گروه بین الملل مشرق – با انتشار لیست 18 نفره مقامات روس که آمریکا نام آن‌ها را در فهرست ماگنیتسکی قرار داده و تحریم کرده است، روابط این دو کشور را که پیش از این نیز در تحولات بین‌المللی رو به تیره‌گی گذاشته بود، بیش از پیش متشنج شد.

مسکو پیش‌تر بارها به آمریکا هشدار داده بود که از انشار لیست 18 نفره مقامات روس خودداری کند و آن را مداخله آشکار در امور داخلی روسیه خوانده بود و نسبت به پیامدهای این اقدام در روابط مسکو – واشنگتن هشدار داده بود.

اما آمریکا که چند سالی است دل خوشی از سیاست‌های روسیه و شخص پوتین ندارد، این لیست را منتشر کرد که واکنش شدید مقامات مسکو را به همراه داشت.

دیمیتری پسکوف سخنگوی پوتین در اولین واکنش این اقدام را محکوم کرد و هشدار داد این اقدام آمریکا روابط مسکو – واشنگتن را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد.

وی با ابراز تاسف از این اقدام واشنگتن، تاکید کرد آمریکا با این اقدام تمام تلاش‌ها برای بهبود روابط دو جانبه را بی اثر و نقش بر آب کرد.

مصوبه تحريمي آمريکا عليه مقامات روسيه موسوم به فهرست ماگنیتسکی به مقامات اين کشور اجازه مي‌داد از صدور رواديد براي آن دسته از اتباع روسيه که ناقض حقوق بشر ناميده مي‌شوند، امتناع کرده و دارايي‌هاي آنان را مسدود کنند.

تقابل قانو‌ن‌گذاران مسكو - واشنگتن

مقابله به مثل روسیه و آمریکا زمانی آغاز شد که آمریکا پس جریان سرگئي ماگنیتسکي - وکيل 37 ساله روسي که پس از دستگيري به جرم فرار مالياتي در 16 نوامبر سال 2009 در بازداشتگاهي در مسکو درگذشت – واشنگتن اقدام به تهیه فهرستی از مقامات روسیه کرد که مدعی بود در مرگ این وکیل دست داشته‌اند و به اتهام نقض حقوق بشر آن‌ها را به لیست‌ تحریم‌های خود افزود.

سرگئی ماگنیتسکی وکیل روس که بدلیل نارسایی قلبی در زندان جان باخت

به اعتقاد مقامات روسيه، ماگنتسكي با دستگاه‌هاي امنيتي و اطلاعاتي آمريكا در ارتباط بوده و پروژه اتهام‌زني به مقامات كرملين را به نيابت از آن‌ها اجرا كرده است.

اما روسیه نیز موضع انفعالی نگرفت و مقابله به مثل در دستور کار دوما قرار گرفت تا قانون منع فرزندخواندگی کودکان روس توسط شهروندان آمریکا به تصویب برسد. پوتین نیز در موضعی قاطع اعلام کرد لایحه مصوب دوما را امضا خواهد کرد. لایحه مذکور اما بندهای دیگری نیز داشت که شاید سنگین بودن این قوانین آمریکا را به انتشار اسامی مقامات روسی وا داشت:

براساس مصوبه دوما، سازمان‌های غیردولتی روسیه نیز از دریافت کمک‌های نقدی از سوی آمریکا برای مشارکت در فعالیت‌های سیاسی، در صورتی که بر خلاف منافع روسیه تشخیص داده شود، منع خواهند شد، چرا که پس از اتفاقات انتخابات پیشین ریاست جمهوری در روسیه و دخالت مستقیم آمریکا در ناآرامی‌های مسکو، پوتین صراحتا شخص هیلاری کلینتون را تحریک کننده معترضان خواند.

وزیر خارجه آمریکا بلافاصله بعد از برگزاری انتخابات اعلام کرده بود که این انتخابات آزاد و عادلانه نبوده و آمریکا بشدت نگران اخبار رسیده در مورد تخلفات صورت گرفته در جریان این انتخابات است.

پس از مدتی نیز طرح آمریکایی آشوب در روسیه و تجزیه این کشور که در دستور کار سیا قرار داشت، فاش شد.

در بند دیگری از مصوبه دوما، مقامات آمریکایی که از سوی روسیه ناقض حقوق بشر شناخته می‌شوند، اجازه ورود به روسیه را نخواهند داشت.

این لایحه، یا به اصطلاح قانون دیما یاکوولف، که به افتخار پسربچه‌ای روس به اين نام نامگذاری شده است. دیما یاکوولف پسربچه روسی بود که در آمریکا به فرزندخواندگی پذیرفته شد بود اما در اثر غفلت پدرخوانده‌اش در خودرو تنها مانده و در اثر گرمازدگی جان خود را از دست داده است.

