به گزارش مشرق، سازمان پیمان امنیت جمعی از کشورهای روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ارمنستان و بلاروس تشکیل شده است. از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، ایروان و مسکو متحدان نزدیکی بودند و ارمنستان میزبان یک پایگاه نظامی روسیه بوده است. اما در یک سال گذشته و با مسلط‌ شدن جمهوری آذربایجان بر قره ‌باغ کوهستانی در حمله‌ای کوتاه و سریع، روابط مسکو و ایروان به تیرگی گراییده است.

طرح مبحث تنوع‌ بخشی به روابط امنیتی و خودداری پاشینیان از حضور در نشست سازمان پیمان امنیت جمعی تازه‌ ترین برگ در مجموعه وقایعی است که از سردشدن روابط روسیه و ارمنستان نشان دارد. پاشینیان پیش ‌تر یک رزمایش برنامه‌ ریزی ‌شده سازمان پیمان امنیت جمعی در خاک ارمنستان را لغو و در ماه اکتبر۲۰۲۳ نیز از حضور در نشست «کشورهای مستقل همسود» خودداری کرد.

طرح خروج ارمنستان از پیمان امنیت جمعی را می توان در ممانعت از از تلاش‌های ارمنستان برای تهیه تسلیحات و درخواست پشتیبانی از کشورهای غربی دانست که با خروج از این پیمان امکان دسترسی به تسلیحات از امتیازات ایروان محسوب می شود.

این تصمیم به دلیل افزایش تنش ها با روسیه و حمایت مسکو از آذربایجان در مناقشه قره باغ نشات گرفته است.

پاشینیان هنوز در مورد زمان خروج خود تصمیم قاطعی نگرفته و از دیدگاه او اعضای ائتلاف به تعهدات قراردادی خود عمل نمی کنند، بلکه در حال برنامه ریزی برای جنگ علیه ارمنستان با همکاری آذربایجان هستند.

او سازمان پیمان امنیت جمعی را در مناقشه قره باغ ناتوان ومسئولیت مهاجرت ۱۰۰ هزار ساکن ارمنی از منطقه قره باغ را بر عهده این سازمان دانسته است.

در عوض، دولت پاشینیان رزمایش‌های مشترکی را با نیروهای آمریکایی برگزار کرده و از غرب برای تقویت دموکراسی خود کمک خواسته و حتی اشاره کرده که می‌تواند روزی به دنبال پیوستن به اتحادیه اروپا باشد. تغییر ژئوپلیتیک ارمنستان با تحولات سریعی که به نظر می رسد همه آنها به سمت گسست از روسیه پیش می روند، در حال افزایش است.

وابستگی ارمنستان به انرژی روسیه

با توجه به صحبت های پاشینیان در خصوص خروج ارمنستان از سازمان پیمان امنیت جمعی، نکته ای که قابل تامل است وابستگی این کشور به انرژی روسیه است. ارمنستان ۲۰ تا ۳۰ درصد انرژی مورد نیاز خود را از طریق منابع داخلی تأمین می‌کند و در زمینه انرژی به شدت به روسیه وابسته است.

با توجه به اینکه ارمنستان گاز ندارد، در این زمینه وابسته به بازارهای خارجی است. وابستگی زیادی به روسیه و تا حدی به ایران دارد. شرکت "گازپروم آرمنیا" (با سهامی خاص) توزیع و فروش گاز طبیعی در بازار داخلی ارمنستان را تضمین می‌کند و در این زمینه انحصار مطلق دارد.

یک کشور کوچک همچون ارمنستان توانایی داشتن شرکت‌های مختلف گازرسانی را ندارد. ورود به بازار و ایجاد خطوط لوله و زیرساخت‌های جدید گازرسانی برای هیچ شرکت دیگری سودی نخواهد داشت.

بر اساس آخرین اطلاعات منتشر شده از سوی مراجع گمرکی، در نیمه اول سال ۲۰۲۲ میلادی، ۲۳۴ هزار تن نفت و فرآورده‌های نفتی (نفت، بنزین، گازوئیل، روغن و ...) به ارمنستان وارد شده است.

۷۷ درصد آن از روسیه، حدود ۱۲ درصد از ایران، ۵ درصد از یونان و بقیه به مقدار کمتر از مصر (۴ درصد) و سایر کشورها وارد شده است. معمولاً ارمنستان از بلغارستان، آلمان، امارات، بلاروس و سایر کشورها نیز فرآورده‌های نفتی وارد می‌کند.

