سرویس اقتصاد مشرق - بانک ها بابت وامی که میدهند از وام گیرنده مبلغی را دریافت میکنند که برای جلوگیری ازکاهش ارزش پول پرداختی و دریافتی میباشد به این مبلغ نرخ بهره (interest rate) گفته میشود. به عبارتی وقتی مبلغ وام به مرور زمان و در قسط های متعدد بازپرداخت میشود از ارزش پول کم میشود. (به مرور زمان و به دلیل تورم) و بانک برای جلوگیری از این موضوع مبلغی را به عنوان نرخ بهره دریافت میکنند. نرخ بهره یکی از ابزارهای در دست بانک مرکزی است که بر اساس آن می‌تواند سیاست پولی مورد نظر خود را بر اساس شرایط موجود در اقتصاد اجرا کند. به عنوان مثال اگر کشور در شرایط رکودی باشد بانک مرکزی برای کمک کردن به اقتصاد و خروج آن از رکود می‌تواند نرخ بهره بانکی را کاهش دهد. با کاهش نرخ بهره بانکی دیگر سرمایه گذاران علاقه ای برای نگه داری وجوه خود در بانک را نخواهند داشت و اقدام به سرمایه گذاری دارایی‌های خود در سایر بازارهای کشور می‌کنند. این کار موجب می‌شود از رکود اقتصادی کشور کاسته شود.

انواع نرخ بهره:

نرخ بهره از مهم ترین مفاهیم دنیای سرمایه گذاری میباشد که انواع مختلفی دارد که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.

نرخ بهره اسمی: به نرخی که در قرارداد بین وام گیرنده و وام دهنده ذکر می‌شود نرخ بهره گفته میشود. مثلا اگر از نهادی پولی را با نرخ بهره 25 درصد قرض بگیرید و قرار باشد یک سال بعد بدهی خود را پرداخت کنید، این 25 درصد نرخ بهره اسمی به حساب می‌آید. از سوی دیگر، این موضوع در مورد اوراق قرضه یا مشارکت هم صادق است. یعنی مثلا اگر شما اوراق مشارکت با سود سالانه 20 درصد تهیه کنید، این 20 درصد نرخ بهره اسمی است که سالانه به دارنده این اوراق تعلق می‌گیرد.

نرخ بهره واقعی: نرخ بهره واقعی مانند نرخ بهره اسمی است اما تورم در آن منظور شده است. در واقع همان طور که گفتیم نرخ بهره با تورم رابطه نزدیکی دارد. اگر تورم را از نرخ بهره اسمی کم کنیم، نرخ بهره واقعی به دست می‌آید. مثلا فرض کنید تورم سالانه 15 درصد و نرخ بهره اوراق مشارکت 20 درصد باشد، در این صورت نرخ بهره واقعی 5 درصد خواهد بود. اما اگر تورم بالاتر از نرخ بهره اسمی باشد، نرخ بهره واقعی منفی خواهد شد.

نرخ بهره طبیعی: نرخ بهره طبیعی یا همان نرخ بهره بازار، بر اساس بازدهی سرمایه حساب می‌شود. به عنوان مثال فرض کنید در یک فردی سرمایه‌گذاری کرده و با استفاده از آن در یک سال 200 میلیون تومان به یک میلیارد تومان سرمایه شما اضافه شود. در این صورت نرخ طبیعی بهره 20 درصد خواهد بود.

نرخ بهره بازار: این نرخ بهره در واقع بهره سرمایه‌گذاری در کوتاه‌مدت است. نرخ بهره بازار میزان بهره پرداختی برای استفاده از کالاهای سرمایه‌ای است و مقدار آن از طریق عرضه و تقاضا برای کالاهای سرمایه‌ای تعیین می‌گردد.

