به گزارش مشرق، بدون تردید و براساس نص قرآن کریم، شب قدر که در روایات شیعه یکی از سه شب 19، 21 و 23 ماه مبارک و با احتمال بیشتر شب 23 ماه رمضان است جزء مهمترین شب و روز هر سال است، چنانچه در سوره مبارکه قدر فرموده است که این شب از هزار ماه برتر است. البته بهره‌مندی از این شب‌ها با توجه به درجات افراد متفاوت و ممکن است این سؤال در ذهن مطرح شود که چرا با وجود چنین شب‌های بی‌نظیر و این همه محافل و مجالس ذکر و توبه و دعا، به نظر می‌رسد روند اخلاقی جامعه نزولی است و روزبه‌روز مشکلات مردم بیشتر می‌شود؟

این موضوع را در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد رودگر، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به بحث و گفت‌وگو گذاشته ایم که در ادامه می‌خوانید.

اهمیت شب قدر به چه دلیل است و از این فرصت چگونه باید استفاده کرد؟

می‌خواهم از این زاویه به شب‌های قدر نگاه کنم و این نگاه مبتنی بر یک نکته پرمغز و عمیق از مفسر بزرگ قرآن، علامه طباطبایی است که فرمودند ما هیچ کاری مهمتر از خودشناسی و خودسازی نداریم و آن گاه تأکید کردند ما زندگی ابدی در پیش داریم و انسان موجودی جاودانه و ابدی است. بنابراین شب‌های قدر می‌تواند فرصت بسیار طلایی و استثنایی برای خودشناسی، معرفت نفس، خودسازی و تزکیه باشد و اینها نیاز به قانون، اصول و ارزش‌ها، بایستگی و نبایستگی، بایدها و نبایدها و شریعت به معنای جامع کلمه دارد و یکی از دلایل مهم فضیلت این شب همین است.

قرآن کریم حقیقت شرعیه الهیه است که حبل متین و عروه وثیق و ممدود بین آسمان و زمین است تا ما به آن متمسک و معتصم شویم و از زمین به سوی آسمان و از فرش به عرش و از خاک به افلاک در سیر و طیر به سر ببریم و هر آنچه لازمه انسان‌شناسی، خودشناسی و خودسازی و به تعبیری جامعه‌سازی است در کتاب الله العزیز الحکیم وجود دارد.

فرموده است: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًی لِلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَنْ کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَی مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ؛ قرآنی که هدایت برای همه مردم و بینات و فرقان است یا مگر نیامد: إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ ﴿۱﴾»؛ ما [قرآن را] در شب قدر نازل کردیم (۱) وَمَا أَدْرَاکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ ﴿۲﴾ و از شب قدر چه آگاهت کرد (۲) لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْر؛ پس چه فرصتی بهتر از این که در این فرصت از طریق قانون تام و تمام الهی هم خودشناسی و هم خودسازی کنیم. وقتی در این ایام قرآن بر سر می‌گذاریم بدانیم که هم در ظاهر و هم در باطن باید به قرآن عمل کنیم. وقتی قرآن به سر می‌گذاریم، قرآن روی سر ما جا دارد و احترام ما به قرآن فقط قولی و زبانی نیست، بلکه تکریم عملی و عینی و فعلی هم برای قرآن قائل هستیم و قرآن باید در متن زندگی ما پیاده شود.

بدین ترتیب هم به خودسازی و هم به معرفت و خودشناسی دست پیدا می‌کنیم. غیر از قانون و کتاب جامع کامل الهی و شریعت حقه محمدیه که در قرآن تجلی یافته است، نیازمند راه و صراط مستقیم هستیم که قرآن کریم آن را در مفهوم و مصداق نشان داده است و آن‌گاه در شب‌های قدر با یک انسان کامل معصوم یعنی امیرالمؤمنین(ع) مواجهیم که قرآن مجسم شمرده می‌شود و در حقیقت ایشان تشخص و تعین واقعی همان خودسازی، خودشناسی، جامعه‌سازی و جامعه‌شناسی است؛ همان انسانی که عقل و عدل را در کنار هم به ما نشان داده است. ایشان عدالت و عقلانیت را در پرتو معنویت و این سه را ذیل و ظل شریعت حقه محدیه(ص) به ما نشان داد.

اسوه حسنه می‌خواهیم و پیامبر و امیرالمؤمنین اسوه حسنه هستند و در شب قدر ما هستیم و قرآن و امیرالمؤمنین(ع) و باید به قرآن صامت و ناطق متمسک شویم و اگر می‌خواهیم شب‌های قدر به معنای واقعی کلمه شب‌های قدر باشد، آنها را درک کنیم. راه همین است و جز این نیست.

میزان اثرگذاری دعا در این شب در زندگی افراد چگونه و چقدر است؟

اگر می‌خواهیم سرنوشت خوبی برای خودمان رقم بزنیم، می‌توانیم این سرنوشت را با تکیه بر قرآن صامت و ناطق انجام دهیم و از خدا بخواهیم که تقدیرات امسال ما را در پرتو تمسک به این دو رقم بزند. بنابراین اگر واقعاً دوست داریم به کمال نهایی دست یابیم و خود و خانواده و جامعه به مکارم و سجایای اخلاقی دست یابیم و بالاتر از آن متصف به اوصاف اولیای الهی و مسمی به اسمای حسنای الهی و مقام خلیفة الهی باشیم، قرآن کریم این راه را به ما نشان داده است.

