گروه اقتصادی مشرق -بعد از گذشت بیش از 100 روز از شروع فعالیت دولت یازدهم و تکمیل شدن کابینه دولت تدبیر و امید،زمان را مناسب دیدیم تا در سلسله گزارشاتی به معرفی اجمالی دیدگاه ها، سوابق و تفکرات اقتصادی افراد حاضر در دولت بپردازیم :


دکتر مسعود نیلی

مسعود نیلی مشاور رئیس جمهور یازدهم در امور اقتصادی، یکی از اقتصاددانان مشهور حامی اقتصاد موسوم به اقتصاد بازار یا آزاد است. 

 
* سوابق تحصیلی

نیلی که متولد 1334 در همدان است از جمله افرادی است که از رشته مهندسی به رشته اقتصاد تغییر مسیر داده است. نیلی مدرک کارشناسی مهندسی سازه خود را در سال 1359 از دانشگاه صنعتی شریف اخذ کرد و در مقطع کارشناسی ارشد نیز رشته طراحی سیستم‌های اقتصادی را برگزید و در سال 1364 از دانشگاه صنعتی اصفهان فارغ‌التحصیل شد.

او سپس به دانشگاه منچستر انگلستان رفت و در سال 1371 در مقطع کارشناسی ارشد به تحصیل اقتصاد پرداخت و در سال 1374 هم توانست از این دانشگاه دکترای اقتصاد بگیرد.

نیلی از اقتصاددانان پرکار کشور محسوب می‌شود و از او کتاب‌ها، پژوهش‌ها و مقالات مختلفی به زبان‌های فارسی و انگلیسی منتشر شده است.
 
* سوابق کاری
 
 
مسعود نیلی در دوران ریاست جمهوری ‌هاشمی‌ رفسنجانی و خاتمی نقش اثرگذاری در سیاست‌های اقتصادی دولت داشت. او در تهیه و تدوین اولین، سومین و چهارمین برنامه  پنج‌ ساله  توسعه  کشور ایفای نقش کرد. او مدتی نیز در رأس شورای اقتصاد کشور مشغول به کار بود. 

مهمترین مناصب مدیریتی وی عبارتند از:

1- مدیرکل دفتر اقتصاد کلان سازمان برنامه و بودجه از سال 1364 تا 1367

2- معاونت امور اقتصادی و هماهنگی سازمان برنامه و بودجه از سال 1367 تا 1370

3- رئیس موسسه عالی پژوهش در برنامه ‌ریزی و توسعه از سال 1375 تا 1376

4- معاونت امور اقتصادی و هماهنگی سازمان برنامه و بودجه از سال 1376 تا 1379

5- مدیر گروه اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف از سال 1380 تاکنون

6- رئیس دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف از سال 1386 تا 1390

7- مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور در دولت یازدهم

8- رئیس موسسه عالی پژوهش در برنامه ‌ریزی و توسعه در دولت یازدهم
 
از مهمترین فعالیت‌های نیلی می‌توان به تدوین سند استراتژی توسعه صنعتی کشور در زمان وزارت اسحاق جهانگیری در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی‌ در سال ۱۳۸۲ نام برد که در این برنامه، افکار و دیدگاه‌های اقتصادی نیلی که مبتنی بر لزوم پذیرش جهانی‌سازی و نظم نوین جهانی است، به خوبی مشخص شد و انتقاداتی را از جانب اقتصاددانان حامی اقتصاد اسلامی به دنبال داشت.

بدین ترتیب نخستین استراتژی توسعه صنعتی سرنوشت چندان خوشایندی نداشت، به طوری که 10 تن از اقتصاددانان برجسته کشور همچون پرویز داوودی، محمد خوش چهره، الیاس نادران، احمد توکلی، حسن سبحانی، حسین نمازی و ... با نگارش نامه‌ای از نحوه تدوین و مفاد گنجانده شده در آن انتقاد کردند.

در آن نامه ذکر شده بود که «استراتژی مورد بحث بر مبنای الگوی آزادسازی اقتصادی نئوکلاسیک (liberalization) تدوین شده است که هدف آن، حاکمیت ساز و کار بازار آزاد در بازارهای کالا، سرمایه و نیروی کار داخلی و نیز کاهش نقش دولت به حمایت از مالکیت فردی و لوازم آن است و دخالت دولت نیز تنها اگر تابع فضای اقتصاد جهانی و به شکل موافق بازار باشد، پذیرفته است.

