به گزارش مشرق، مسمومیت‌های سریالی دانش‌آموزان که از حدود سه ماه پیش در قم آغاز شد، بعد از مدتی به لرستان کشیده شد اما پس از وقفه‌ای چند هفته‌ای و در میانه اسفندماه به یک‌باره چندین شهر و استان را درگیر کرد و به کانون توجه مردم و رسانه‌ها تبدیل شد.

توقف روند مسمومیت‌های سریالی که خانواده‌ها را بشدت نگران کرده، روشن شدن ابعاد این غائله و برخورد با مسببان، اینک به یک مطالبه جدی و عمومی تبدیل شده و علاوه بر عموم شهروندان، از مراجع قم تا نهادهای بین‌المللی به آن واکنش نشان داده‌اند.

در این فضا که بسیاری از رسانه‌های رسمی جلوگیری از ایجاد التهاب در جامعه را در دستورکار قرار داده‌اند وزارت کشور با صدور بیانیه‌ای اطمینان خاطر داد موضوع مسمومیت دانش‌آموزان با جدیت در حال پیگیری است و تاکید کرد: سلامت دانش‌آموزان در اولویت اصلی همه مسئولان است و برای ایجاد آرامش و تامین آسایش آنان از هیچ تلاشی فروگذار نخواهند کرد.

بیوتکنولوژی دانشی است که سالانه ۴۰۰ برابر رشد می‌کند و این رشد حیرت‌انگیز باعث شده بسیاری از علوم و حوزه‌ها نیز به دلیل هم‌پیوندی‌هایشان دچار تحول شوند از ارتباطات تا ترابری و ...

با این حال، ابهامات و پرسش‌ها در این زمینه بسیار است و رسانه‌ها هم هر یک از منظر خود و با توجه به اهداف و سیاست‌هایشان ماجراهای اخیر را از «مسمومیت جمعی» تا «حمله شیمیایی» و «ترور بیولوژیک» توصیف کرده‌اند.

در این میان، ضعف اطلاع‌رسانی در مورد مساله مسمومیت با مواد شیمیایی، بیوتکنولوژی، بیوتروریسم و مباحث مربوط به سلاح‌های بیولوژیک و میکروبی و .... خودنمایی می‌کند.

شمشیر دولبه بیوتکنولوژی

در مورد حال و آینده یک حوزه علمی که سالانه ۴۰۰ برابر رشد می‌کند چه می‌توان گفت؟ بیوتکنولوژی به عنوان یکی از پیشروترین حوزه‌های علمی، با چنین سرعت رشد بی‌سابقه‌ای بسیاری از دیگر حوزه‌های علمی را متحول کرده و همزمان معضلات جدی را نیز به دنبال داشته است. پیوند خوردن بیوتکنولوژی با تکنولوژی‌های حاصل از پدیده جهانی شدن، اعم از ارتباطات و ترابری باعث شده تا این بخش از علوم به یکی از مهمترین تهدیداتی تبدیل شود که بشریت با آن مواجه است.

بیوتکنولوژی، در تمام عرصه‌های خود، به شمشیری دو لبه تبدیل شده است که خطرات و لطماتی جبران‌ناپذیر را به دنبال خواهد داشت. از یک سو دستگاه‌ها و ابزارهایی تولید می‌شوند که امکان تحولات را سرعت می‌بخشند و از سوی دیگر دانش مربوط به ژنوم پاتوژن‌ها (دستورالعمل‌های زیستی-ارثی بیماری‌زایی) با سرعت زیاد در حال گسترش است که در کنار ابزارهای پیشینی تبدیل به خطرناک‌ترین تسلیحاتی می‌شوند که تا کنون بشر به آن‌ها دست یافته است.

گسترش ویروس کرونا که تبدیل به یک پاندمی (بیماری با گستره جهانی) شد و سال‌ها ابعاد مختلف زندگی در جوامع و کشورها را در نوردید و هنوز آثارش پابرجا است نشان داد که بیوتکنولوژی تا چه حد می‌تواند اهمیت داشته باشد.

اینکه چرا باید اطلاعاتی در مورد این حوزه علمی بسیار حساس و پیچیده به صورت عمومی قابل دسترسی باشد، خود مسئله بسیار مهم و مناقشه‌ برانگیزی است که باید به آن پرداخت و به طور کلی دو دیدگاه درباره آن مطرح است؛ عده‌ای خواهان پنهان کردن این اطلاعات هستند و شماری بر این باورند که شفافیت در مورد این اطلاعات باعث کاهش سطح تهدید خواهد شد.