دعا، نیایش و راز و نیاز و خواندن رکعات مختلف نماز، دعای افتتاح و روزه گرفتن و سحرخیزی و دعای جوشن خواندن همه برای این است که ما انسان شویم و به مقام انسانیت برسیم و اوج بگیریم و از عالم طبیعت به ماورای طبیعت در تصعید وجودی و تکامل همه‌جانبه دست یابیم و راه آن خودسازی و خودشناسی است و این کار در پرتو قرآن کریم و امام علی(ع) میسر می‌شود.

البته خودشناسی و خودسازی به مراقبت نیاز دارد؛ یعنی معرفت نفس و مراقبت از نفس باید داشته باشیم و از سخن‌چینی، دروغ‌گویی، غیبت، تهمت، خیانت در امانت، عجله، عصبیت، کبر و خودبرتربینی دور شویم و آن را ترک کنیم. اگر شب‌های قدر چنین نتیجه‌ای برای ما داشته باشد، می‌توانیم بگوییم که دست پر از آن بیرون آمده‌ایم وگرنه ثمره چندانی نخواهد داشت.

ممکن است این مسئله در ذهن برخی افراد ایجاد شود که چرا با وجود این همه تضرع و دعا مشکلات افراد و جامعه روزبه‌روز بیشتر می‌شود؟

اگر در شب‌های قدر سرنوشت پر از سرور و سعادت و عاقبت‌بخیری و موفقیت در عرصه‌های مختلف فردی، خانوادگی و اجتماعی می‌خواهیم باید به سه حق توجه کنیم؛ حق‌الناس، حق‌النفس و حق‌الله. حقوق خدا، خود و خلق بسیار مهم است؛ اگر نمازهایمان را در این ایام بهتر از گذشته می‌خوانیم و نمازهای مستحبی و نوافل را هم به جا می‌آوریم و مضاعف بر آن ادعیه مختلف را هم می‌خوانیم و روزانه یک جزء از قرآن را هم می‌خوانیم، باید حق‌الناس را به هر شکل ممکن ادا کنیم. حقوق مادی و معنوی آنها را رعایت کنیم. همچنین حق نفس و حق خداوند را رعایت کنیم.

در مورد عبادات و اعم از آن هم باید پایبند به دستورات الهی باشیم و اگر چنین کنیم در شب‌های قدر درصدد برمی‌آییم که روابط چهارگانه یعنی رابطه خود با خدا، خود با خود، خود با خلق و خود با خلقت را در پرتو هدایت‌ها و عنایات قرآن صامت و عترت طاهره و پیامبر(ص) به عنوان قرآن ناطق و در رأس عترت طاهره، امیرالمؤمنین(ع)، اصلاح کنیم.

امام علی(ع) با آن جایگاه چقدر به حق‌الله، حق‌الناس، حق خود و حق خلقت توجه می‌کردند و اینها باید برای ما الگوی عملی باشد. بنابراین، اگر می‌خواهیم که میزان اثرگذاری دعاهای ما در این شب‌ها بیشتر شود، باید در کنار دعا، تضرع و نمازهای مستحب به این حقوق هم توجه کنیم.

همچنین حالات و روحیات و درجات معنوی که در این شب‌ها به دست آمده است را باید مورد مراقبت قرار دهیم؛ در روزهای قدر و مابقی ماه مبارک و در طول سال این مسیر را بپیماییم و از شب‌های قدر توشه برداریم. شب‌های قدر زادالسالک است و اگر انسان قصد دارد در طول سال سلوک الی الله داشته باشد، شب‌های قدر اوج کسب ره‌توشه برای رفتن به سوی خدا و الهی شدن است.

برخی سخنرانان و مفسرین، گروهی از آیات از جمله آیات سوره قدر را حتی با کنار گذاشتن معنای ظاهری آن به حضرت فاطمه(س) تأویل می‌کنند یا سوره تین را به حسنین. آیا چنین تفاسیری می‌تواند معتبر تلقی شود؟

بله، آنچه که در تفسیر سوره مبارکه قدر گفته می‌شود و آن را در شأن و مقام شامخ حضرت زهرا(س) به کار می‌برند و براساس تأویل، ایشان را لیله قدر می‌دانند، حقیقت و واقعیت دارد، زیرا قرآن کریم ظاهر و باطن و تنزیل و تأویل دارد و همه اینها از طریق روایات مأثور به ما رسیده است. بنابراین علاوه بر معنای ظاهری چون ما روایات معتبر و مأثور هم در تأویل چنین آیاتی داریم، می‌توانیم به آن تمسک کنیم و آن را بپذیریم.

خوب است دوستان برای مطالعه بیشتر به کتاب «فصل حکمة عصمتیة فی کلمة فاطمیه» اثر علامه حسن‌زاده آملی و شرحی که ایشان بر آن نوشته است رجوع کنند. در کتاب انسان و قرآن هم در بحث تفسیر سوره قدر به این موضوع و نیز نکات بسیار دقیقی بیان شده است.