به گزارش مشرق به نقل از پایگاه خبری پلیس، سردار «سعید منتظر المهدی» در مطلبی که در این پایگاه منتشر شد به بررسی علل و عوامل سرقت در جامعه پرداخت.
در چندین پژوهش پیمایشی انجام شده در سطح ملی توسط معاونت اجتماعی ناجا نشان داده شد که:
1- سرقت هماره یکی از دغدغه های نخستین شهروندان ایرانی، اعم از زن و مرد است و جالب آنکه، مشخص شده است که ترس از سرقت اولین بیم و هراس کودکان و نوجوانان است.
2- ترس از دستبرد به اموال تاثیر مستقیم، فوری و شدید بر احساس امنیت شهروندان، از کوچک تا بزرگ بر جای می گذارد.
بر اساس شواهد آماری متقن، این پدیده حدود 20 درصد از ˈناامنیˈ شهروندان را تبیین می نماید یعنی چنانچه روزی به کلی این ترس از میان رانده شود حدود 20 درصد بر احساس امنیت عمومی مردم جامعه افزوده می شود.
3- پدیده سرقت تاثیر منفی معناداری بر شأن و منزلت و اقتدار پلیس بر جای می گذارد ، یعنی با کاهش ˈنرخ وقوعˈ پدیده سرقت در جامعه به صورت چشمگیری بر شأن پلیس و اقتداری که آنان برای پلیس قائل اند ، افزوده می شود.
4- اولین مطالبه بیش از دو سوم شهروندان از پلیس، مبارزه فراگیر و اثر گذار با جرم سرقت است.
از این چند یافته مختصر می توان نتیجه گرفت که در مداخله با پدیده شایع سرقت، یک ضرورت اساسی و نیاز فوری است. از آن گذشته به نظر می رسد برای مداخله و مقابله با پدیده سرقت می بایست عزمی جدی و مشارکت همگان از جمله مردم مدنظر قرار گیرد.
اما مداخله در پدیده سرقت زمانی اثرگذارتر است که اولاَ، ماهیت آن پدیده به دقت بازشناخته و ثانیاَ اقدامات صورت گرفته، خواه در زمینه پیشگیری و خواه در زمینه مقابله و مداخله، با تدابیر از پیش اندیشیده شده و در چارچوب راهبردهای متقن و بر اساس اصول و روش های دقیق علمی، به سامان برسند. به همین سبب، من در این مجال در پی آن هستم تا با یادآوری نکاتی چند، زمینه و بستر ذهنی را برای تحقق این دو الزام یعنی شناخت ماهیت سرقت و روشمند ساختن اقدامات فراهم کنم.
* شناخت ماهیت سرقت
سرقت یک واژه عربی است که در زبان فارسی امروزین از آن با مفاهیمی نظیر ˈدزدیˈ ˈدزدیدنˈ ˈدزدی کردنˈ و .... یاد می شود، از نظر آسیب شناسان منظور از سرقت، برداشتن مال دیگران بدون آگاهی و رضایت آنان است. حقوقدانان نیز سرقت را ربودن مال دیگری به طور پنهانی ( ماده 197 قانون مجازات اسلامی ) می دانند.
برخی حقوقدانان سرقت را به انواع 14 گانه از جمله سرقت توأم با آزار، سرقت مسلحانه و ... تقسیم می نمایند.
* نرخ وقوع سرقت
پلیس بین الملل در سال 2000 طی یک بررسی تطبیقی میزان وقوع سرقت در 93 کشور جهان را بررسی نموده است، در گزارش پلیس بین المللی ایران با وقوع 123 هزار فقره سرقت در ردیف بیست و سوم قرار گرفته است. در کشورهای مختلف جهان ، به ویژه کشورهای توسعه یافته ای نظیر انگلستان، آمریکا، آلمان، ژاپن و آفریقای جنوبی و فرانسه آمار سرقت در سال 2013 نسبت به سال 2000 حداقل 5 برابر شده است. این آمار به ویژه در سه سال اخیر و به دنبال بروز بحران های شدید اقتصادی، سیری شتابان یافته است، این شیوع فزاینده و آمار رو به رشد بیانگر آن است که سرقت به یک ˈپدیده اجتماعیˈ تبدیل شده است و لاجرم از میان راندن آن جز با مداخلات اجتماعی میسر نخواهد بود.