با این حال، در اینجا نیز، همانطور که می‌بینیم، تأمین‌کننده اصلی روسیه است. ارمنستان سوخت هسته‌ای مورد نیاز نیروگاه هسته‌ای (اورانیوم) را نیز از روسیه وارد می‌کند.

با توجه به مطالب بیان شده خروج ارمنستان از سازمان پیمان امنیت جمعی به دلیل وابستگی شدید این کشور به انرژی روسیه تبعات سنگینی را برای ارمنستان دربرخواهد داشت.

این موضوع در صورتی است که برای تامین انرژی از منابع داخلی ارمنستان نیاز به هزینه های بسیار در جهت ساخت و راه اندازی نیروگاه وجود دارد که خود دربردارنده زمانی حداقل چندین ساله است و با نگاهی کوتاه مدت و زمانی کوتاه نمی توان اتکای ارمنستان به منابع تولید انرژی را از انرژی خورشیدی که مد نظر وزیر نیروی ارمنستان است تضمین کرد.

همچنین نیاید این نکته را نیز نادیده گرفت که گرجستان نیز که در حال حاضر یکی از کشورهایی است که در واردات انرژی از روسیه به ارمنستان نقش داشته و همچنین نقش بسزایی در صادرات انرژی برق ارمنستان دارد؛ اما در صورت خروج ارمنستان از این سازمان گرجستان نیز به دلیل فشارهای حاکم از سمت ترکیه و آذربایجان تجارتش با ارمنستان دچار محدودیت و چالش هایی خواهد شد.

پاشینیان در خصوص سازمان پیمان امنیت جمعی که با اهدافی چون اهداف ناتو تشکیل شده این بلوک را متهم کرده است که پس از حملات آذربایجان به ارمنستان برای دفاع از ارمنستان واکنشی نشان نداده است.

با این حال، اثربخشی CSTO مدتهاست که مورد انتقاد قرار گرفته، زیرا این بلوک نتوانسته به شیوع خشونت در داخل و بین کشورهای عضو پاسخ دهد.

زمانی که ارمنستان به این ائتلاف ملحق شد، با وضعیت دشواری با دو همسایه متخاصم و تهدید همیشگی تجدید درگیری در اطراف قره باغ کوهستانی مواجه بود و بنابراین این کشور اعتماد خود را به روسیه و CSTO به عنوان ضامن اصلی امنیت خود قرار داد.

با این حال، وقوع جنگ ۲۰۲۰ و مناقشه قره باغ کوهستانی پیامدهای جدی برای دوام این همکاری داشته است. اما ادعای پیوستن ارمنستان به اتحادیه اروپا دربردارنده پیامدها و عواقبی است. ناتو باید یک انتخاب انجام دهد، زیرا اعضای اتحادیه اروپا تمایلی به حمایت از یکی از اعضای ائتلاف تحت حمایت روسیه، به ویژه با توجه به جنگ در اوکراین ندارند.

اینطور به نظر می رسد که در صورت جدا شدن ارمنستان از سازمان پیمان امنیت جمعی و پیوستن به اتحادیه اروپا، روسیه ابزارهای زیادی برای مجازات ارمنستان در اختیار دارد.

در صورتی که ارمنستان تلاش کند از مدار خود خارج شود، روسیه بخش های مختلف ارمنستان را به ویژه در زمینه انرژی کنترل می کند. این کشور همچنین توانایی مجازات اقتصادی ارمنستان را با ممانعت از صادرات آن دارد، زیرا روسیه بزرگترین بازار ارمنستان است.

با توجه به اینکه هنوز پاشینیان تصمیم قاطع و زمان مشخصی را برای خروج از سازمان پیمان امنیت جمعی ارائه نکرده، پوتین نیز موضعی جدی در خصوص تصمیم پاشینیان بیان نکرده است.

مسکو با توجه به درگیر بودن در جبهه جنگ در اوکراین هیچ برنامه قاطعی را در خصوص درگیر شدن در جبهه دیگری ندارد اما چنین به نظر می رسد که پاشینیان قصد دریافت امتیازاتی از مسکو در قبال حمایت های این کشور در برابر آذربایجان دارد.

همچنین توجه به این نکته حائز اهمیت است که غرب تمایلی به پذیرفتن ارمنستان به دلیل عدم تمایل غرب به قفقاز با توجه به پیشینه تاریخی در خصوص این منطقه ندارد و پیوستن ارمنستان به اتحادیه اروپا و گرفتن حمایت و تسلیحات از غرب به دلیل نداشتن شرایط مناسب ژئوپلتیک، ژئواکونومیک و همچنین فقر منابع زیرزمینی و دربردارنده هزینه های هنگفت و غیر قابل جبران برای غرب می باشد.