گسترش ویروس کرونا که تبدیل به یک پاندمی شد و سال‌ها ابعاد مختلف زندگی در جوامع و کشورها را در نوردید و هنوز آثارش پابرجا است نشان داد که بیوتکنولوژی تا چه حد می‌تواند اهمیت داشته باشد

در هر حال دسته دوم تاکنون پیروز بوده‌اند البته از این جهت که دسترسی به دانش تولید شده در باب بیوتکنولوژی در منابع باز بسیار راحت و ارزان است. اما این در حالی است که در مورد تجربه استفاده از بیوتکنولوژی در تولید تسلیحات بیولوژیک و استفاده تروریست‌ها از این تسلیحات، گروه اول پیشرو هستند و تقریباً مستنداتی بسیار اندک در دسترس است که در نهایت بسیاری از بررسی ما به این واقعیت منتهی می‌شود که بیشتر این اطلاعات یا جنگ روانی هستند یا اطلاعاتی نادرست برای ساخت تئوری توهم؛ توهماتی که در دوران جنگ سرد برای ساختن دشمنی بزرگ برای ایالات متحده به کار گرفته شد و در عصر نظم نوین جهانی برای تبدیل گروه‌های جهادی مسلمان به مهمترین تهدیدی که بشریت با آن‌ها مواجه است.

نکته قابل توجه این است که از یک سو اطلاعات مربوط به ساخت و تهیه تسلیحات بیولوژیکی به آسانی در دسترس همه، ازجمله تروریست‌ها، است و تلاش نه بر آن است که سیاستی ممانعتی در این مسیر در پیش گرفته شود، بلکه همچنان بدون هیچ محدودیتی این دانش در حال نشر و تکثیر است و از سوی دیگر اطلاعات مربوط به رویدادها و عوامل دست اندر کار این قبیل توسعه‌ها همواره پنهان و دور از اذهان است.

به عبارت دیگر یک فرد با بهره‌مندی از انگیزه کافی می‌تواند با استفاده از منابع دانشی موجود و بهره گرفتن از تجهیزاتی که به سادگی قابل خرید هستند، به یک سلاح بیولوژیک قابل استفاده دسترسی پیدا کند تا جایی که در برخی لابراتورهای خانگی یا به عبارتی آشپرخانه‌ها هم می‌شود انواعی از سلاح‌های بیولوژیک تولید کرد. البته تاکنون اطلاعاتی موثق در مورد کسانی که این تسلیحات را به خدمت گرفته‌اند و چه اهدافی را از این طریق دنبال می‌کردند، به دست نیامده و منتشر نشده است.

مسیر پیش روی بیوتکنولوژی بدون شک مسیری رو به رشد و افزایش بدون مرز دانش در این حوزه است. اما اینکه تسلیحات بیولوژیک به بزرگترین دغدغه بشریت تبدیل خواهند شد یا خیر، سؤالی است که با استناد به منابع باز و موجود نمی‌توان به آن پاسخ گفت و تنها پاسخ این است که امکان تولید تسلیحات بیولوژیک روز به روز ساده‌تر می‌شود و فناوری که تا دیروز در نوک پیکان پیشرفت قرار داشت، امروز به امری بدیهی در عرصه بیوتکنولوژی تبدیل شده است.

 شدت و ضعف گرایش به تسلیحات بیولوژیک در تاریخ معاصر

چگونه تسلیحات بیولوژیک چگونه وارد زرادخانه دولت‌های صنعتی شد و پیامدهای آن برای دوران کنونی از چه قرار است؛ درست در زمانی که فناوری‌های جدید و مخاصمات سیاسی مستمر ممکن است به تهدیدات جدی‌تری نسبت به گذشته تبدیل شود.

با پایان قرن بیستم برنامه‌های توسعه تسلیحات بیولوژیک رها شد و از عرصه منازعات جنگ سردی به دیگر کشورهایی سرایت کرد که از مزایای تسلیحات بیولوژیکی برای رفع منازعات خود مطلع شدند و نیز تروریست‌ها

فرانسه در دهه ۱۹۲۰، سپس ژاپن در سال ۱۹۳۴ و در نهایت انگلستان و ایالات متحده و جماهیر شوروی، انتظارات جدی و خاصی در این حوزه داشتند که تسلیحات بیولوژیکی بتواند این کشورها را در جنگ به پیروزی برساند. هر یک هم سرمایه‌گذاری بسیار سنگینی در عرصه تحقیق و توسعه برای کشف امکانات و احتمالات در این عرصه کردند. توسعه پیشینی در عرصه تسلیحات شیمیایی در جریان جنگ جهانی اول به پیشرفت‌های فناورانه در تسلیحات بیولوژیکی کمک کرد؛ تاریخ این دو دسته از تسلیحات، همپوشانی بسیار زیادی دارد.

