به گزارش مشرق، پرطرفدارترین ورزش جهان، همواره نقش مهمی در تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مناطق مختلف جهان ایفا کرده است؛ اما داستان آن برای منطقه خاورمیانه و به خصوص کشورهای حاشیه خلیج فارس تا حدودی متفاوت است. برگزاری جام جهانی فوتبال در قطر یک نیروی فرهنگی عظیمی برای تقویت هویت ملی و ناسیونالیسم عربی فراهم کرده و باعث شده تا کشورهای عربی و به خصوص کشورهای عربستان و قطر برای مدتی رقابت های پنهان و اختلافات داخلی خود را کنار بگذارند.
این در حالی است که بسیاری از حکام عرب و لابی های صهیونیستی امیدوار بودند از این رویداد جهانی به عنوان ابزاری برای تسریع عادی سازی روابط عرب ها و تل آویو استفاده نمایند؛ اما خیزش ناسیونالیسم عربی و اعلام همبستگی بسیاری از مردم با فلسطین نه تنها بر شکاف عمیق و تاریخی میان ملت های عربی و حکامشان صحه گذاشت بلکه مانع از گرم تر شدن تنور صلح میان عرب ها و رژیم صهیونیستی نیز شد.
افزایش احساسات ضد صهیونیستی در میان تماشاگران جام جهانی قطر
علیرغم همه گفتمان های جدایی ورزش از سیاست که معمولاً توسط سازمان های بین المللی ورزشی ترویج می شود، رقابت های ورزشی به عنوان محصول دولت-ملت های مدرن، همواره یک حوزه سیاسی بوده است. جام جهانی قطر ۲۰۲۲ نیز فضایی برای مردم جهان عرب به وجود آورده است تا نارضایتی و سرخوردگی خود را از شرایط سیاسی منطقه و مخالفت خود را با دشمن دیرینه شان و عادی سازی روابط با تل آویو را آشکارا فریاد بزنند. در حالی که مقامات صهیونیست ابراز امیدواری کرده بودند که برگزاری جام جهانی در قطر منجر به تسری توافق‌نامه آبرهام به سایر کشورهای عربی و منجمله قطر و عربستان سعودی گردد و رسانه‌های صهیونیستی با هدف مصادره جام جهانی قطر و سوق دادن آن به سمت عادی سازی با رژیم اشغالگر تلاش می‌کنند نگاهی مثبت به عادی سازی ایجاد شود؛ اما امتناع هواداران عرب فوتبال در اولین جام جهانی خاورمیانه از مصاحبه با خبرنگاران صهیونیست نشان دهنده چالش‌های عمیقی است که بر سر راه صلح و عادی سازی روابط میان عرب ها و رژیم صهیونیستی وجود دارد.
ویدئوهایی که با شروع رقابت های جام جهانی قطر در شبکه های اجتماعی منتشر شده، نشان می دهد که شرکت کنندگان در این رقابت‌ها، از گفتگو با رسانه های صهیونیستی امتناع می کنند و طرفدران تیم‌های کشورهای عربی برای همبستگی با مردم فلسطین توئیت‌های خود را با هشتگ «فلسطین در جام جهانی» و «نه به عادی سازی با اسرائیل» و «فلسطین موضوع آزادمردان است» منتشر کردند. گرچه قطر هنوز رژیم صهیونیستی را به رسمت نشناخته و تشکیل دولت متحد فلسطین را شرط آن اعلام کرده است؛ اما اخیراً اجازه داده است که پروازهای مستقیم از تل آویو برای جام جهانی انجام شود که واکنش منفی بسیاری از شهروندان جهان عرب را در پی داشته است. خالد العمری، یکی از هواداران متعصب سعودی که برای حمایت از تیم ملی کشورش در قطر به سر می برد، ابراز امیدواری کرد که این پروازهای مستسقیم تل آویو- دوحه دائمی نشوند.
وی در گفتگو با خبرگزاری رویترز اظهار داشت: «اکثر کشورهای جهان عرب به سمت عادی‌سازی پیش می‌روند و دلیل آن این است که اکثر آنها حاکمانی ندارند که به حرف مردم خود گوش دهند.» اسیل شرایح، یک اردنی ۲۷ ساله دیگری که از گفتگو با رسانه های صهیونیست خودداری کرد در این باره گفت: «مطلقاً زمانی برای تعامل وجود نداشت. سیاست های مخرب صهیونیست ها درها را بر روی هر فرصتی برای روابط بیشتر بین کشورها می بندد.»
شکاف میان مردم عادی و حکام در خصوص عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی
علی رغم شکل گیری موج عادی سازی روابط رسمی با تل آویو در چند سال گذشته، این عادی سازی در تضاد با فقدان فزاینده حمایت عمومی از توافق نامه عادی سازی موسوم به توافق نامه آبراهام است. نظرسنجی عمومی موسسه مطالعاتی واشنگتن نشان می دهد که نگاه مثبتی به این عادی سازی روابط در میان افکار عمومی جهان عرب وجود ندارد و بسیاری از شهروندان جهان عرب این عادی سازی روابط را توطئه ای صهیونیستی ضد ایرانی و بازی با دستور کار ایالات متحده قلمداد می کنند. بر اساس این نظرسنجی در حالی که در نگرش مثبت به توافق نامه عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی در سال۲۰۲۰ حدود ۴۰ درصد بوده در سال ۲۰۲۲ به کمتر از ۲۰ درصد رسیده است.
