به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، خمپاره را می توان به گونه ای توپخانه جیبی و همراه فرمانده واحد های پیاده نظام در خط مقدم به شمار آورد. از سالهای بسیار دور به این سو اکثر واحد های غیر پیاده تلاش خود را برای پشتیبانی از این واحد در میدان نبرد به عمل می آورند. علت این پشتیبانی این است که اولا پیاده نظام مهمترین و در عین حال ستون فقرات نیروی زمینی هر ارتشی را تشکیل می دهد و در همین حال در برابر حملات دشمن چه به شکل هوایی، توپخانه ای و یا چه زرهی آسیب پذیر است.

در ارتش های جهان معمولا از توپهای 105 میلی متری به صورت سازمانی برای پشتیبانی واحدهای پیاده استفاده می شود. در این میان برای مواقع اضطراری و زمانی که به هر دلیل واحد های پیاده به پشتیبانی توپخانه دسترسی ندارند از " خمپاره " برای ایجاد آتش پشتیبانی برای واحد های پیاده استفاده می شود.


در یک نگاه کلی خمپاره یک وسیله ساده و کارآمد است که از یک لوله فلزی تشکیل شده است که در انتهای آن یک سامانه فعال کننده به شکل سوزنی وجود دارد. زمانی که خدمه خمپاره گلوله را به درون لوله پرتاب می کنند این مکانیزم در انتهای لوله به پشت گلوله ضربه زده و آن را فعال می کند. واحدهای پیاده نظام به صورت معمول از خمپاره هایی با کالیبر 60، 81، 82 و 120 میلی متری استفاده می کنند که بردهای مختلفی را تا حدود 6 و یا 7 کیلومتر را پوشش می دهند.

در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران نیز انواع این خمپاره در سازمان رزم نیروهای ایرانی وجود دارد. اولین گام مهم ایران برای ارتقاء واحد های خمپاره ای خود در سال 1389 برداشته شد که در طی آن سامانه خمپاره انداز " رزم " با کالیبر 120 میلی متر و بردی در حدود 16 کیلومتر رونمایی شد. در سامانه " رزم " با کمک سیستم های پشران کمکی که در انتهای گلوله نصب شده است برد سیستم به 16 کیلومتر رسیده است. این سامانه از آن تاریخ به این سو به نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران تحویل شده است.


اما امسال در روز صنعت دفاعی از یک گونه جدید از خمپاره به نام " وفا " پرده برداری شد. این سامانه جدید دارای کالیبر 160 میلی متر بوده و یک گام جدید در افزایش توان رزم نیروهای مسلح ایران به حساب می آید. اما این که وفای ایرانی دقیقا دارای چه مزیتهایی بوده و می تواند چه تغییراتی در توانایی های ایران به وجود آورد مسئله ای است که در این مطلب به آن می پردازیم.


در یک ارتش منظم به صورت استاندارد معمولا از توپخانه کالیبر 105 میلی متر برای پشتیبانی از واحد های پیاده استفاده می شود.

در نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران این وظیفه بر عهده توپ 105 میلی متری مدل " M2 " ساخت ایالات متحده آمریکا است. یک توپ قدیمی اما توانا که سابقه آن به جنگ دوم جهانی می رسد. نواخت تیر و دقت مناسب به همراه سادگی کارکرد از این توپ یک انتخاب ایده آل برای ارتش های جهان ساخته است.

اما در سالهای اخیر واژه جدیدی به ادبیات نظامی کشور ما وارد شده است و آن هم " نبرد نامتقارن " است. باید به سادگی و به دور از هر گونه توضیح اضافی گفت که توپی مثل M2 به هیچ عنوان مناسب استراتژی نبرد نامتقارن نیست. شاید برای شما این پرسش پیش آید که چرا؟ برای یافتن دلیل این توضیحات را مطالعه کنید.

توپ مورد نظر به صورت استاندارد دارای وزنی در حدود 2260 کیلو گرم است و به صورت استاندارد باید به وسیله یک کامیون کشیده شود. این کامیون همچنین حاوی نفرات، مهمات و لوازم جانبی توپ نیز خواهد بود. مشخص است یک کامیون در حالی که توپ به پشت آن وصل بوده و در مکانی نزدیک به خط مقدم در حال حرکت است یک هدف راحت برای بالگردها و یا جنگنده های دشمن خواهد بود.

مسئله بعدی نیروی انسانی مورد استفاده برای این توپ است. برای عملیاتی کردن این توپ و شلیک آن به صورت استاندارد به 8 نفر نیاز است. کافی است تا این توپها و نفرات را در تعداد بالا تصور کنید تا متوجه نفرات لازم فقط برای عملیاتی کردن این گونه از توپها شوید.

