در شرایط اصرار و پافشاری غربی‌ها بر محدود کردن برنامه غنی سازی ایران، فرصت ششم ماهه گام اول توافق ژنو به خط پایان رسید و در نتیجه، گزینه تمدید آن در دستورکار قرار گرفت. با اینکه گفته می‌شد تمدید در دستورکار نیست اما روزهای پایانی وین 6 عمدتاً به این موضوع اختصاص یافت و نهایتاً توافقی صورت گرفت که کارشناسان آن را «تمدید 4 ماهه» نامیده اند.

در این توافق، غربی‌ها تمامی تلاش خود را به عمل آوردند تا نسبت به محدود کردن دستاوردهای پیشرفته صنعت هسته ای ایران –که آنها، این دستاوردها را «بخشهای حساس» برنامه هسته ای نام نهاده اند- اقدام کنند. نگاه کارشناسی اینست که با بررسی منصفانه، واقع بینانه و آسیب شناسانه این توافق، می توان گام های مناسب تری برای در روند توافق جامع و نهائی برداشت. از همین رو، در تحلیل کارشناسانه زیر که دقیقاً با ملاحظه منافع ملی و تحلیل واقع بینانه از شرایط و نهایتاً خروجی های توافق مذکور با نگاه به اشارات و اسناد طرفین طی اولین روز از انعقاد آن تنظیم شده است، این هدف متعالی و ملی دنبال می شود که ایران بتواند موقعیت خود را در توافق نهائی حفظ و تقویت نموده، برخی از ترفندهای غرب را در این چرخه مدنظر بیشتری قرار دهد.

ساعاتی پس از اعلام رسمی توافق طرفین برای تمدید 4 ماهه اولین فاز از توافق ژنو، جان کری با صدور بیانیه ای و انتشار آن در سایت وزارت امور خارجه امریکا، ناگفته های زیادی را درباره این توافق منعکس نموده است. وی هرچند بر پایبندی کامل ایران به گام اول توافق ژنو (موسوم به توافق موقت) تاکید و اذعان کرده اما نتیجه مثبتی از این حسن عمل ایران برای ترسیم آینده نگرفته است. بلکه وی، بیشتر از این پیشرفت، به عنوان مسیری نگاه کرده است که غرب می تواند برنامه هسته ای ایران را به عقب براند.

ممکن است این توضیحات و بیانیه ها، منابعی خارج از توافق اصلی و رسمی تلقی شوند. اما متن توافق به عمل آمده نیز اگر همان چیزی باشد که کری از آن یاد کرده است، سندی است که تعهدات مضاعف را بر ایران بار کرده است: مضاعف بدین معنا که تعهدات توافق موقت ژنو علاوه بر اینکه در طول دوره 4 ماهه نیز اجرا می شوند، چند تعهد جدید هم علاوه بر آنها، بر ایران تحمیل شده است. موضوع این تعهدات اضافی، دقیقاً ناظر بر حساس ترین قسمت از برنامه هسته ای و دستاوردهای ایران است: اورانیوم غنی شده 20 درصد.

در توافق موقت، ایران تعهد کرده بود نیمی از تمامی ذخایر خود در مورد اورانیوم غنی شده 20 درصد را به اکسید اورانیوم تبدیل کند و نیمی دیگر را رقیق سازی نموده، به غنای زیر 5 درصد تبدیل کند.

غرب در توافق جامع، راهبرد «خنثی سازی قابلیت های هسته ای حساس ایران» به صورت برجسته تعقیب نموده و از همین رو، بخش هائی از آن را حتی در توافق اخیر برای تمدید 4 ماهه نیز گنجانده است. بر اساس این توافق، ایران نمی تواند اکسید اورانیوم را نگه دارد بلکه باید ظرف مدت 4 ماه، آن را به میله سوخت تبدیل و برای رآکتور تحقیقاتی تهران مصرف کند.