همجنین داده های نظرسنجی موسسه بارومتر عربی در خصوص شاخص افکار عمومی جهان عرب نشان می دهد که بسیاری از شهروندان عرب در مورد عادی سازی روابط با تل آویو، اختلاف نظر عمیقی با دولت خود دارند. بر اساس این نظرسنجی در حالی که دولت ها فعالانه به دنبال عادی سازی روابط هستند؛ شهروندان عادی حمایت چندانی از این معاهدات انجام نمی دهند و اکثر قریب به اتفاق شهروندان عرب مخالف عادی سازی روابط هستند و درجه بالایی از حمایت از حقوق فلسطینیان را ابراز می کنند. در پنج کشور از شش کشور مورد بررسی کمتر از ۱۰ درصد نگرش مثبتی به توافق نامه عادی سازی داشتند و از آن حمایت می کنند. این رقم در الجزایر و مراکش ۹ درصد، در تونس ۸ درصد، در لیبی ۷ درصد و در اردن تنها ۳ درصد بوده است.
با توجه به تفاوت کم ویژگی های جمعیتی کشورهای عربی این داده ها را با تفاوت کمی می توان به سایر کشورهای عربی نیز تسری داد. به طور کلی این داده ها نشان می دهد که مردم جهان عرب با اقدامات برخی از دولت های خود برای عادی سازی روابط موافق نیستند.
جام جهانی قطر، هویت عربی و حمایت از آزمان های فلسطین
قطر از همان لحظات اولیه انتخاب شدن به عنوان میزبان جام جهانی ۲۰۲۲ تلاش کرد تا با استفاده از تمامی نمادهای جام جهانی، هویت عربی را به مسابقات جام جهانی آغشته کند. این کشور با حذف نام «اسرائیل» از وب‌سایت بلیت‌های مسابقات و قرار دادن سرزمین های اشغالی فلسطین به جای آن به طور ضمنی اعلام کرد که مصمم است در طول برگزاری جام جهانی که برای اولین بار در تاریخ در خاک یک کشور عربی برگزار می‌شود، از آرمان فلسطین حمایت کند. دولت قطر به عنوان یکی از بزرگ‌ترین حامیان فلسطینی‌ها، نه تنها فضای وسیعی فراهم کرده است تا از جام جهانی برای گسترش آگاهی در مورد آرمان فلسطین و افشای جنایات رژیم صهیونیستی استفاده شود بلکه با برافراشتن پرچم فلسطین در کنار پرچم قطر در بسیاری از ساختمان ها و همچنین در ورزشگاه موجب تهییج احساسات پان عربی و بازتولید یک هویت عربی برای مقابله با تل آویو و حمایت از فلسطین نیز شده است. در راستای همین سیاست ها بود که هواداران فوتبال در مراسم افتتاحیه جام جهانی خواستار حفاظت از مسجد الاقصی شدند و شعار «با جان و خون، فدای فلسطین» سر دادند.
این اقدامات کشور قطر نشان داد که بر خلاف تلاش ها و ادعاهای رسانه های صهیونیستی و سران دنیای استکبار برای تبدیل کردن جام جهانی قطر به فرصتی برای عادی سازی روابط، در عمل جام جهانی به فرصتی برای مقاومت در برابر عادی سازی روابط با اسرائیل تبدیل شده است. جنبش «جوانان قطر علیه عادی‌سازی» که مخالف عادی‌سازی نهادها یا افراد قطری با رژیم صهیونیستی هستند در ۵ آوریل ۲۰۲۲ کمپینی را برای مخالفت با عادی سازی ورزش با رژیم اشغالگر با شعار «ورزش بالاتر از سیاست نیست، بلکه عرصه ای برای مقاومت در برابر عادی سازی» به راه انداختند. این جنبش در بیانیه‌ای که در وب‌سایت خود منتشر کرد، با اشاره به جنگ اوکراین و استانداردهای دوگانه غرب در سیاسی کردن ورزش اظهار داشتند که فلسطینی ها در ۷۴ سال گذشته آزار و شکنجه زیادی را پشت سر گذاشته اند. اکنون که در ورزش می توانیم در مورد اوکراین صحبت کنیم؛ پس می‌توانیم درباره فلسطین نیز صحبت کنیم.»
جمع بندی
در جهان عرب، مانند بسیاری از نقاط دیگر جهان، فوتبال راهی برای تسخیر تخیل جمعی است و پیوند دیرینه ای با تحولات سیاسی و هویت ملی دارد و لشکر هواداران عرب کیفیت ماورایی فوتبال را هم قبل از دوران استقلال و در زمان مبارزات استعماری، هم در تحولات آزادی خواهانه بهار عربی تجربه کرده اند. اما جام جهانی ۲۰۲۲ قطر از دوجهت تأثیر متفاوتی بر هویت و احساسات هواداران عرب بر جای گذاشت. نخست اینکه فراتر از ناسیونالیسم و میهن پرستی، باعث تهییج احساسات پان عربی و تقویت هویت عربی کشورهای حاشیه خلیج فارس شده و ثانیاً با قرار دادن آرمان آزادی خواهی فلسطین در کانون توجه جهانیان، باعث شده تا حکام جهان عرب و طراحان خاورمیانه بزرگ برای عادی سازی روابط با تل آویو با چالش اساسی روبرو شوند.
جنجال‌هایی که به دنبال سرازیر شدن صهیونیستها به دوحه صورت گرفت هم نشان دهنده ریشه عمیق شکاف و خشونت ریشه دار میان عرب ها و تل آویو بود و هم نشان دهنده شکاف میان مقامات سیاسی کشورهای عربی و ملت هایشان بود و نشان داد که این عادی سازی روابط عرب‌ها و رژیم صهیونیستی تحت فشارهای ایالات متحده و یا دستورالعمل های فیفا محدود به روابط حکام خودکامه عرب است در حالی که خیابان های کشورهای اسلامی و واکنش ها به حضور رسانه های صهیونیست در کشورهای عربی، داستان متفاوتی را روایت می کند.