این آزادسازی در عرصه خارجی شامل آزادسازی تجارت کالا و خدمات و حذف تمامی موانع تعرفه‌ای و غیر‌تعرفه‌ای، و آزادسازی بی‌قید و شرط جریان سرمایه خارجی می‌شود. جهانی شدن به معنای فرآیندی اجتماعی که قید و بندهای جغرافیایی را بر روابط اجتماعی و فرهنگی سست می‌کند تحول جغرافیای اجتماعی است که با رشد فضاهای فرامرزی مشخص می‌شود.

این تحول به محو مرزهای جغرافیایی کشیده نمی‌شود، بلکه مرز و بی‌مرزی با ارتباط پیچیده‌ای، هم‌زیست خواهند بود. این پدیده که حاصل عوامل گوناگون، از جمله تحولات فناوری اطلاعات و ارتباطات بوده است، نتایج مثبت فراوانی از باز‌زایش فرهنگی گرفته، تا کارایی اقتصادی داشته که شاید مهم‌ترین آن در سطح جهانی، زمینه‌سازی برای درخواست اقتداری عادلانه و جهانی باشد.

چشم‌انداز ارائه‌شده در استراتژی مورد بحث مبتنی بر مدلی است که از حیث علمی ناهمساز با واقعیت است. از جهت عینی توصیه به آن از سوی کشورها و نهادهای سرمایه‌داری ناصادقانه است و از جهت نتایج ناعادلانه و ناکام است.»

یکی از انتقاداتی که به جریان فکری نیلی و همکارانش وارد شده است، اعتماد آنها به نهادهای غربی است. خود نیلی در گفتگویی اعتراف کرده که در تدوین سند استراتژی توسعه صنعتی از نهادهای بین‌المللی مشورت گرفته بود.

مسعود نیلی همچنین سهامدار و عضو هیئت مدیره «شرکت خدمات مشاور خرد پیروز» است. نیلی 17 درصد سهام این شرکت را در اختیار دارد و مابقی سهام در اختیار بانک پارسیان، محمد طبیبیان، مرتضی آرامی‌نیا  و احمد شفاعت است. موضوع فعالیت این شرکت، انجام خدمات در زمینه فن‌آوری اطلاعات، مطالعات اقتصادی، ارزیابی املاک و مشاوره‌های بانکی است.

نیلی همچنین در کنار محمد طبیبیان و حسین عبده تبریزی، عضو هیئت مدیره «شرکت خدمات پژوهش و مشاوره مالی تابان خرد» نیز هست. ولی‌الله سیف رئیس‌کل کنونی بانک مرکزی و عباس آخوندی وزیر راه از موسسان این شرکت هستند. این شرکت در زمینه مشاوره‌های بانکی و دوره‌های آموزشی فعالیت دارد. 

 
* فعالیت سیاسی

مسعود نیلی در دولت‌های هاشمی و خاتمی، بروز و ظهور سیاسی زیادی نداشت ،زیرا با توجه خاص دولت‌ها ، او و همفکرانش در حال پیشبرد برنامه‌های مدنظر خود برای «توسعه» کشور بودند که نتیجه آن در سند استراتژی توسعه صنعتی نمود یافت. بنابراین در آن دوران، نیازی نبود افرادی چون نیلی روی به سیاست بیاورند.

با روی کار آمدن دولت احمدی‌نژاد، اقتصاددانان متمایل به جریان اصلاح‌طلب به منتقد دولت تبدیل شدند و به تدریج استدلال‌های اقتصادی جای خود را به سیاسی‌کاری داد و انتقادات گزنده آنها هر از گاهی متوجه دولت می‌شد. اما در همین دوره بود که نیلی به ریاست دانشکده مدیریت و اقتصاد صنعتی شریف رسید.

به تدریج انتقادات نیلی از دولت احمدی‌نژاد، کمتر شد خصوصا پس از اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها که از دیرباز مورد علاقه نیلی و همفکرانش بود. حتی گفته می‌شد که در دوره‌ای، نیلی صبح‌های دوشنبه جلسات مشاوره‌ای هم با احمدی‌نژاد درباره هدفمندی یارانه‌ها داشته است.

با این حال، شاید مهمترین فعالیت سیاسی نیلی به انتخابات سال 1388 برگردد؛ یعنی زمانی که او برای مهدی کروبی طرح توزیع پول نفت را تدوین کرد که به «طرح مردمی کردن درآمد نفت» موسوم شد.

