به گزارش مشرق، طرح حمایت از کاربران در فضای مجازی اخیرا با اخبار جدید و مهمی همراه شده است.

طرح «حمایت از حقوق کاربران در فضای مجازی» پس از بررسی پیشنهادات وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی عملا از دستور کار کمیسیون ویژه خارج شد و «طرح نظام تنظیم مقررات فضای مجازی» جایگزین شد. محتوای طرح جایگزین از ۳۷ ماده به ۲۱ ماده و از ۱۳ صفحه به ۷ صفحه کاهش یافته است. 

طرح جدید چه ویژگی‌هایی دارد و تغییرات آن نسبت به طرح حمایت چیست؟ این‌ها سوالات مهمی است که در مرکز توجه قرار گرفته است. 

برای پاسخ به این سوالات با «محمدمهدی حبیبی»  گفتگو کردیم. حبیبی کارشناسی است که از طرف مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و کمیسیون مشترک بررسی طرح حمایت از حقوق کاربران در جریان بررسی این طرح بوده است.

مرکز پژوهش های مجلس نظر اخیر خود را درباره نسخه ۲۶ تیر طرح حمایت اعلام کرد نه نسخه پیشنهادی وزارت ارتباطات

*صحبت هایی است نسخه اول و دوم و نسخه اصلاحی طرح حمایت مطرح می‌شود. ماجرای نسخه‌هایی که گویا به اشتباه درباره آن ها در رسانه ها خبر منتشر شده چیست؟

حبیبی: علت ارجاع طرح حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه در فضای مجازی به مرکز پژوهشهای مجلس درخواست وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بود.

پیشنهادی که از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تهیه شده با مشارکت مرکز ملی فضای مجازی بوده است. 

در این پیشنهاد اصلاحات جدی اعمال شده و موضوع شناسی طرح اساسی تغییر کرده است. در واقع نامه وزیر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به رئیس مجلس، شامل پیوستی بود که این پیوست نسخه پیشنهادی برای جایگزینی با طرح حمایت از حقوق کاربران در فضای مجازی بوده است. 

وقتی که پیشنهاد وزیر ارتباطات به کمیسیون ویژه بررسی طرح حمایت از حقوق کاربران در فضای مجازی رسید، مقرر شد که کار گروهی به ریاست یکی از اعضای کمیسیون ویژه آقای یزدی خواه و در مشارکت با مرکز پژوهش های مجلس و تشکیل شود که  پیشنهادات را بررسی کند و نتیجه آن را به کمیسیون ارائه دهد.

اما وقتی که این کارگروه تشکیل شد و بررسی های خود را آغاز کرد، حدود بیست روز بعد دیدیم که مرکز پژوهش های مجلس به جای اینکه نظر خود را روی نسخه پیشنهادی وزارت ارتباطات اعلام کند، نظر خود را درباره نسخه ۲۶ تیر ۱۴۰۰ که برای چند ماه قبل است اعلام کرد. 

اما این طور برداشت شد که نظری که اخیرا از سمت مرکز پژوهش های مجلس اعلام شده نسبت به طرح پیشنهادی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بوده است. 
همچنین دوستان مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کردند که در جلساتی روی نسخه پیشنهادی وزارت ارتباطات کار کردند و آن را بررسی کردند و ایرادات آن را بیان کرده اند اما به طور شفاف اعلام کنند که دقیقاً در چه جلساتی با حضور چه کسانی این کار را انجام داده اند زیرا به عنوان کسی که در جلسات بررسی طرح حضور داشته‌ ام اعلام می‌کنم که چنین جلساتی که مرکز پژوهش های مجلس ادعا می کنند برگزار نشده است.

* سرانجام نسخه پیشنهادی وزارت ارتباطات چه شد؟

حبیبی: همان کار گروهی که قرار بود ذیل کمیسیون مشترک بررسی طرح حمایت تشکیل شود، تشکیل شد. کارگروه نسخه پیشنهادی وزارت ارتباطات را بررسی کرد و نتیجه آن هم این بود که  «طرح نظام تنظیم مقررات فضای مجازی» جایگزین طرح «حمایت از حقوق کاربران در فضای مجازی» شد.

