزندانمان در خانه، همکارانمان از اقصانقاط جهان و رئیس‌هایمان دم به دقیقه تمرکزمان را به هم می‌زدند و در کارمان وقفه ایجاد می‌کردند.‌ای ...!

- نگذارید در کارتان وقفه ایجاد شود ؛ این یعنی لازم است حدود مشخص کنیم. چند سال قبل، یکی از ۵۰۰ شرکت برتر آمریکا سیاست ساده و جدیدی را در هند اعمال کرد: در روزهای سه‌شنبه، پنجشنبه، و جمعه قبل از ظهر نباید هیچ وقفه‌ای در کار ایجاد می‌شد. وقتی خودِ مهندسان این حدود را اعمال می‌کردند، بهره‌وریِ ۴۷ درصد از آن‌ها بالاتر از میانگین می‌رفت. ولی وقتی خودِ شرکت این را به‌عنوان سیاست رسمی اعمال می‌کرد، ۶۵ درصد از کارکنان بهره‌وری بالاتر از میانگین به دست می‌آوردند. کارِ بیشتر صرفاً باعث بهترشدن عملکرد شغلی نمی‌شود.

درسی که از این ایدۀ ساده می‌توان گرفت این است که زمانِ بدون وقفه گنجی است که باید از آن محافظت شود. این کار جلوی حواس‌پرتی را می‌گیرد و به ما اجازه می‌دهد تمرکز کنیم. تجاربی که همۀ حواس ما را درگیر می‌کنند به ما آرامش می‌دهند.

- بر اهداف کوچک تمرکز کنید : برای مبارزه با خمودگی، سعی کنید از پیروزی‌های کوچک شروع کنید، مثلاً مجرم یک داستان پلیسی را شناسایی کنید یا بازی کلمات انجام دهید. یکی از آسان‌ترین راه‌های رسیدن به تجربۀ غرقگی انجام کاری است که سختیِ آن با مهارت شما در یک سطح است: چالشی که باعث می‌شود مهارت‌هایتان را به کار بیندازید و عزمتان را جزم کنید. پس، روزانه وقتی را مشخص کنید و بر چالشی که برایتان مهم است تمرکز کنید، پروژه‌ای جالب، هدفی ارزشمند، یا گفت‌وگویی سودمند. گاهی برای بازیابی انرژی و اشتیاقی که طی این ماه‌ها از دست داده‌اید تنها چند قدم کوچک لازم است.