ورود جنگ هوایی و بمب افکن‌های دوربرد به میدان رزم، چشم‌انداز چگونگی از میان بردن مردم غیرنظامی دشمن با استفاده از بیماری را گسترش و توسعه بخشید. در پایان جنگ جهانی دوم، ایالات متحده برای تولید مهمات در گستره صنعتی، کار خود را آغاز کرد. این کشور سپس استفاده از حملات بیولوژیکی را همچون استفاده از بمب‌های هسته‌ای در دستور کار قرار داد. جماهیر شوروی با ظرفیت استراتژیک کلان‌تری قدم در این مسیر نهاد.

با پایان قرن بیستم این برنامه‌ها رها شد و شوروی آخرین کشوری بود که دست از این اقدامات کشید. با این حال پس از این تهدید به دیگر کشورهایی سرایت کرد که از مزایای تسلیحات بیولوژیکی برای رفع منازعات خود مطلع شدند و نیز تروریست‌هایی که برای حمله به قدرت‌های بزرگ به کارآمد بودن آن پی بردند.

تسلیحات بیولوژیک، چه در دست دولت‌ها و چه در اختیار تروریست‌ها، خطری بسیار مهلک برای مردم غیرنظامی است. از ابتدای کار، حامیان برنامه‌های تسلیحات بیولوژیکی کشتار جمعی افراد غیرنظامی را به عنوان یک پیروزی، تلقی می‌کنند. هیچ محدودیتی هم در این عرصه وجود ندارد. تخریب احشام و مزارع لازم برای ادامه حیات مردم غیرنظامی بخشی از طرح‌های حملات استراتژیک است. تسلیحات بیولوژیکی جمعیت بی‌دفاع را بدون هیچ تفاوتی هدف قرار خواهد داد. در مقایسه با تسلیحات هسته‌ای، توانمندی و فناوری‌های لازم برای ایجاد بیماری‌های همه‌گیر تعمدی، به راحتی در دسترس است.

اکنون آینده تسلیحات بیولوژیکی وابسته به پیشرفت‌هایی است که در عرصه بیوتکنولوژی رخ می‌دهد که بدون شک به عرصه استفاده تخریبی نیز گسترش پیدا خواهد کرد؛ حتی اگر گزینه‌های مربوط به مداخلات پزشکی نیز افزایش یابد. در صورتی که شیوع عامدانه بیماری و دیگر کاربری‌های خصمانه از بیوتکنولوژی به طور گسترده مورد استفاده قرار گیرد، ماهیت جنگ و آینده تمدن بشری رو به ویرانی خواهد گذاشت.

پی‌نوشت:

جنگ بیولوژیک به استفاده نظامی از عوامل میکروبی و دیگر عوامل بیولوژیکی اشاره دارد (ازجمله باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها) یا سمومی که می‌توانند باعث مرگ، ناتوانی موقت یا آسیب دائمی در انسان شده یا حیوانات یا گیاهان را به منظور تأمین اهداف نظامی، بکشد یا دچار خسارت کند. سموم مواد آسیب آفرینی هستند که از ارگانیسم‌های میکروبی یا دیگر ارگانیسم‌های موجود یا مواد شیمیایی مشابه ایشان، به دست می‌آیند.

تسلیحات بیولوژیکی به مهمات، تجهیزات یا دیگر ادوات انتقال گفته می‌شود که شامل بمب‌ها، تانکرهای اسپری مستقر روی هواپیما و دیگر دستگاه‌ها می‌شود که برای توزیع عوامل بیولوژیکی و سمومی استفاده می‌شود که هدف خصمانه دارند. اصلی‌ترین روش توزیع از طریق ذرات معلق در هوا است که توسط افراد مورد هدف تنفس می‌شوند یا به صورت اسپری روی گیاهان خوراکی پاشیده می‌شود. یک ذره معلق به قدری سبک و ریز است که از طریق هوا جابه‌جا شده و روی زمین قرار نمی‌گیرد.

عوامل تسلیحات بیولوژیکی به عوامل میکروبی و بیولوژیکی و سمومی گفته می‌شود که قرار است در تسلیحات بیولوژیکی مورد استفاده قرار گیرند. این عوامل همچنین به مثابه عوامل منتخبی هستند که می‌توانند باعث بیماری‌های مشخصی شوند. برای مثال باسیلوس آنثراسیس یک باکتری است که باعث سیاه زخم می‌شود.