مهمترین تغییرات «حمایت از حقوق کاربران در فضای مجازی» برای تبدیل به «طرح نظام تنظیم مقررات فضای مجازی» 

* تغییرات کلی این طرح چه بوده است؟

حبیبی: ابتدا باید این نکته را متذکر شوم که کار کارشناسی در کشور ما بی عیب و نقص نیست. قطعاً یک طرح از زمان تهیه تا به ثمر رسیدن آن مراحل مختلفی را می‌گذراند، نظرات مخالف و متعدد زیادی را می گیرد تا نهایتاً پخته شود. بنابراین وجود نسخه های متعدد و اصلاحات چندباره جزو جدایی ناپذیر طرح ها هستند و اتفاقاً جزء نکات مثبت تلقی می شوند. نسخه اخیر این طرح هم یک قدم بلند در میانه راه محسوب می شود.

طرح جدید برخلاف طرح حمایت از حقوق کاربران، انسجام دارد

در مهمترین موضوع باید به مشارکت دادن مربوط ترین و تخصصی ترین مراکز مرتبط با فضای مجازی کشور در طراحی و اصلاح طرح اشاره کنم.

همچنین یکی از ایراداتی که به طرح قبلی گرفته می‌شد این بود که ارتباط قسمت های مختلف طرح با هم واضح نیست و به نظر می رسد که طرح به هم ریخته است. است به این معنا که یک سری دغدغه و نگرانی وجود داشته که در این طرح دور هم جمع شده است و طرح مدل واضحی را نمایش نمی داد. این ایراد در نسخه جدید بر طرف شده و طرح از یک شاکله منسجم برخوردار شده است است و به مدل جامعی که طرح مشخص و روشنی را ارائه می‌کند تبدیل شد.

تغییر دیگر مهم در این طرح، موضوع شناسی روی مهم ترین مشکلات کشور بوده است. موضوعاتی مثل تنظیم‌گری و سازماندهی فضای مجازی موضوع شناسی شده است. وقتی طرح را می خوانیم به نظر می رسد که طرح مهمترین و فوری ترین مشکل کشور بنا شده و برای آن راهکار می دهد.

مدل چهارسطحی تنظیم‌گری به جای تولی‌گری یک کمیسیونعالی

از دیگر تغییرات مهمی که در این طرح اتفاق افتاده تعیین مدل چهار سطحی برای تنظیم گری فضای مجازی در کشور است. چهار سطح این مدل به ترتیب شورای عالی فضای مجازی، کمیسیون عالی تنظیم مقررات ذیل شورای عالی فضای مجازی، تنظیم گران تخصصی و ارائه دهندگان خدمات فضای مجازی هستند.

با تبیین این مدل در حالی که قلمرو فضای مجازی مشخص شده است، نظام تنظیم گری این قلمرو تعریف شده است راه های بی قانونی در فضای مجازی کشور شناسایی و محدود می شود و حقوق ارائه کنندگان خدمات و کاربران در این حوزه هم تدوین شده و از آنها حمایت به عمل می آید.

نتیجه این مدل از تنظیم گری فضای مجازی در کشور توسعه قلمرو فضای مجازی ایران خواهد بود.

از دیگر بخش‌های مهمی که در طرح جدید شفاف شده مرزبانی فضای مجازی کشور است که قلمرو و حدود مرزبانی ساماندهی خواهد شد.

همچنین در نظام جامع تنظیم گری فضای مجازی کشور، درگاه واحدی برای صدور مجوز در نظر گرفته شده یعنی همه مراجع و کارگزاران تنظیم‌گری در این حوزه از طریق یک درگاه واحد با مخاطبان خود که کسب و کارها باشند تعامل برقرار می کنند. در نتیجه این امر کسب و کار ها می دانند که به طور مشخص فقط باید با یک مرجع از طریق یک درگاه مواجهه داشته باشند. اگر در حین فعالیت کسب و کارها با مشکل یا شکایتی هم مواجه شوند مرجع شکایت کسب و کار ها همین درگاه واحد و کمیسیون عالی خواهد بود.

شفاف شدن نحوه تعامل با کسب‌وکارها

از نظر اقتصادی یک ابهامی به طرح وارد بود که گفته می‌شد این طرح با محدودیت هایی که برای کسب و کارهای ایجاد می‌کند باعث ناامنی اقتصادی می شود. درباره طرح قبلی این سوال مطرح بود که چگونه حاکمیت با کسب و کارها روبرو خواهد شد و با آنها رفتار خواهد کرد؟

در طرح جدید به این سوال پاسخ داده شده و با تعیین رفتار حاکمیت با کسب و کارها نحوه تعامل آنها شفاف می‌شود و در نتیجه پایداری اقتصادی فعالیت آنها افزایش می یابد.

