به گزارش مشرق، نشست نقد و بررسی کتاب «پرچم در اهتزاز» که روایت محرم کرونایی در مسجد ارک است، عصر دوشنبه ۱۷ مهرماه با حضور سمیه جمالی نویسنده کتاب، محمدرضا وحیدزاده پژوهشگر و مدرس دانشگاه، ساجده ابراهیمی نویسنده و منتقد ادبی و حامد صلاحی پژوهشگر و مدرس دانشگاه برگزار شد.
در این نشست جمعی از محققان، نویسندگان، هنرمندان، مدیران فرهنگی و اهالی رسانه همانند امیر خیام، محمد قاسمی‌پور، مرتضی قاضی، بهزاد دانشگر، جواد موگویی، حجت‌الاسلام محمدمهدی تجریشی، سیدعلی سیدان، محمدصالح حجت‌الاسلامی، علیرضا بلیغ، حسین دلاوری، عباسعلی محمدآبادی، وهب رامزی، مهدی مرادی، مریم رضاییان، ستاره محمدی، الهام‌سادات یاسینی و ... حضور داشتند.
حامد صلاحی مجری کارشناس در ابتدا به ایراد سخنانی درباره کتاب «پرچم در اهتزاز» و معرفی حاضران در نشست پرداخت و از ساجده ابراهیمی به عنوان اولین سخنران دعوت به صحبت کرد.
کتابی که برای مخاطبان مسجد ارک نوشته شده!؟
ساجده ابراهیمی درباره کتاب «پرچم در اهتزاز» گفت: درباره این کتاب در دوره‌ای حرف می‌زنیم که خیلی کسی در مورد این موضوعات صحبت نمی‌کنند. نویسنده از علاقه اش به هیات که سیاسی است صحبت می‌کند و کتاب روایتی کامل از مواجهه شخصی با یک امر مذهبی است، نگران مخاطبش نیست و خودسانسوری نمی‌کند اما به اعتقاد من، این کتابی است که به مخاطب خود بی اعتنا است؛ بی‌اعتنایی به مخاطب در معنای خوبش یعنی نویسنده نگران نیست که مخاطب چه فکری درباره‌اش می‌کند یا اینکه مخاطب نداند نشستن در مسجد ارک چه جذابیتی دارد که به خاطر آن، سختی‌ها را تحمل کند.
این منتقد ادبی بیان کرد: در معنای دیگر، فکر می‌کنم این بی‌اعتنایی به مخاطب، آفت‌هایی به دنبال داشته است، چراکه در قالب روایت‌ها با این مسأله مواجه می‌شویم به این دلیل که کتاب برای مخاطبان مسجد ارک نوشته شده است، ممکن است دیگرانی که مسجد ارک و عزاداری در آن را نمی‌شناسند، این روایت‌ها را درک نکنند و نیاز به فضاسازی و توصیف بیشتری دارد. بنابراین برای کسی که با این فضا ناآشنا باشد، چرایی این روایت‌ها مشخص نیست و خیلی با آن همراه نخواهد شد.
ابراهیمی همچنین تصریح کرد: آفت دیگر این است که توصیف‌های زیادی از مسجد و افرادی چون حاج منصور ارضی در کتاب نمی‌خوانیم اما اگر بخواهیم مخاطبان بیشتری داشته باشیم باید به لحن و گفته‌های مثلا حاج منصور ارضی بیشتر بها داده می‌شد.
وی در ادامه به فضای زنانه کتاب اشاره کرد و در ارزیابی کلی آن گفت: در کل، کتاب «پرچم در اهتزاز» کتاب پسندیده‌ای است و همراهی آدم‌ها با این فضا روایت دلنشینی برایشان رقم می‌زند.
دقت در توصیف جزییات و نثر کتاب منحصربه فرد است
محمدرضا وحیدزاده نیز با ارائه یک پیشنهاد گفت: این جلسه را بهتر است یک گفتگوی مشترک ببینیم تا از نظر همه دوستان بهره ببریم. به اعتقاد من، یکی از روایت‌های مهم دوران توسط خانم جمالی در کتاب «پرچم در اهتزاز» ثبت شده است که باید حتما درباره آن گفتگو بحث کرد. به نظر من، طرح جلد کتاب با محتوا و رویکردی که در لحن و روایت آن است، تناسب زیادی ندارد به رغم اینکه می‌دانم مجموعه سلوک چه زحمتی برای آن کشیده‌اند اما نتیجه کار در جلد با این زحمات همخوانی ندارد.
این پژوهشگر همچنین به نثر کتاب اشاره و تاکید کرد: به عنوان یک خواننده کتاب که خودم هم گاهی می‌نویسم، نثر کتاب برایم اهمیت دارد و جزء غبطه برانگیزترین نثرها است. نثر کتاب ساده و روان است که این نکته مهمی است چون در اولین نگاه با آن سروکار داریم. همچنین این نثر بسیار صمیمی است و در جایی با فخامت نیز در هم آمیخته است. یکی از ویژگی‌های این نوع نثر این است که استحکام خودش را پنهان کرده و نویسنده توانسته خیلی خوب از فرهنگ عامه در نثر استفاده کند.
وحیدزاده اظهار کرد: دقت در توصیف جزییات، یکی دیگر از ویژگی‌های مهم این کتاب است که در ژانر ناداستان که توصیف خیلی در آن مهم است، تعریف می‌شود. در ژانر ناداستان کتاب «پرچم در اهتزاز» موقعیت‌هایی برای ما توصیف می‌شود که به خوبی در ذهن می‌مانند و همچنین توصیف با جزییات بخش زنانه که بسیار جالب توجه بود، چراکه با این بخش از مسجد ناآشنا هستیم.