*علت شناسی سرقت
سرقت به عنوان یک جرم و پدیده انحرافی، همانند جرائم و کجروی های دیگر، دارای دو دسته عامل است:
1- عوامل زمینه ساز ( دور ) و 2- عوامل بروز دهنده (نزدیک ).
عوامل زمینه ساز سرقت را می توان به 5 دسته تقسیم کرد:
1- عوامل اقتصادی
2- عوامل روان شناختی
3- عوامل اجتماعی ( جامعه شناختی )
4- عوامل زیست شناختی
5- عوامل فرهنگی
متولیان هر یک از 5 رویکرد مزبور شواهد فراوانی در تایید ادعای خویش نشان کرده اند. مثلاَ حامیان رویکرد اقتصادی نشان داده اند که اولاَ با بروز بحران های اقتصادی بر شدت جرم سرقت افزوده می شود. ثانیاَ: با افزایش اشتغال از میزان سرقت کاسته می شود. ثالثاَ: میزان سرقت در میان طبقات کمتر برخوردار جامعه بیش از طبقات دیگر است.
متولیان رویکرد روان شناختی نیز نشان داده اند که سرقت ، همانند هر رفتار و عمل دیگر ˈآموخته می شودˈ، آنان با انجام مطالعات طولی مختلف نشان داده اند که عواملی نظیر ˈهمانند سازی با الگوهای ناهنجارˈ، ˈفشار هنجارهای همسالانˈ، ˈیادگیری مشاهده ایˈ ( از طریق مشاهده الگوهای تلویزیونی ) و ˈسوپرایگوی ضعیفˈ سهم زیادی در سوق دادن افراد جامعه به سوی کجروی های مختلف، از جمله سرقت دارند.
اما متولیان رویکرد جامعه شناختی از عواملی نظیر ˈنابرابری اقتصادیˈ، ˈآنومیˈ، ˈعدم توزیع عادلانه منابع کمیاب ثروتˈ، ˈقدرت و منزلتˈ، ˈساختارهای معیوب نظارتیˈ و ˈفقدان کنترل اجتماعیˈ مهمترین عوامل دخیل در پدیده سرقت هستند. متولیان رویکرد زیست شناختی نیز بر نقش ˈآمادگی های بیولوژیکیˈ، ˈبد کارکردی های ارگانیکیˈ و نظایر تاکید می ورزند.
متولیان رویکرد فرهنگی نیز بر نقش برخی هنجارهای ˈخرده فرهنگیˈ، کاهش باورهای دینی و نظایر آن تاکید می کنند.
لیکن، واقعیت آن است که هیچ یک از این 5 رویکرد به تنهایی قادر به تبیین کامل پدیده سرقت نیست. چه، در ارتکاب این پدیده همواره بیش از یک عامل نقش و سهم دارند. به عنوان مثال نابرابری و فقر (به عنوان یک متغیر اقتصادی) تنها زمانی می تواند منجر به گرایش به سرقت شود که اولاَ تبدیل به یک انگیزش روانی ( مثلاَ احساس تبعیض ) شود و ثانیاَ : ترس از کنترل اجتماعی ( به عنوان یک عامل جامعه شناختی ) از میان برود.
اما، دسته دوم عوامل موثر در ظهور و بروز پدیده سرقت ( یعنی دست یازدیدن فرد کجرو به سرقت ) ˈعوامل نزدیکˈ هستند.
مهم ترین این عوامل عبارتند از :
1- امکان؛ یعنی جایی که انجام سرقت در آن آسان و احتمال گیر افتادن ضعیف باشد.
2- گمنامی؛ یعنی شرایطی که در آن احتمال شناخته شدن محدود باشد.
3- فرصت؛ یعنی زمان و فرصتی که دستبرد زدن ر ا تسهیل کند.
4- سهولت؛ یعنی شرایطی که با فرصت کمتر بتوان به مال بهتر دست یافت ( هزینه – فایده )
5- قبح اندک؛ مالی که دستبرد زدن به آن سرزنش اجتماعی کمتری را در پی داشته براشد احتمال به سرقت رفتنش بیش تر است.
6- برانگیختگی؛ افرادی که به سبب مصرف مواد روانگردان سطح هوشیاری اشان مختل شده است شانس بیش تری برای دست یازدیدن به سرقت دارند.
* سارق کیست؟
تلاش های نظری زیادی برای معرفی تیپولوژیک سارقان به عمل آمده است. اما تاکنون سنخ شخصیتی ویژه ای معرفی نشده است که اتفاق نظر زیادی بر سر آن وجود داشته باشد. با وجود این ، برخی پژوهش ها شواهدی در مورد افراد سارق به دست داده اند.
