به گزارش مشرق به نقل از ایسنا، روستای قلعه بالا از روستاهای هدف گردشگری استان سمنان در 140 کیلومتری جنوب شرقی شاهرود و 24 کیلومتری شهر زیبای بیارجمند قرار دارد.

این روستا با جمعیتی بالغ بر 595 نفر، پرجمعیت ترین روستای این بخش است. متوسط بارندگی در این روستا 162 میلی متر در سال و رطوبت نسبی آن معادل 42 درصد است. عمده بادهای وزنده در این روستا عبارتند از: باد شمال، باد راست و باد دامغان.

روستای هدف گردشگری قلعه بالا در حاشیه دشت کویر، از موقعیت نیمه بیابانی با پوشش گیاهی متوسط برخوردار بوده و دارای اقلیم کوهپایه‌ای است و 1110 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

این روستا دارای پیشینۀ تاریخی بسیار زیادی است که نمونه هایی از آن در کتاب تاریخ قومس ذکر شده است، بر اساس شواهد و گفته‌های بزرگان و ریش سفیدان، این روستا دارای سابقۀ تاریخی طولانی بوده و داستان‌های جالب و شگرفی از گذشته های آن نقل می‌کنند. در کتاب خداوند الموت به گروهی از فرقه اسماعیلیه تحت امر حسن صباح اشاره شده که به این منطقه گسیل و به علت حفظ جان و هراس از دام دشمنان در غاری در حوالی ارتفاعات این روستا سکنی گزیدند و این گروه معروف به ملاحدین و بعدها محل سکونتشان معروف به غار ملاحدین که در اصطلاح اهالی غار ملحدو نام گرفته است. هنوز هم نمونه‌هایی از آثار بجای مانده از آنان طی سالیان دراز وجود دارد.

جهانگرد انگلیسی در گذری به این منطقه در کتاب "سه سفرنامه" در خصوص موقعیت جغرافیایی روستای قلعه بالا مطالبی عنوان می نماید. همچنین طبق نقل قول‌های تاریخی که سینه به سینه به نسل‌های بعدی انتقال یافته این روستا دارای موقعیت سیاسی ویژه ای در دوره قاجار بوده و خوانین محلی که در این روستا مستقر بوده‌اند، بر تمامی منطقه بیارجمند احاطه داشته‌اند. بناها و آثار باقیمانده از آن دوران بر این مطالب صحه می‌گذارد. متأسفانه به دلیل عدم توجه و سهل انگاری جز موارد معدود فقط خرابه‌هایی از آنها به یادگار مانده و برای جلوگیری از نابود شدن آثار باقیمانده توجه بیشتر مردم و مسئولان را می‌طلبد.

کوهپایه‌ای بودن این روستا سبب شده تا ساخت و ساز مناطق مسکونی و زمین‌های زراعی و باغات به صورت پلکانی درآید و این امر در کنار کاربرد مصالح سنتی و بومی در ساخت خانه‌ها با اقلیم کوهپایه‌ای بر فراز پهنه‌ای از کویر منظره زیبایی را بوجود آورده و نظر هر تازه واردی را به خود جلب می‌کند.

وجود تپه‌ای محصور در روستا، ساخت و ساز و درخت کاری روی آن، جلوه‌ای ویژه به جاذبه طبیعی آن داده است. ساخت خانه‌های خشتی و گلی و بافت روستایی از دیگر جلو‌های زیبای این روستا به شمار می‌رود. کوه‌های کوچک و بزرگ نظیرکوه تیره و کوه ملحدو در جنوب روستا، از دیگر عوامل جذاب طبیعی قلعه بالا است.

همجواری با پارک ملی توران و وجود حیوانات و پرندگان وحشی نظیر یوز پلنگ آسیایی، گور خر آسیایی، زاغ بور و… گردشگران و طبیعت گردان بسیاری را به این روستا جذب می‌کند. چشمه‌های اطراف روستا نظیر هوژده، عنابو، دلبر، تنگه، انجیر آور و… از جمله اماکنی است که هر ساله مورد توجه مردم از روستاها و شهرهای همجوار جهت تفرج قرار می‌گیرد.

آب کشاورزی روستا از قنات است و در مظهر آن که در گذشته محل تأمین آب شرب روستا بوده با وجود چنار‌های کهنسال نمای بسیار دلنشینی را به وجود آورده است.

واقع شدن رشته کوه‌های مرتفع در حاشیه جنوبی و آب های سرشار و قنات‌ها منجر به شکل‌گیری روستاهای نزدیک به هم در این منطقه شده و حدود مراتع و باغ‌های روستاها قابل تشخیص از هم نیست و به طور کلی باریکه‌ای سرسبز در دامنه رشته کوه به وجود آورده است. قلعه بالا به دلیل ارتفاع بیشتر از روستاهای مجاور چشم انداز کامل بر دشت بیارجمند داشته و از این جهت می‌توان قلعه بالا را نگین سبز توران نامید.

در گذشته عمده مشاغل مردم کشاورزی و دامداری بوده، ولی در دهه اخیر آهنگ مهاجرت روستاییان به شهر‌ها بیشتر شده که می‌توان با توسعۀگردشگری روند مهاجرت در این منطقه را معکوس کرد.

محصولات کشاورزی قلعه بالا از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است که عمده آن گندم، جو، فلفل و شلغم است، همچنین این روستا دارای باغات سرسبز انار، گردو، زرد آلو، انجیر زرد و انگور است.

گونه‌های گیاهی و جانوری:

در مجاورت این روستا ذخیره گاه زیستکره توران قرار دارد. اشکال مختلفی از اراضی مناطق خشک به چشم می‌خورد. در مجموعه توران، طیف وسیعی از گیاهان من جمله گیاهان یک ساله، بوته‌ای، درختچه‌ای و درختی را می‌توان مشاهده کرد.