این مدرس دانشگاه گفت: اهمیت ژانر ناداستان به بیان توصیف‌هایی است که گاهی از چشم ما دور می‌مانند. اتفاق نادری مثل همه‌گیری کرونا که تکان‌دهنده بود و یکباره تغییرات و تأثیراتی که در مسجد ارک داشته، در این کتاب به خوبی روایت شده است، هرچند در بسیاری مواقع تلاش شده از مکان‌ها و زمان‌ها فاکتور گرفته شود. نویسنده در ابتدای کتاب توضیح می‌دهد که هیات برای ما دورچین نیست و مثل کبد و ریه است و ما نمی‌توانیم بدون عزاداری در محرم زندگی کنیم این نکته در بند نخست اثر، ابعاد و اهمیت عزاداری در ماه محرم و مسجد ارک را متذکر می‌شود و این توضیحات با نحوه روایت نویسنده جا می‌افتد و این معنا را درک می‌کنیم.
وحید زاده همچنین بیان کرد: مواردی از سبک زندگی در کتاب می‌بینیم که برای رسیدن به نسل آینده مهم است و گاهی با آداب و سنن و خرده‌فرهنگ‌ها همراه است. جزییاتی که همه ما با آنها زندگی کردیم به خوبی در کتاب به آنها اشاره شده است. عنوان شب اول «جریان سیال جان» بسیار جالب است که یکی از اصول اولیه کتاب است و در جاهایی نویسنده به آن اشاره می‌کند. روایت آفاقی و انفسی و اولویت نگاه نخست (توصیف عینی و نه گزارش درونی) که نویسنده به آن اشاره می‌کند، نیز جالب است.
برخی توقع داشتند «پرچم در اهتزاز»، «ارک نامه» باشد!
سمیه جمالی نیز در ادامه نشست به خواندن بخشی از کتاب پرداخت و سپس گفت: زمانی که به مسجد ارک می‌رفتم و گزارش‌های روزانه می‌نوشتم قرار نبود کتابی بنویسم. از این نظر که هجمه‌ای برای برگزاری مراسم عزاداری نیز در جریان بود، قرار بود گزارش‌هایم در رسانه‌ها منتشر شوند. هر آنچه که می‌دیدم صرفاً سعی می‌کردم از زبان خودم گزارش نکنم و امانت داری در سطح دیده‌ها و شنیده‌ها در این گزارش‌ها داشتم؛ اما بعد از دو سال تصمیم گرفته شد که از این گزارش‌ها، کتابی جمع شود و به همین دلیل از دوستان مرکز سلوک فرصتی برای ویرایش مجدد خواستم و در نهایت به دلیل محدودیت زمانی، آن چیزی که الان می‌بینید تحویل شد. این کتاب از جهتی خوب دیده شد چراکه چند جلسه نقد و بررسی برایش ترتیب داده شد.
نویسنده کتاب «پرچم در اهتزاز» با اشاره به برخی نقدهایی که به «پرچم در اهتزاز» شده است، بیان کرد: «پرچم در اهتزاز» کتاب روضه نیست ضمن اینکه یکی از نقدها این بود که چرا چیزی از برخوردها و حرف‌های سیاسی حاج منصور ارضی در کتاب نیست! ذکر این نکته ضروری است که زیرتیتر این کتاب «روایت محرم کرونایی در مسجد ارک» است و قرار بود این حال و هوا روایت شود. برخی نیز توقع داشتند کتاب، «ارک نامه» باشد و تاریخچه‌ای از مسجد ارک در آن بیان شود، این در حالی بود که ذکر تاریخچه در حد مقدمه بد نبود؛ ولی اینکه بخواهیم توضیحاتی بیشتر بدهیم، مدنظر ما نبود.
گنجاندن اشعار هیات در میان کتاب قابل توجه است
حامد صلاحی سخنانی در باب کتاب افزود و آن از جنبه اجتماعی و ثبت زیست اجتماعی در دوران سخت کرونا حائز اهمیت دانست.
او در جایگاه مجری کارشناس همچنین گفت: جریان زنده و بکر زندگی جاری در کتاب و آمیزه مناسب مطایبه و ظرافت کلامی همراه با انعکاس حزن و شور متعارف هیات «یا حسین» بود. استفاده به‌جا از شاعرانگی (در انتخاب عنوان برخی فصول) و گنجاندن اشعار هیات در میان کتاب نیز قابل توجه است.
محمدرضا وحیدزاده درباره اینکه قرار است این کتاب برای مخاطبان چه داشته باشد، اظهار کرد: به اعتقاد من، این کتاب می‌تواند برای غیر از مخاطبان مسجد ارک نیز جذاب باشد چون این کتاب می‌تواند فرصتی را فراهم کند تا کسی که تا به حال در جایی زیست نکرده، زیست کند. همچنین لازم است از یک موقعیت، با پدیده‌ای روبرو شود تا فضایی را درک کند.
این پژوهشگر فرهنگی گفت: روایت زنانه چیزی فراتر از موضوعاتی است که نویسنده در کتاب درباره آنها صحبت می‌کند ولی محدود به اینها نمی‌شود. نوع روایت هم خیلی مهم است که نویسنده جزییات را به راحتی بیان کرده است که شاید نوع دیگری از روایت نتواند قضیه را ملموس کند. یکی از نکات بارز کتاب، قرار دادن شوخ طبعی در کتاب است که به صمیمیت می‌انجامد، با وجود اینکه کتاب متعلق به محرم و مراسم عزاداری است. در کل، به خانم جمالی بابت این کتاب تبریک می‌گویم.