برخی از آن شواهد چنین اند.
1- اغلب سارقین از تحصیلات پایینی برخوردارند.
2- بسیاری از سارقین متعلق به خانواده های ناهنجار است.
3- بسیاری از سارقین حتی در کودکی مبادرت به انجام سرقت های ریز کرده اند.
4- بسیاری از سارقین متعلق به مناطق حاشیه ای هستند.
5- احتمال سرقت در بین مهاجرین بیش تر است.
6- اغلب سارقین سابقه جرائم دیگری نیز دارند.
7- شیوع اختلالات شخصیتی در بین سارقین بیش از جمعیت عمومی است.
8- میزان سوء استفاده از مواد میان سارقین بیش از جمعیت عمومی است.
9- میزان محکومیت یکی از اعضای خانواده سارقین بیش از جمعیت عمومی است.
10- میانگین بهره هوشی سارقین کمتر از میانگین جامعه است ( گر چه ممکن است در بین سارقین افراد باهوشی هم باشند اما تعداد آنها اندک است) و البته سرعت آنان زیاد می باشد.
*روش های مداخله در عوامل نزدیک
1- تبدیل پدیده سرقت به یک مسئله عام و اجتماعی و درگیر کردن شهروندان در آن از طریق:
- شناسایی سارقین و معرفی به پلیس
- کنترل محیط های آسیب پذیر
- افزایش مراقبت از اموال و ....
- افزایش گشت مردمی در محلات
2- شناسنامه دار کردن سارقین محلات و کنترل اجتماعی آنها.
3- کنترل مستمر افراد سابقه دار و آنهایی که مدتی را در کانون اصلاح و تربیت گذرانده اند.
4- افزایش روشنایی معابر
5- افزایش کنترل محیطی ( دوربین های مدار بسته )
6- شدت بخشیدن به اقدامات کلانتریها در کنترل حوزه های استحفاظی
7- کنترل مستقیم و غیر مستقیم تمام معتادان محلات
8- از میان راندن بی نظمی های فیزیکی در سطح شهر
9- برگزاری مانورهای پلیسی برای مقابله با سرقت
10- انجام عملیات روانی – رسانه ای فراگیر
در چندین پژوهش پیمایشی انجام شده در سطح ملی توسط معاونت اجتماعی ناجا نشان داده شد که:
1- سرقت هماره یکی از دغدغه های نخستین شهروندان ایرانی، اعم از زن و مرد است و جالب آنکه، مشخص شده است که ترس از سرقت اولین بیم و هراس کودکان و نوجوانان است.
2- ترس از دستبرد به اموال تاثیر مستقیم، فوری و شدید بر احساس امنیت شهروندان، از کوچک تا بزرگ بر جای می گذارد.
بر اساس شواهد آماری متقن، این پدیده حدود 20 درصد از ˈناامنیˈ شهروندان را تبیین می نماید یعنی چنانچه روزی به کلی این ترس از میان رانده شود حدود 20 درصد بر احساس امنیت عمومی مردم جامعه افزوده می شود.
3- پدیده سرقت تاثیر منفی معناداری بر شأن و منزلت و اقتدار پلیس بر جای می گذارد ، یعنی با کاهش ˈنرخ وقوعˈ پدیده سرقت در جامعه به صورت چشمگیری بر شأن پلیس و اقتداری که آنان برای پلیس قائل اند ، افزوده می شود.
4- اولین مطالبه بیش از دو سوم شهروندان از پلیس، مبارزه فراگیر و اثر گذار با جرم سرقت است.
از این چند یافته مختصر می توان نتیجه گرفت که در مداخله با پدیده شایع سرقت، یک ضرورت اساسی و نیاز فوری است. از آن گذشته به نظر می رسد برای مداخله و مقابله با پدیده سرقت می بایست عزمی جدی و مشارکت همگان از جمله مردم مدنظر قرار گیرد.
اما مداخله در پدیده سرقت زمانی اثرگذارتر است که اولاَ، ماهیت آن پدیده به دقت بازشناخته و ثانیاَ اقدامات صورت گرفته، خواه در زمینه پیشگیری و خواه در زمینه مقابله و مداخله، با تدابیر از پیش اندیشیده شده و در چارچوب راهبردهای متقن و بر اساس اصول و روش های دقیق علمی، به سامان برسند. به همین سبب، من در این مجال در پی آن هستم تا با یادآوری نکاتی چند، زمینه و بستر ذهنی را برای تحقق این دو الزام یعنی شناخت ماهیت سرقت و روشمند ساختن اقدامات فراهم کنم.