در جنوب غربی منطقه اراضی نمکی و در شرق و شمال شرقی تپه‌های ماسه‌ای دیده می‌شود. اراضی گچی نیز به صورت پراکنده در منطقه وجود دارد که در هر کدام بر اساس شرایط خاص خود محل رویش گیاهان خاصی است. در کال‌ها و نزدیک چشمه‌ها می‌توان انواع مختلفی از گیاهان رطوبت پسند را یافت.

در ارتفاعات منطقه گونه‌های درختی از قبیل بنه، بادامشک، تنگرس و افدارا به وفور مشاهده می‌شود. در قسمت‌های دشتی غالباً با گیاهانی از قبیل قیچ، درمنه، کاروان کش، خارشتر، گون، گز و تاغ بر می‌خوریم.

از نظر اهمیت و ارزش حیات وحش، مجموعۀ توران منحصر به فردترین منطقه تحت حفاظت ایران به شمار می‌رود، زیرا توران تنها منطقۀ ایران است که هر سه گونه آندمیک ایران، یعنی یوزپلنگ آسیایی، گورخر آسیایی و زاغ بور را می‌توان در آن مشاهده کرد. تا کنون 41 گونه پستاندار، 167 گونه پرنده، 42 گونه خزنده و دو گونه دوزیست در این مجموعه شناسایی شده است.

فرهنگ‌ها:

روستای قلعه بالا دارای دو گروه خویشاوندی بزرگ است: کیقبادی‌ها وعجمی‌ها. مردمی که با گشاده رویی و مهربانی از میهمانان خود استقبال می‌کنند. مردمی با صفا که آب را می‌فهمند و پای چپرهاشان جا پای خداست...

اقامت و شب نشینی در قلعه بالا بسیار خاطره انگیز است، رصد آسمان شب کویر، آتیشونی(دور آتش‌نشینی) با سیب زمین زغالی همراه با آواها و نواهای سرکویری و ساربانی و شنیدن داستان‌ها و افسانه‌های قدیمی توسط کهنسالان بسیار جالب است. خوابیدن در خانه‌های کاهگلی قلعه بالا و در رختخواب‌های گلدوزی شده و چهل تیکه با چَه چَه نوعی بلبل که تا صبح آوازه خوانی می‌کند، آرامش بخش خواب شماست.

صنایع دستی:

تانه‌بافی یکی از فنون صنایع دستی قلعه بالاست، تانه‌بافی، فن پارچه بافی در این منطقه است. پارچه‌ای که بافته می‌شود به تناسب جنس نخ، مصارف گوناگونی دارد. ضمناً اهالی روستا با پرورش کرم ابرشم و فن تولید نخ ابریشم آشنایی کامل دارند. سوزن دوزی، گل دوزی، سیاک دوزی و دوخت لباس‌های سنتی از دیگر صنایع‌دستی روستای قلعه بالاست. مهمترین سوغاتی روستای قلعه بالا فلفل، زیره سبز، انار، کنجد و گیاهان دارویی است.

غذاهای محلی:

اگر روزی به قلعه بالا سفر کردید، از میزبان بخواهید برای پذیرایی از منوی غذاهای محلی استفاده کند. انواع اشکنه، ماست جوش، قوروتی، کشک بادمجان، آبگوشت و آش ترش از معروف‌ترین غذاهای محلی قلعه بالاست. برای صبحانه پنیر و کره گوسفندی با شیره انگور(دیشو) و سر شیر همراه با نان داغ محلی و چای آویشن می‌تواند از خاطرات بهترین غذاهای طول عمرتان باشد.

فصل‌های بهار و پاییز بهترین وقت سفر به قلعه بالا و منطقه خوارتوران در خطۀ شاهوار(شاهرود) است. اگر بتوانید در خلال جشنواره‌های گردشگری(ماه‌های اردیبهشت و آبان) به این منطقه سفر کنید، مطمئناً بیشتر به شما خوش می‌گذرد، چرا که هم گروه‌های موسیقی - آیینی و رصد آسمان شب حضور دارند و هم انسجام مردم در معرفی جلوه‌های مردم شناسی، صنایع دستی و میراث معنوی منطقه بیشتر نمود پیدا می‌کند. معمولاً در این جشنواره‌ها گلگشت در کوچه باغ‌ها و بازدید از روستاهای همجوار مثل گیور و دزیان به طول 2 کیلومتر صورت می‌پذیرد و مردم آن روستاها با آتش اسفند، خواندن اشعار سنتی، شربت انگور و نان پیازی به استقبال شما می‌آیند. علاوه بر آن هماهنگی‌های لازم جهت بازدید از پارک ملی توران و دیدن گونه‌های کمیاب جانوری تسهیل می‌شود.

گرچه برپایی چندین جشنواره گردشگری با عنوان «سفربه زیستگاه زاغ بور» و «سفر به توران» گامی هر چند کوچک اما مؤثر در شناخت قابلیت‌های منطقه بی‌بدیل خوارتوران به شمار می‌رود، لیکن علی رغم مستعد بودن، مشکلات بسیاری پیش روی توسعه صنعت گردشگری آن وجود دارد.

اهالی روستای قلعه بالا برای بهره‌مندی از این صنعت پاک و پایدار و نیز به جهت خودداری از مهاجرت نیازمند حمایت‌های دولتی در تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز گردشگری، نظیر جاده دسترسی مناسب، اطلاع رسانی و تبلیغات مؤثر، استاندارد سازی اماکن اقامتی روستایی، برگزاری دوره‌های آموزش گردشگری برای بومیان و تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی است.