تغییر رویکرد طرح از رویکرد منفعلانه به فعال

یکی دیگر از تغییرات مهمی که در طرح جدید لحاظ شده تغییر رویکرد طرح است. به این معنا که در نسخه ای که در بیست و ششم تیرماه ۱۴۰۰ تهیه شده بود، نگاه کلی منفعلانه و پسینی بود، یعنی طراح در نظر گرفته بود که اکنون مشکلاتی در کشور پیش آمده و چگونه باید آنها را رفع کند. اما در طرح جدید این نگاه به کلی عوض شده است. یعنی در طرح جدید راهکارهایی برای مدیریت فضای مجازی کشور در نظر گرفته شده که تغییراتی که در آینده هم در این حوزه رخ داد قابل مدیریت باشد.

به زودی اینترنت اشیا یا IOT کشور را فرا خواهد گرفت و اگرچه امروز این نیاز احساس نمی شود اما در آینده نزدیک باید برای مدیریت این فضا آمادگی داشته باشیم.

نظام تنظیم گری که در این طرح پیش بینی شده است، امکان مدیریت رخدادهای جدید در این حوزه که با سرعت و شدت اتفاق می‌افتند را خواهد داشت تا در عمل طعم شیرین فناوری را به مردم بچشانیم.

مسدود سازی در طرح نظام تنظیم مقررات فضای مجازی نیست

* علاوه بر کلیاتی که درباره تغییرات طرح جدید بیان کردید، چند موضوع به صورت مشخص مورد پرسش کاربران است. یکی از این موضوعات بحث مسدود سازی و فیلترینگ است. طرح قبلی گفته شده بود که بحث فیلترینگ به طور کلی از طرح حمایت حذف می شود و به مجموعه دیگری در خارج از این طرح محول خواهد شد. در نسخه جدیدتر سرانجام موضوع فیلترینگ به کجا رسیده است؟

حبیبی: بله؛ در نسخه طرح نظام تنظیم مقررات فضای مجازی بندهای مربوط به مسدود سازی حذف شده است.

استفاده مردم از فیلتر شکن ها جرم انگاری نشده است

* یکی دیگر از موضوعاتی که در طرح قبلی جنجالی شده بود استفاده از فیلتر شکن ها یا همان VPN ها بود. در نسخه قبلی بحث استفاده از فیلترشکن ها به نحوی مطرح شده بود که این برداشت را در ذهن تداعی می کرد که استفاده از فیلترشکن جرم است و مجازات دارد. در طرح نظام تنظیم مقررات فضای مجازی، موضوع چگونه دیده شده است؟

حبیبی: بله در طرح قبلی این ابهام وجود داشت که به نظر می رسید هر کسی که از فیلترشکن استفاده می کند مجرم است. در طرح نظام تنظیم مقررات فضای مجازی این موضوع شفاف شده است. است یعنی هر کسی که از فیلترشکن استفاده می کنند مجرم نیست؛ بلکه تولید تجاری غیرقانونی و انتشار عمده فیلتر شکن، ممنوع شده است. 

مشکل کمیسیون عالی تنظیم مقررات حل شد

* از نکات سوال برانگیز دیگر در طرح قبلی جایگاه کمیسیون عالی تنظیم مقررات بود که گفته می‌شد این که کمیسیون در حدود و وظایف شورای عالی فضای مجازی که در واقع بالادست این کمیسیون است دخالت می‌کند. در طرح فعلی جایگاه این کمیسیون چگونه دیده شده است؟

حبیبی: بله این ایراد هم به کمیسیون عالی وارد بود. در طرح قبلی کمیسیون عالی تنظیم مقررات با ارائه دهندگان خدمات کاربردی طرف حساب بود. اما در طرح جدید این کمیسیون عالی، تنظیم گر تنظیم گران بخشی است. یعنی کمیسیون عالی تنظیم مقررات در چارچوب شورای عالی فضای مجازی فعالیت می کند و بالادست تنظیم گران تخصصی موضوعات مختلف قرار دارد.

سپس در سطح بعد تنظیم گران تخصصی حوزه ها با ارائه‌دهندگان خدمات کاربردی طرف هستند. طرح جدید عملا موجب تحکیم جایگاه شورای‌ عالی در فضای مجازی می شود و کمیسیون و تنظیم گران ذیل سیاست های آن فعالیت می کنند.