از نظر قدرت تخریب و برد نیز این توپ آن چنان نیرومند به حساب نمی آید. چیزی در حدود 2 کیلوگرم تی ان تی در یک گلوله 105 میلی متری وجود دارد که در برابر زره های پشیشرفته امروزی آنچنان کارا نخواهد بود. در زمینه برد نیز باید گفت که این توپ با بردی در حدود 11 کیلومتر در نگاه اول بردی مناسب دارد، اما فراموش نکند که این توپ عقب تر از خط یک به سر می برد و مقداری از توان خود را باید صرف رسیدن به خطوط خودی و گذر از آن کند. این یعنی این که امکان استفاده بهینه از برد 11 کیلومتری توپ وجود ندارد.


البته باید گفت که صنایع دفاعی ایران در سال 1389 با معرفی سامانه خمپاره انداز " رزم " بسیاری از مشکلات موجود در امر پشتیبانی را حل کرد. یک خمپاره 120 میلی متری که با یک خودروی تاکتیکی کوچک مثل کلاس " سفیر " قابل حمل است. این یعنی قابلیت بالای این سامانه برای تحرک و همچنین استتار که عواملی مهم و حیاتی در میدان نبرد نامتعارف به حساب می آیند.

در بحث خدمه نیز باید گفت که یک خمپاره به طور معمول از 4 نفر تا 6 نفر برای عملیات بهره می برد که در صورت لزوم می توان این عمل را با 2 نفر نیز به انجام رساند. این یعنی نفرات کمتر و در نتیجه صرفه جویی در منابع انسانی و مالی که خود نکات مهم دیگری در اداره جنگ به شمار می آیند.

در بحث برد نیز سامانه رزم توانست تا با استفاده از سامانه های پیشرانه کمکی و رساندن برد به 16 کیلومتر برد شلیک نیروهای پیاده ایران را افزایش دهد. در عین حال چون خمپاره سامانه ای است که در خط یک به کار می رود می توان از این برد 16 کیلومتری با بهره بیشتری استفاده کرد.

با این وجود سامانه " رزم " هنوز یک مشکل داشت و آن هم بحثی به نام قدرت آتش و تخریب است. گلوله 120 میلی متری این خمپاره در بهترین شرایط می تواند حاوی 3 کیلوگرم تی ان تی باشد که باید وجود توان تخریب مناسب آنچنان که باید و شاید پاسخ گویی بخشی از تهدیدات متصور برای یگان های پیاده ایران نبود.

در اینجا بود که سازمان صنایع دفاعی ایران با معرفی سامانه " وفا " در حقیقت یک ابر خمپاره را به نیروهای مسلح ایران تحویل داد. بر اساس تخمین های موجود این خمپاره انداز وزنی در حدود 300 تا 350 کیوگرم دارد که آن را به یک انتخاب سبک و ایده آل  برای خودروهای سبک تبدیل می کند.


در بحث برد نیز این خمپاره انداز از دو گونه گلوله استفاده می کند که اولین آنها گونه معمولی با بردی در حدود 9 کیلومتر است و گونه دوم که از پیشران راکتی کمک می کرد بردی در حدود 20 کیلومتر دارد. این بدین معنا است که برد این سامانه نسبت به خمپاره انداز " رزم " نیز 4 کیلومتر افزایش یافته است. اما این قدرت آتش و تخریب این سلاح است که آن را بسیار متفاوت می کند.

 این خمپاره می تواند در هر دقیقه 5 تا 8 گلوله را به سمت هدف شلیک کند. اما بر خلاف گلوله های 105 یا 120 میلی متری، گلوله های 160 میلی متری حاوی 10 تا 11 کیلوگرم تی ان تی هستند که می توانند برای هر هدفی یک کابوس واقعی باشند.



این یعنی به نسب خمپاره های قبلی توان تخریبی حدودا 5 برابر افزایش یافته است. برای درک بهتر این قدرت تخریب بهتر است بدانید که عمده کشورهای دنیا امروزه از توپهای کالیبر 155 به عنوان بزرگترین توپ در سازمان رزم خود بهره می برند. با توجه به معرفی سیستم های حسگر لیزری در توپهای ایرانی می توان این انتطار را داشت که به زودی شاهد معرفی گلوله های هدایت شونده برای خمپاره ها باشیم که در آن صورت می توان به سامانه وفا لقب " ابر خمپاره ایرانی " برای قرن بیست و یکم را داد.