اواسط اردیبهشت 1388 یعنی یک ماه قبل از انتخابات سال 1388، مسعود نیلی طی گفتگوی مفصلی که در صفحه نخست روزنامه اعتماد ملی منتشر شده بود، ضمن اشاره اینکه «برنامه کروبی تقسیم 34 هزار میلیارد تومان سود میان ملت ایران» است، گفته بود: «این برنامه، تکمیل شده شعار 50 هزار تومانی وی در انتخابات قبلی است.»

 
نیلی توضیح داده بود که «بر اساس این طرح یک نهاد نفتی جدید مثل یک شرکت یا یک صندوق عمومی ایجاد و دولت با شرایط فعلی که نفت را به شرکت پالایش و بخش فرآورده‌های نفتی می‌فروشد، تمام نفت مورد نیاز داخل در حوزه صنایع پایین دستی را به نهاد جدید با مالکیت و سهامداری کل مردم ایران خواهد فروخت. در سوی دیگر، «بنزین»، «گاز» و «نفت گاز» به قیمت بین‌المللی به فروش می‌رسد. مابه‌التفاوت قیمت‌های بین‌المللی و قیمت‌های یارانه‌ای قبلی، سود شرکت جدید خواهد بود که میان سهامداران آن یعنی همه مردم تقسیم می‌شود.»


جالب آن که چند روز بعد، نیلی در واکنش به طرح مشابه محمود احمدی‌نژاد برای توزیع پول میان مردم، از  پوپولیستی شدن نفت در انتخابات انتقاد کرد. 



 
* حضور در تلویزیون

مسعود نیلی در دوره دولت احمدی‌نژاد همچون بسیاری از اقتصاددانان منتقد، راهی به ساختمان جام جم نداشت. این روند ادامه داشت تا اوایل سال جاری و پیش از انتخابات که دروازه‌های صداوسیما به روی اقتصاددانان منتقد دولت احمدی‌نژاد باز شد تا مسعود نیلی هم راهی برنامه پایش شود که سخنان وی درباره آمار اشتغال، به شدت دولتی‌ها را آشفته کرد.

مسعود نیلی در فروردین ۱۳۹۲ در برنامه‌ای در تلویزیون ایران با نمایش نمودارهایی اعلام کرد که متوسط خالص اشتغال ایجاد شده (مابه‌التفاوت اشتغال ایجادشده و بیکاری ایجادشده) در طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ (در دولت محمود احمدی نژاد) به طرز عجیبی کم بوده و حدودا فقط 14 هزار عدد در سال بوده است.

نمودارهای نیلی نشان می‌داد که متوسط خالص اشتغال ایجادشده در دوره‌های مشابه قبلی چند صد هزار نفر در سال بوده است. انتقاد نیلی، واکنش و تکذیب مقامات دولتی را درپی داشت، به گونه‌ای که با سیاه نمایی دانستن این اظهارات، مدعی شدند که طی مدت مورد اشاره نیلی، حدود ۵/۵ میلیون شغل ایجاد شده است. این در حالی بود که نمودار نیلی از آمار دولت استخراج شده بود.
 
* تفکرات

تفکرات مسعود نیلی در حوزه اقتصاد را می‌توان نزدیک به تفکرات اقتصاد لیبرال و حاکمیت بازار دانست. مهمترین انتقاداتی که به او وارد شده و می‌شود نیز به گرایش وی و همفکرانش به دیدگاه «توسعه بدون عدالت» مربوط است.

از دیدگاه نیلی و همفکرانش، در سیاست داخلی باید به سمت حاکمیت بازار و بخش خصوصی، و در سیاست خارجی باید به سمت هضم در اقتصاد حاکم بین‌الملل و تن دادن به نظم نوین جهانی حرکت کرد. این تفکرات که بر پایه حاکمیت بخش خصوصی و بازار قرار دارد، با تفکر انقلاب اسلامی و منظومه فکری حاکم بر جمهوری اسلامی در تعارض است.

بر مبنای سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی، در برنامه‌های اقتصادی کشور بایستی دستیابی هم‌زمان به پیشرفت و عدالت، مدنظر قرار گیرد اما از دیدگاه اقتصاددانان حامی اقتصاد بازار، توسعه بر عدالت اولویت دارد (اگر نگوییم از نگاه این تفکر، عدالت اصلا مهم نیست.)

بنابراین هر چند آقای مسعود نیلی از لحاظ شخصیتی، سابقه مدیریت، سطح سواد و شأن علمی، جایگاه محترمی دارند، اما حضور وی با چنین تفکرات و دیدگاه‌هایی در قامت مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور، خالی از اشکال نیست.

ادامه گزارش معرفی تیم اقتصادی دولت در شماره های آینده،انشاءالله