نرخ بهره تعادل: تعادل معمولا در شرایطی به وجود می‌آید که تمایل به حفظ وضع موجود ادامه داشته باشد. در مورد نرخ بهره هم همین طور است. نرخ بهره تعادل وقتی پدید می‌آید که نرخ بهره طبیعی با نرخ بهره بازار مساوی گردد.

نرخ بهره موثر: کسانی که اقدام به خرید اوراق مشارکت می‌کنند معمولا در بازه سه یا 6 ماهه دریافتی دارند. در این صورت، با گرفتن بهره دریافتی افراد می‌توانند بار دیگر این پول را سرمایه‌گذاری نمایند و سود خوبی کسب کنند. این کار باعث می‌شود نرخ بهره بالاتر از چیزی باشد که در ابتدا گفته شده است. در واقع هر چه بازه پرداخت سود کمتر باشد، نرخ بهره موثر بیشتر از نرخ نرمال می‌شود. در چنین شرایطی بهتر است از نرخ موثر برای محاسبه سود استفاده شود.

نرخ بهره جاری: فعالان بازار سرمایه با برگه سهام آشنایی دارند و می‌دانند که هر سهم یک قیمت اسمی دارد و یک قیمت جاری، قیمت اسمی همان قیمتی است که روی برگه سهام است که در اساس نامه نوشته شده است. اما قیمت جاری قیمتی است که بر اساس شرایط بازار معامله می‌شود. هر سهم بر اساس قیمت اسمی آن سالانه مقدار مشخصی بهره دریافت می‌کند. اگر مقدار بهره سالانه را بر قیمت جاری یا همان قیمت بازاری تقسیم نماییم، نرخ بهره جاری هر برگه سهم به دست می‌آید.

نرخ بهره منفی: در برخی شرایط که اقتصاد در رکود بسیار شدیدی قرار بگیرد، بانک‌ها در ازای سپرده‌گذاری افراد هیچ گونه بهره‌ای پرداخت نمی‌کنند. بانک در این شرایط حتی از سپرده گذار مقداری هم پول می‌گیرد. این کار در برخی کشورهای دنیا انجام شده اما در ایران هرگز چنین کاری صورت نگرفته است. به میزان دریافت وجه نقد توسط بانک در ازای قبول سپرده بانکی، نرخ بهره منفی می‌گویند.

نرخ بهره شناور: وقتی سرمایه گذاران وام دریافت می‌کنند درصد نرخ بهره وام در هنگام عقد قرارداد کاملا مشخص است. مثلا اگر باز پرداخت آن پنج ساله باشد، در طول سال‌های پرداخت، نرخ بهره تغییری نخواهد کرد. اما نرخ بهره شناور با تغییر شرایط کلان اقتصادی مانند تغییر تورم و نرخ بهره بازار تغییر میکند.

عوامل تاثیرگذار بر نرخ بهره

به طور کلی 3 عامل روی نرخ بهره تاثیرگذار هستند. این 3 مورد عبارتند از ریسک، طول مدت سرمایه‌گذاری و در نهایت ارزش زمانی پول. می‌دانیم که ریسک یکی از مهمترین عوامل در سرمایه‌گذاری و کسب بازدهی است. افراد دارای شخصیت های متفاوت هستند برخی شخصیت ریسک پذیر و برخی محتاط هستند. افراد محتاط میپذیرند سود کمتر اما مطمئنی داشته باشند اما افراد ریسک پذیر حاضرند ریسک بیشتری را بپذیرند اما سود بیشتری دریافت کنندو در گزینه های سرمایه گذاری هرکدام که ریسک بیشتری بپذیرند سود بیشتری دریافت میکنند و سود کمتر اما مطمئن برای افراد محتاط و ریسک گریز میباشد. طول مدت سرمایه گذاری نیز در نرخ بهره اهمیت دارد. بدین صورت که هرچقدر فاصله زمانی سرمایه گذاری بیشتر باشد مقدار نرخ بهره دریافتی سرمایه گذاران نیز بیشتر خواهد بود.