* شناخت ماهیت سرقت
سرقت یک واژه عربی است که در زبان فارسی امروزین از آن با مفاهیمی نظیر ˈدزدیˈ ˈدزدیدنˈ ˈدزدی کردنˈ و .... یاد می شود، از نظر آسیب شناسان منظور از سرقت، برداشتن مال دیگران بدون آگاهی و رضایت آنان است. حقوقدانان نیز سرقت را ربودن مال دیگری به طور پنهانی ( ماده 197 قانون مجازات اسلامی ) می دانند.
برخی حقوقدانان سرقت را به انواع 14 گانه از جمله سرقت توأم با آزار، سرقت مسلحانه و ... تقسیم می نمایند.
* نرخ وقوع سرقت
پلیس بین الملل در سال 2000 طی یک بررسی تطبیقی میزان وقوع سرقت در 93 کشور جهان را بررسی نموده است، در گزارش پلیس بین المللی ایران با وقوع 123 هزار فقره سرقت در ردیف بیست و سوم قرار گرفته است. در کشورهای مختلف جهان ، به ویژه کشورهای توسعه یافته ای نظیر انگلستان، آمریکا، آلمان، ژاپن و آفریقای جنوبی و فرانسه آمار سرقت در سال 2013 نسبت به سال 2000 حداقل 5 برابر شده است. این آمار به ویژه در سه سال اخیر و به دنبال بروز بحران های شدید اقتصادی، سیری شتابان یافته است، این شیوع فزاینده و آمار رو به رشد بیانگر آن است که سرقت به یک ˈپدیده اجتماعیˈ تبدیل شده است و لاجرم از میان راندن آن جز با مداخلات اجتماعی میسر نخواهد بود.
*علت شناسی سرقت
سرقت به عنوان یک جرم و پدیده انحرافی، همانند جرائم و کجروی های دیگر، دارای دو دسته عامل است:
1- عوامل زمینه ساز ( دور ) و 2- عوامل بروز دهنده (نزدیک ).
عوامل زمینه ساز سرقت را می توان به 5 دسته تقسیم کرد:
1- عوامل اقتصادی
2- عوامل روان شناختی
3- عوامل اجتماعی ( جامعه شناختی )
4- عوامل زیست شناختی
5- عوامل فرهنگی
متولیان هر یک از 5 رویکرد مزبور شواهد فراوانی در تایید ادعای خویش نشان کرده اند. مثلاَ حامیان رویکرد اقتصادی نشان داده اند که اولاَ با بروز بحران های اقتصادی بر شدت جرم سرقت افزوده می شود. ثانیاَ: با افزایش اشتغال از میزان سرقت کاسته می شود. ثالثاَ: میزان سرقت در میان طبقات کمتر برخوردار جامعه بیش از طبقات دیگر است.
متولیان رویکرد روان شناختی نیز نشان داده اند که سرقت ، همانند هر رفتار و عمل دیگر ˈآموخته می شودˈ، آنان با انجام مطالعات طولی مختلف نشان داده اند که عواملی نظیر ˈهمانند سازی با الگوهای ناهنجارˈ، ˈفشار هنجارهای همسالانˈ، ˈیادگیری مشاهده ایˈ ( از طریق مشاهده الگوهای تلویزیونی ) و ˈسوپرایگوی ضعیفˈ سهم زیادی در سوق دادن افراد جامعه به سوی کجروی های مختلف، از جمله سرقت دارند.
اما متولیان رویکرد جامعه شناختی از عواملی نظیر ˈنابرابری اقتصادیˈ، ˈآنومیˈ، ˈعدم توزیع عادلانه منابع کمیاب ثروتˈ، ˈقدرت و منزلتˈ، ˈساختارهای معیوب نظارتیˈ و ˈفقدان کنترل اجتماعیˈ مهمترین عوامل دخیل در پدیده سرقت هستند. متولیان رویکرد زیست شناختی نیز بر نقش ˈآمادگی های بیولوژیکیˈ، ˈبد کارکردی های ارگانیکیˈ و نظایر تاکید می ورزند.