سیر تاریخی تقابل مسکو – واشنگتن در وضع قوانین

کرملین همواره از اقدامات آمریکا با هدف اعمال تحریم علیه مقامات روس شكايت كرده است اما در اين ميان نحوه برخورد کنگره آمريكا نيز مشکل‌ساز بوده است.

نخست، کنگره از میان دو گزینه به اصطلاح لایحه جهانی- که بنا بر آن علیه مقامات دولتی هر کشوری که متهم به نقض نظام‌مند حقوق بشر بدون پاسخگویی سیستم قضایی داخلی شده‌اند، تحریم‌هایی اعمال می‌شود- و لایحه‌ای که تنها بر روسیه تمرکز داشته است، گزینه دوم را برگزید. قربانیانی که مانند ماگنیتسکی مورد بدرفتاری مقامات کشورهای دیگر قرار گرفته‌اند، به خصوص آن‌‌هایی که دارای روابط اقتصادی و امنیتی تنگاتنگی با آمریکا هستند.

دوم، کنگره با معاف نكردن روسیه از تحریم‌های 1974 جکسون-ونیک (كه با هدف محدود كردن روابط تجاري با كشورهاي كمونيستي و فاقد بازار آزاد وضع شده بود) برخلاف تاييد مکرر روساي جمهوری (هم از سوی دموکرات‌ها و هم جمهوریخواهان) مبنی بر این که روسیه از سال 1994 از مقررات بازار آزاد پیروی کرده، جوی منفی ایجاد کرده است. این که هدف اصلی کنگره از ربط دادن تحریم‌های ماگنیتسکی به اعطای حق روابط تجاری عادی همیشگی، در واقع تنبیه مسکو (به خاطر تمام خطاهایش از ممنوعیت صادرات مرغ گرفته تا ایجاد محدودیت برای فعالیت میسیونرهای مذهبی آمریکا) و نیز ادامه استفاده از اهرم فشار کنگره بر چگونگی مدیریت این رابطه دوجانبه از سوی روسای جمهور آمریکا و روسیه بوده است.

با وجود اينكه هر از گاه صحبت‌هايي درمورد از سرگيري روابط و همكاري‌ها، جريان‌هاي سياسي موجود در هر دو كشور كه تعيين كنندگان سياست‌هاي كلان آمريكا و روسيه هستند، تمايل چنداني به نرمش و همكاري ندارند. چنان چه هر گونه نزاعی میان روسیه و همسایگانش رخ دهد، گرایش مرسوم در آمریکا برای موضعگیری دربرابر روسیه وارد عمل مي‌شود، و نیز تمایل همیشگی مقامات روسیه به خوش و بش با رقباي ژئوپلتیک آمریکا مانند ایران یا ونزوئلا به تيره‌تر شدن روابط منجر مي‌شود.

اقدام متقابل دوماي روسيه در تصويب قوانين ضد آمريكايي

پس از تصویب قانون ماگنیتسکی، واکنش اولیه روسیه پیشنهاد تصویب قانونی "متقابل" بود که براساس آن مقامات آمریکایی متهم به نقض حقوق بشر از ورود به روسیه منع می‌شدند.

صرف تقابل به مثل با قانون‌گذاری امریکا، با این که ممکن است وجهه خوددارانه‌ای از روسیه به نمایش گذاشته باشد، تأثیر زیادی نخواهد داشت. بنابراین دوما پا فراتر گذاشت و علاوه بر اقدام به اعمال ممنوعیت سفر‌، بر دو حوزه دیگر نیز تمرکز کرد: ممنوعیت به فرزندخواندگی پذیرفتن کودکان بی‌سرپرست روس توسط شهروندان آمریکایی (از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی چیزی حدود شصت هزار کودک از سوی خانواده‌های آمریکایی به فرزندی پذیرفته شده‌اند) و اعمال محدودیت‌های جدید بر گروه‌هایی که از سوی آمریکا حمایت مالی می‌شوند.

البته روس‌ها حواسشان بوده که بر جنبه‌هایی از روابط آمریکا و روسیه که به نفع روسیه است دست نگذارند. بنابراین هیچ یک از شرکت‌های آمریکایی که در بخش‌های کلیدی اقتصاد روسیه سرمایه‌گذاری کرده‌اند تحریم نمی‌شوند (برای نمونه، هیچ ممنوعیتی در مورد شراکت میان شرکت دولتی نفت روسیه رازنفت و اکسون موبیل اعمال نمی‌شود، رابطه‌ای حیاتی در صورت توسعه بیشتر بخش انرژی روسیه، بخصوص در شمالگان). دوما هیچ ممنوعیتی نیز برای ادامه فعالیت شبکه توزیع شمالی جهت فرستادن ذخایر و پرسنل به افغانستان ایجاد نشده است- هم شاهرگی حیاتی برای نیروهای آمریکا و ناتو و هم منبعی پرسود برای شرکت‌های روس.