البته در این رابطه، یک برنامه زمانی تعیین شده است و از موجودی 100 کیلوئی اکسید اورانیوم ایران، تنها 25 کیلو در مدت 4 ماهه تمدید، به میله سوخت (تحت نظارت آژانس) تبدیل می شود و مابقی، در خارج از مدت زمانی مذکور خواهد بود. اما کری تاکید کرده که ایران تعهد کرده است تمامی قابلیت های حساس صنعت هسته ای خود را که امکان کاربری در راستای اهداف نظامی دارد، «خنثی و بی خطر» کند.

اما در مقابل این اقدامات، تنها به ایران وعده داده شده که 2 میلیارد و 800 میلیون دلار از درآمدهای مسدود شده کشور آزاد خواهد شد. در واقع، نه تنها غرب از جیب خود هیچ چیزی را در برابر این تعهدات جدید ایران اضافه نکرده است بلکه از جیب خود ایران هم صرف مقدار بسیار اندک و ناچیزی را تجویز نموده است.

این در حالیست که ایران بعد از مدت شش ماهه اول، در تلاش بوده تا به تدریج تعلیق تحریم ها را به «لغو» تحریم ها تبدیل کند. در واقع، غربی ها از گزینه تحریم ها هیچ نکاسته اند و در برابر تعهدات ایران، تعهد جدیدی را نپذیرفته اند.

غربیها با تمرکز بر خنثی کردن قابلیت های حساس هسته ای ایران یعنی غنی سازی 20 درصد و حتی اکسید آن، تلاش می کنند تا در توافق نهائی نیز گزینه های موثر بر قدرت مانور ایران را از بین ببرند. در حال حاضر، امکان غنی سازی 20 درصد و همچنین ذخایر آن حتی به صورت اکسید، از جمله برگ برنده های ایران در مذاکرات است تا جائیکه وزیر امور خارجه (به صورت تلویحی) و مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران (به صورت صریح) با استفاده از همین قدرت و اشاره به آن، نسبت به تعدیل خواسته های زیاده خواهانه غربی ها اقدام کرده اند.

دکتر عراقچی در روزهای اول مذاکرات وین 6 هشدار داده بود که اگر این مذاکرات به توافق نرسد، ایران غنی سازی 20 درصد را از سرخواهد گرفت. این امر نشان می دهد که قدرت مانور این بخش از دستاوردهای هسته ای، غیرقابل انکار است. اما با توافق جدید و اینکه نام تمدید به خود گرفته است، تعهدات جدیدی بر ایران تحمیل شده که پس از آن، دیگر ایران قدرت مانور در این رابطه را از دست خواهد داد. زیرا ذخیره ای ندارد تا با آن، غرب را به امتیاز دادن مجبور کند.

غربیها در مورد خنثی شدن قابلیت راهبردی اکسید اورانیوم که از نظر فنی قابلیت بازگرداندن و تبدیل مجدد به اورانیوم غنی شده 20 درصد را دارد، در توافق 19 ژوئیه دست به قیمت گذاری زده اند و برای آن، «مبلغ 2.8 میلیارد دلار» قیمت گذاشته اند؛ البته آن هم از حدود 100 میلیارد دلار درآمدهای مسدود شده ایران در بانک های خارجی. توجه به این برداشت از توافق تمدیدی از حیث چشم انداز توافق نهائی و جامع، ضروری است. زیرا ارنست، سخنگوی کاخ سفید در رابطه با همین توافق جدید اظهار داشته که: «ما هیچ چیز غیر از راه حل جامعی که اهداف ما را برآورده می‌کند را نمی‌پذیریم».

هرچند ایران با تمدید 4 ماهه، توانسته است تعلیق تحریم ها را به همان مدت افزایش دهد، اما به میزانی که بر روی ایجاد تعهدات جدید برای ایران کار شده، در مورد تعهدات جدید و متوازن غرب در این دوره، کار نشده است. البته هنوز متن کامل این توافق منتشر نشده است و امیدواریم با انتشار عمومی آن، همه دلسوزان نظام و منافع ملی بتوانند با ارزیابی کارشناسانه متن توافق مذکور، برای کمک به تقویت و ارزیابی منصفانه وضعیت موجود، تحقق منافع ملی ایران اسلامی و محقق شدن رهنمودهای مقام معظم رهبری، وظیفه حرفه ای خود را انجام دهند.