متولیان رویکرد فرهنگی نیز بر نقش برخی هنجارهای ˈخرده فرهنگیˈ، کاهش باورهای دینی و نظایر آن تاکید می کنند.
لیکن، واقعیت آن است که هیچ یک از این 5 رویکرد به تنهایی قادر به تبیین کامل پدیده سرقت نیست. چه، در ارتکاب این پدیده همواره بیش از یک عامل نقش و سهم دارند. به عنوان مثال نابرابری و فقر (به عنوان یک متغیر اقتصادی) تنها زمانی می تواند منجر به گرایش به سرقت شود که اولاَ تبدیل به یک انگیزش روانی ( مثلاَ احساس تبعیض ) شود و ثانیاَ : ترس از کنترل اجتماعی ( به عنوان یک عامل جامعه شناختی ) از میان برود.
اما، دسته دوم عوامل موثر در ظهور و بروز پدیده سرقت ( یعنی دست یازدیدن فرد کجرو به سرقت ) ˈعوامل نزدیکˈ هستند.
مهم ترین این عوامل عبارتند از :
1- امکان؛ یعنی جایی که انجام سرقت در آن آسان و احتمال گیر افتادن ضعیف باشد.
2- گمنامی؛ یعنی شرایطی که در آن احتمال شناخته شدن محدود باشد.
3- فرصت؛ یعنی زمان و فرصتی که دستبرد زدن ر ا تسهیل کند.
4- سهولت؛ یعنی شرایطی که با فرصت کمتر بتوان به مال بهتر دست یافت ( هزینه – فایده )
5- قبح اندک؛ مالی که دستبرد زدن به آن سرزنش اجتماعی کمتری را در پی داشته براشد احتمال به سرقت رفتنش بیش تر است.
6- برانگیختگی؛ افرادی که به سبب مصرف مواد روانگردان سطح هوشیاری اشان مختل شده است شانس بیش تری برای دست یازدیدن به سرقت دارند.
* سارق کیست؟
تلاش های نظری زیادی برای معرفی تیپولوژیک سارقان به عمل آمده است. اما تاکنون سنخ شخصیتی ویژه ای معرفی نشده است که اتفاق نظر زیادی بر سر آن وجود داشته باشد. با وجود این ، برخی پژوهش ها شواهدی در مورد افراد سارق به دست داده اند.
برخی از آن شواهد چنین اند.
1- اغلب سارقین از تحصیلات پایینی برخوردارند.
2- بسیاری از سارقین متعلق به خانواده های ناهنجار است.
3- بسیاری از سارقین حتی در کودکی مبادرت به انجام سرقت های ریز کرده اند.
4- بسیاری از سارقین متعلق به مناطق حاشیه ای هستند.
5- احتمال سرقت در بین مهاجرین بیش تر است.
6- اغلب سارقین سابقه جرائم دیگری نیز دارند.
7- شیوع اختلالات شخصیتی در بین سارقین بیش از جمعیت عمومی است.
8- میزان سوء استفاده از مواد میان سارقین بیش از جمعیت عمومی است.
9- میزان محکومیت یکی از اعضای خانواده سارقین بیش از جمعیت عمومی است.
10- میانگین بهره هوشی سارقین کمتر از میانگین جامعه است ( گر چه ممکن است در بین سارقین افراد باهوشی هم باشند اما تعداد آنها اندک است) و البته سرعت آنان زیاد می باشد.
*روش های مداخله در عوامل نزدیک
1- تبدیل پدیده سرقت به یک مسئله عام و اجتماعی و درگیر کردن شهروندان در آن از طریق:
- شناسایی سارقین و معرفی به پلیس
- کنترل محیط های آسیب پذیر
- افزایش مراقبت از اموال و ....
- افزایش گشت مردمی در محلات
2- شناسنامه دار کردن سارقین محلات و کنترل اجتماعی آنها.
3- کنترل مستمر افراد سابقه دار و آنهایی که مدتی را در کانون اصلاح و تربیت گذرانده اند.
4- افزایش روشنایی معابر
5- افزایش کنترل محیطی ( دوربین های مدار بسته )
6- شدت بخشیدن به اقدامات کلانتریها در کنترل حوزه های استحفاظی
7- کنترل مستقیم و غیر مستقیم تمام معتادان محلات
8- از میان راندن بی نظمی های فیزیکی در سطح شهر
9- برگزاری مانورهای پلیسی برای مقابله با سرقت
10- انجام عملیات روانی – رسانه ای فراگیر
