گروه بین‌الملل مشرق - اندیشکده بروکینگز در یادداشتی به قلم «خاویر سولانا» عضو ارشد این مؤسسه و وزیر پیشین اتحادیه اروپا در سیاست‌های خارجی و امنیتی، دبیرکل ناتو، و وزیر امور خارجه اسپانیا نوشت:آشتی مجدد ایران و غرب به ویژه ایران و آمریکا تبعات ژئواستراتژیک مثبتی را در سراسر خاورمیانه از خود به جای خواهد گذاشت. البته ایران برای بهبود دائمی روابط خود با غرب راه درازی در پیش دارد اما آنچه که ایران نیاز به انجام آن دارد، تنها مانع موجود نیست بلکه باید به دیگر بازیگران راهبردی نیز توجه کرد.

اسرائیل مانع بزرگی در دستیابی به توافق است

بدون شک اسرائیل مانع بزرگی در دستیابی به توافق است. بنیامین نتانیاهو درست همزمان با آغاز مذاکرات ژنو در کنست (پارلمان اسرائیل) گفت که احتمال حمله پیشدستانه به تأسیسات هسته‌ای ایران هنوز منتفی نشده است. نتانیاهو برنامه هسته‌ای ایران را تبدیل به بالاترین اولویت سیاست خارجی خود کرده است. وی نسبت به مقاصد ایران مشکوک و خواستار تعطیلی کامل نیروگاه‌های هسته‌ای ایران است. ترس نتانیاهو این است که تا زمانی که ایران ظرفیت هسته‌ای خود را ادامه دهد – حتی برای مصارف غیرنظامی- می‌تواند تسلیحات اتمی‌ای را توسعه دهد که تهدیدکننده اسرائیل باشند. همان‌طور که نتانیاهو در مجمع عمومی سازمان ملل عنوان کرد، مقامات اسرائیلی به تغییر مسیر و رویکرد دولت جدید ایران اعتمادی ندارند.

عربستان احساس می‌کند که در آشتی غرب با جمهوری اسلامی از قلم افتاده است

اما اسرائیل تنها نیست. عربستان، قدرتی منطقه‌ای که برای نفوذ منطقه‌ای مستقیماً با ایران در رقابت است، احساس می‌کند که در آشتی غرب با جمهوری اسلامی از قلم افتاده است؛ تا جایی که با امتناع از پذیرفتن کرسی شورای امنیت سازمان ملل، خشم رهبران خود را ابراز می‌کند. این پادشاهی حتی در دوران شاه از این می‌ترسید که یک ایران قدرتمند ممکن است به قدرت مسلط و برتر منطقه‌ای تبدیل بشود. ایران صاحب دومین کشور بزرگ منطقه از نظر تولید ناخالص ملی و جمعیت است و عربستان نگران این است که یک توافق احتمالی – که منجر به برداشتن تحریم‌ها بشود- به ایران این اجازه را بدهد که اقتصاد خود را مجدداً احیا بکند و نفوذ خود را گسترش بدهد.

این بهترین شرایط و حالت اتحاد عربستان و آمریکا نیست. این مشاجره بر سر ایران، در ادامه امتناع آمریکا از حمله به سوریه (یکی دیگر از رقبای عربستان در منطقه) و عزل حسنی مبارک رئیس جمهور سابق مصر (یکی از متحدان مهم عربستان) در جریان است. عربستان می‌خواهد که اسد را سرنگون کند و بر این باور است توافق امریکا با روسیه بر سر تحت کنترل درآوردن ذخایر سلاح‌های شیمیایی سوریه، انصراف و چشم‌پوشی از آن هدف است. در نتیجه، سعودی‌ها اکنون بزرگ‌ترین حامی مالی شورشیان سوری (و یک از حامیان اصلی ارتش مصر پس از عزل محمد مرسی هستند) .