وقتی دوما لایحه را تصویب کرد، پوتین دو گزينه در پيش رو داشت. وي می‌توانست تصمیم دیگری بگیرد؛ حال که توانسته خشم روسیه را به جهانیان ابراز کند، وقت آن رسیده که با وتو کردن این لایحه در جهت حفظ روابط حسنه با واشنگتن نیز گامی بردارد. اما وی چنین تصمیمی نگرفت و با انتخاب گزينه دوم، آن را تاييد كرد.

لیست گوانتانامو پاسخ به فهرست ماگنیتسکی

پس از تایید انتشار فهرست ماگنیتسکی، سرگئی ریابکوف معاون وزیر امور خارجه روسیه روز جمعه از تهیه لیستی از مقامات پیشین دولت آمریکا و فرماندهان زندان گوانتانامو خبر داد که مورد تحریم روسیه قرار خواهند گرفت و حق ورود به این کشور را ندارند، اموال آن‌ها نیز قابل مسدود شدن خواهد بود. "جان یو"، یکی از مقامات سابق وزارت دادگستری آمریکا، "دیوید آدینگتون" رئیس ستاد کارکنان دوران "دیک چنی" معاون سابق ریاست‌جمهوری آمریکا و همچنین دو تن از فرماندهان سابق زندان گوانتانامو از جمله این افراد هستند.

ریابکوف در خصوص لیست گوانتانامو افزود: روسیه بارها مواردی را به ثبت رسانده است که مقامات آمریکایی در تصمیماتی خلاف قانون و در راستای گسترش حاکمیت خود در کشورهای ثالث، حقوق اتباع روسیه را در خاک آمریکا نقض کرده‌اند. وی تاکید کرد که نمی‌توان تمام این موارد بدون پاسخ گذاشت و اعمال محدودیت در ورود این افراد یکی از راه‌های پاسخ است.

سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه نیز در دیدار با تام دانیلون فرستاده باراک اوباما و حامل پیام وی برای پوتین تاکید کرد این اقدام واشنگتن تاثیر منفی بسیاری بر روابط دوجانبه خواهد گذاشت و آمریکا به خوبی از این موضوع آگاه است. تام دانیلون مشاور باراک اوباما برای تبادل این لیست‌ها و رساندن پیام اوباما به پوتین به مسکو سفر کرده است.

تام دانیلون در دیدار با سرگئی لاوروف

وزیر خارجه روسیه با وجود اظهارات دانیلون در خصوص تلاش برای کاهش تنش‌ها اذعان کرد که مشاور رئیس‌جمهوری آمریکا به مقامات مسکو اطمینان داده است که دولت اوباما درصدد اخذ تدابیری برای کاهش این تاثیرات است، اما دولت روسیه مسائل را آنطور که هستند، مورد قضاوت قرار می‌دهد.

الکساندر لوکاشویچ سخنگوی وزارت خارجه روسیه هم در واکنش به اقدام واشنگتن روز شنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد که این تحریم‌های آمریکا ضربه سنگینی به روابط دو جانبه و اعتماد مشترک وارد می‌آورد.

در لیست گوانتانامو پیش از نام 71 مقام آمریکایی قرار گرفته بود و مسکو اعلام کرده است قصد دارد نام 31 مقام دیگر آمریکا را به این فهرست اضافه کند.

فهرست ماگنیتسکی نیز که ابتدا قرار بود نام 15 مقام روس را در خود جای دهد به 18 نفر رسید، اما نمایندگان کنگره طرح گسترش این لیست تا 60 نفر و احتمالا در مراحل بعدی تا 280 نفر را در دستور کار خود دارند.

تام دانیلون مشاور امنیت ملی اوباما

با اینکه اوباما تلاش می‌کند با فرستادن مشاورش به مسکو همزمان با فشارهای سیاسی، این پیغام را به پوتین بدهد که زمان برای از سرگیری روابط مسکو – واشنگتن هنوز باقی مانده، اما موضع قاطع روسیه نشان داد که اختلافات سال‌های اخیر روسیه و آمریکا از مسائل قفقاز تا سپر دفاع موشکی، مسئله هسته‌ای ایران، مداخله آمریکا در انتخابات روسیه و مسائل داخلی این کشور، بحران سوریه و حمایت مسکو از بشار اسد و مقابله با یکه تازی بین‌المللی واشنگتن مسائل پیش پا افتاده‌ای نیستند که با فرستادن یک مشاور به مسکو حل و فصل شود.