سرویس سیاست مشرق- ۲۳ تیر ۱۳۹۴ برجام امضا شد. «حسن روحانی» رئیس جمهور سابق در همان روز در گفت‌وگوی زنده تلویزیونی به مناسبت امضای برجام گفت: «عیدانه فراوان شد، تا باد چنین بادا... امروز به ملت شریف ایران اعلام می‌کنم که طبق این توافق، در روز اجرای توافق(دی ماه ۹۴) تمامی تحریم‌ها، حتی تحریم‌های تسلیحاتی، موشکی هم به‌صورتی که در قطعنامه بوده، لغو خواهد شد. تمام تحریم‌های اقتصادی شامل مالی، بانکی، بیمه، حمل‌ونقل، پتروشیمی و فلزات گرانبها بالمره (یکباره) لغو خواهد شد و نه تعلیق.»

وی در ادامه گفت: «امروز روزی است که قدرت‌های بزرگ اعلام کرده‌اند همه تحریم‌ها برداشته و همه قطعنامه‌های ظالمانه لغو و شرایط عادی و معمولی در روابط با ایران آغاز خواهد شد. امروز یک پایان و آغاز است. پایانی برای ظلم‌ها و اتهام‌های غلط و نابجا نسبت به ملت بزرگ ایران و آغازی برای روند جدید در شروع همکاری‌های جدید در جهان. نقد دلسوزانه آزاد است، اما اجازه نمی‌دهم کسی بخواهد با دروغی و اتهامی و سخن ناروایی به امید مردم برای آینده درخشان این کشور، امید مردم برای رونق اقتصادی و امید مردم برای صلح و امنیت در کشور ما و منطقه و به اعتمادشان صدمه بزند.»

امروز از آن تاریخ ۷ سال سپری شده است. در دولت روحانی و در دوران پسابرجام، نه تنها تحریم ها لغو نشد، بلکه حدودا ۲ برابر شد. در دوران پسابرجام ضمن کاهش ارزش پول ملی، خسارت های هنگفتی نیز به معیشت مردم وارد شد.

تاکنون به دفعات به عبرت ها و خسارت های برجام پرداخته شده است. حال ما در ادامه به اختصار به این عبرت ها و خسارت ها می پردازیم:

۱: بزرگترین و مهمترین عبرت برجام، لزوم بی اعتمادی به آمریکاست. هر چند که در دولت قبل برخی دولتمردان تاکید کرده بودند که امضای وزیر خارجه آمریکا تضمین است، اما برجام یکبار دیگر ثابت کرد که دولت آمریکا- چه جمهوری خواه باشد و چه دموکرات- به هیچ عنوان قابل اعتماد نیست.

۲: یکی دیگر از عبرت های برجام این بود که نشان داد گشایش اقتصادی در گروی نزدیکی به آمریکا نیست. در دولت قبل دیپلماسی مقتدرانه مورد بی اعتنایی قرار گرفت و رویکرد «گرفتن بهانه از طرف آمریکایی و اروپایی» و به عبارتی دیپلماسی منفعلانه در دستور کار قرار گرفت. در سال ۹۴ بزک کنندگان برجام با تبلیغات فراوان اینگونه القاء کردند که در آینده ای نزدیک فتح الفتوح عظیم اقتصادی رخ خواهد داد.

در ادامه این تبلیغات سنگین و پرحجم، برخی از مردم در تهران در تابستان ۹۴ به خیابان ها آمده و در یک دست اسکناس ۱ دلاری و در دست دیگر اسکناس هزارتومانی را گرفته و تصور می کردند که به زودی قیمت هر دلار، یکهزارتومان خواهد شد. اما در دوران پسابرجام قیمت دلار تا آستانه ۳۲ هزارتومان نیز افزایش یافت.

همچنین قیمت مسکن در دولت روحانی حدود ۷۰۰ درصد افزایش یافت و اجاره بهای مسکن نیز در این دولت افزایش سرسام آوری داشت. قیمت اقلام خوراکی در دوره ۸ ساله دولت روحانی حدود ۷ برابر افزایش یافت. قیمت دلار ۷۸۰ درصد گران شد و خودرو نیز حدود ۷۰۰ درصد گران شد. در دولت روحانی همچنین تورم نیز رکورد زد و به حدود ۶۰ درصد رسید.

۳- از دیگر درس های برجام این بود که بیش از پیش ثابت کرد که راه حل مشکلات در پیوستن به FATF و برجام خلاصه نمی شود. در دولت قبل مواردی از قبیل خرید واکسن کرونا، پیوستن به سازمان اقتصادی شانگهای، دیپلماسی اقتصادی در منطقه و...همگی به برجام و FATF منوط شد، اما در دولت رئیسی، بدون برجام و بدون FATF موارد مذکور تحقق یافت.

۴- یکی دیگر از درس های برجام این بود که نشان داد راه حل مشکلات در اتکا به توان داخلی و ظرفیت های عظیم کشورمان است. در ماههای اخیر و در دولت سیزدهم بدون برجام اقدامات بسیار مهمی انجام شد. از فروش کشتی اقیانوس پیما تا صادرات پهپاد و افزایش صادرات غیرنفتی و از سوآپ گازی و نفتی تا نوسازی تجهیزات نیروگاه های برق با هدف جلوگیری از قطع برق در فصل گرما.

۵- یکی از جدی ترین نقاط ضعف برجام این بود که برخلاف استاندارد توافق های بین المللی، اصول و چارچوب های آن در راستای منافع ملی و عزت مردم ایران تنظیم نشده بود. متاسفانه برجام منافذ بسیاری دارد. از جمله اینکه فاقد تضمین و مکانیسم شکایت موثر برای مطالبه حقوق و خسارات ایران است، توازن ندارد و تکلیف لغو تحریم‌ها در آن معلوم نیست.

در مسئله برجام ۳ فاکتور اصلی وجود داشت که عبارت است از لغو دائمی تمامی تحریم ها، دریافت تضمین معتبر و راستی آزمایی اقدامات ادعایی طرف مقابل. اما متاسفانه در دولت قبل این ۳ فاکتور اساسی مورد توجه قرار نگرفت.

و اما در دولت سیزدهم، با تغییر ریل گذاری در سیاست خارجی تلاش شد تا از استمرار خسارت های برجام جلوگیری شود. دولت سیزدهم اکنون محکم و قاطع بر شروط اساسی ایران ایستاده است، اما با اینحال بانیان و حامیان برجام، با فضاسازی رسانه ای در پی احیای خسارت های هنگفت برجام هستند.