با این حال، فوری‌ترین هدف غرب باید پایان بخشیدن به درگیری در سوریه باشد. افراد بسیار زیادی در این جنگ که تبدیل به بدترین جنگ قرن شده است، جان خود را از دست داده‌اند. ایران و روسیه ۲ متحد اصلی اسد هستند و این تنها بازیگران خارجی هستند که می‌توانند در رفتار دمشق تغییری ایجاد کنند. احتمالاً قرار است که ژنو-۲ در ۲۳ نوامبر برگزار شود.

سیاست‌گذاران آمریکایی مشکل مهم دیگری هم دارند: کنگره

عربستان نسبت به ژنو۲موضعی بسیار خصمانه دارد چرا که از دید این کشور، مذاکرات دیپلماتیک با رژیم اسد دلالت بر به رسمیت شناختن مشروعیت حکومت این کشور دارد. تنها راه‌حل قابل قبول برای عربستان، کناره‌گیری و استعفای اسد و دولتش می‌باشد در حالی که ژنو-۲دولتی انتقالی را که آن همه احزاب حضور دارند را در ذهن مجسم می‌کند.

سیاست‌گذاران آمریکایی مشکل مهم دیگری هم دارند: کنگره. توافق نهایی بر سر افزایش سقف بدهی‌های آمریکا و بازگشایی مجدد دولت، تندروهای حزب جمهوری‌خواه را در موضع ضعف و اوباما را در موضع قدرت قرار داده است. اما این موضوع رویه خطرناکی را به وجود می‌آورد. هرگونه توافق ممکن با ایران شامل برداشتن تحریم‌های اقتصادی می‌شود که نیاز به تأیید قوه مقننه دارد و توافقنامه پیشنهادی را نسبت به کنگره آسیب‌پذیر می‌کند.

اگر ایران و غرب به توافق برسند، در حاشیه نگه داشتن اسرائیل کار دشواری خواهد بود

یکی از مشکلاتی که امریکا با آن روبروست این است که «جان کری» وزیر امور خارجه، برقراری صلح میان اسرائیل و فلسطین را یکی از اولویت‌های مهم تعیین کرده است. باید دید «کری» چگونه می‌تواند مذاکرات را به شکلی متوازن کند که فشارهای اسرائیل بر امریکا در مورد ایران، تلاش‌ها برای ایجاد صلح میان اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها راخدشه‌دار نسازد. اما اگر ایران و غرب به یک توافق دست پیدا کنند، در حاشیه ماندن اسرائیل دیگر کار دشواری خواهد بود.

مذاکره و دیپلماسی تنها روش مطمئن برای حل مناقشه هسته‌ای ایران هستند

اروپا هم به نوبه خود فرصت خوبی در اختیار دارد تا با متعهد شدن به یک سیاست خارجی متحد، منسجم و موثر، از خودش دفاع کند. اتحادیه اروپا همواره یک عامل کلیدی در مذاکرات میان ایران و گروه 5+1 بوده است و اکنون نیز این نقش را به واسطه «کاترین اشتون» نماینده عالی امور خارجه و سیاست امنیت، ایفا می‌کند. «اشتون» مورد اعتماد همه احزاب است. زیرکی و هماهنگی نزدیک با امریکا، یک ویژگی مهم برای اتحادیه اروپا محسوب می‌گردد. هنگامی که زمان لغو تحریم‌ها فرا رسد، اروپا باید با امریکا هماهنگی نزدیکی داشته باشد تا اثربخشی و کارایی این اقدام را به حداکثر رساند.

مذاکره و دیپلماسی تنها روش مطمئن برای حل مناقشه هسته‌ای ایران هستند. راه‌اندازی یک درگیری و جنگ دیگر در خاورمیانه بدترین گزینه است. اما استفاده از فرصت منحصر به فردی که اکنون در مورد مسئله ایران به وجود آمده، نیازمند بلندنظری و آینده‌نگری تمامی طرفین است. منافع ملی باید بالاتر از ملاحظات انتخاباتی قرار گیرند. روزنه مذاکرات باز است؛ اما تا ابد چنین نخواهد بود.