این ماجرا طبیعتاً ابعاد مختلفی دارد اما آنچه مهم است اجرای کامل فرایند کشف، شناسایی، ردگیری، رهگیری، درگیری و بررسی آسیب به هدف بوده است که توسط یگان های پدافندی کشور شامل شبکه یکپارچه قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء و آتشبارهای موشکی سپاه مستقر در منطقه درگیری به اجراء درآمده است.
لازم به ذکر است پنهانکاری راداری از راه های مختلفی حاصل می شود که مهترین آنها شکل ظاهری جسم و جنس مواد مورد استفاده است. به علاوه، نوع رادار مورد استفاده در وسیله (هواپیما یا کشتی) که تعیین کننده میزان و الگوی انتشار امواج راداری و در نتیجه میزان قابل ردگیری بودن این امواج توسط طرف مقابل است، پنهانکاری ارتباطی شامل انتشارات مخابراتی و نیز کاهش تابش های حرارتی جسم از موارد مهم دیگر برای پنهانکاری کلی یک وسیله نظامی هستند.
هر چند در تصاویر به نمایش درآمده از پهپاد ساقط شده اثری از الگوهای طراحی پنهانکارانه دیده نمی شود که اغلب هم تأثیر نامطلوبی در ویژگی های آیرودینامیکی دارند، اما استفاده از مواد جاذب امواج راداری، رنگ ها و پوشش های جاذب انرژی امواج و نیز استفاده از پوشش های کاهنده تابش حرارتی در اطراف موتور وسیله در پهپاد منهدم شده اعلام شده است.
پهپاد منهدم شده رژیم صهیونیستی در ایران
در نتیجه هواپیماهای پنهانکار راداری که برای اولین بار در آمریکا توسعه یافتند از مواد مرکب و رنگ های جاذب این دسته از طول موج ها بهره می برند.
پس از این مرحله در کشورهای مقابل آمریکا برای خنثی کردن اثر مواد جاذب امواج رادار استفاده از رادارهایی با طول موج بلند (فرکانس کم) نظیر باندهای HF/VHF/UHF اما در ترکیب با فناوری های نوین در فرستنده های حالت جامد و پردازش دیجیتال مورد توجه قرار گرفت که به دلیل ناتوانی مواد مذکور در جذب این باندهای فرکانسی نتایج مطلوبی نیز به ارمغان آورد.
بیشتر این رادارها ساخت ایران هستند و برخی دیگر که از خارج خریداری شده اند نیز عمدتاً مورد بهسازی های داخلی قرار گرفته اند تا در مجموع شبکه یکپارچه پدافند هوایی ایران با برخورداری از رادارهایی در انواع طول موج ها، توان کشف ریزپرنده ها را نیز داشته باشد.
رادار کاشف-1
کاشف-1 راداری تمام متحرک، میانبرد، در باند S با برد بیشینه 150 کیلومتر و سقف ارتفاع قابل پوشش 14هزار متر بوده و عملکرد آن 2 بُعدی است به این معنی که دو مختصه مکانی هدف را نسبت به خود می سنجد که شامل فاصله مستقیم و زاویه بوده و پس از پردازش، مختصات x و y آن را نمایش می دهد که مربوط به فاصله افقی و ارتفاع اهداف است.
پس از کشف و ردیابی هدف، رادار اطلاعات را به مرکز فرماندهی و کنترل ویا آتشبارهای پدافند هوایی ارسال می کند. آنتن این رادار که از نوع سهموی (Parabolic) است قابلیت گردش 360 درجه و با سرعت های دورانی 3، 6 یا 12 دور بر دقیقه را به تناسب موقعیت راهکنشی (تاکتیکی) و حضور تهدیدات در منطقه دارد.
کاشف همچنین نقشه ای از کلاتر (بازتاب های عوارض سطحی) داده و می تواند مناطق حساس را به صورت تقویت شده در نمایشگرهای چندمنظوره خود نمایش دهد. کاشف توانایی کشف اولیه بیش از 100 هدف و ردیابی در حین جستجوی 20 هدف را دارد.
تمامی زیرسامانه های این رادار شامل مولد برق، اتاق خدمه و سامانه های پردازش و کنترل و ارتباطات و اجزای مکانیکی باز کردن و حرکت دادن رادار در یک کامیون مستقر شده اند که یکی از عوامل تحرک بالای این مجموعه است.
قابلیت این رادار در آماده شدن به کار و یا خروج از وضعیت کاری برای حرکت به منطقه ای دیگر بسیار بالا بوده و در زمان کمتر از 30 دقیقه آماده به کار می شود. متوسط زمان بین بروز دو ایراد در کاشف-1 بیش از 1000 ساعت و متوسط زمان لازم برای تعمیر ایراد در آن کمتر از 30 دقیقه است.
در نتیجه علاوه بر افزایش اطمینان پذیری آن، کارکردن و تعمیرات لازم نیز در زمان کوتاهی انجام شده و رادار به چرخه عملیاتی باز می گردد. این رادار در محیطی با سرعت باد 25 متر بر ثانیه (90 کیلومتر بر ساعت) و رطوبت 95% توانایی کارکرد دارد.
رادار کاشف-2
به گزارش مشرق، فرستنده و گیرنده در این رادار کاملاً از فناوری حالت جامد بهره مند شده اند که باعث افزایش قابلیت های عملیاتی و همچنین افزایش اطمینان پذیری زیرسامانه های مربوطه می شود. از این رو قاعدتاً فاصله بین دو بروز ایراد در کاشف-2 بیشتر از نسل قبلی شده است.
در مجموع رادارکاشف-2 به عنوان نمونه ای میانبرد، پرتحرک، با سرعت آماده شدن بالا، ظرفیت عملیاتی بالا و قیمت مناسب که ساخت تعداد کافی از آن را ممکن می سازد پدافندی قابلیت استقرار در نواحی مختلف را داشته و با توجه به اتصال از طریق خطوط امن انتقال داده به شبکه یکپارچه کنترل و فرماندهی هوشمند مرتبط بوده و پوشش کارآمدی را به وجود می آورد.
رادار مطلع الفجر-1
رادار مطلع الفجر-1 از اولین نمونه های رادارهای داخلی با توانایی مناسب در کشف اهداف پنهانکار بوده است. این رادار در زمره رادارهای با برد متوسط به بالا قرار می گیرد و در باند VHF کار می کند. مطلع الفجر-1 محصول تفکر استفاده از کلیات یک سامانه موجود برای رسیدن به سامانه ای پیشرفته و قابل، با اتکا به توانمندی نیروهای داخلی در زمینه های پیشرفته ای چون مخابرات، الکترونیک و رایانه است.
نحوه عملکرد سخت افزاری آنتن رادار مطلع الفجر بدین صورت است که آنتن های آن که به فرم یاگی هستند در حال حرکت به صورت جمع شده روی سقف کانتینر حاوی تجهیزات قرار داشته و پس از استقرار در ناحیه مورد نظر باز می شوند.
این مجموعه روی پایه ای که به صورت تلسکوپی جمع شده است قرار دارد که با باز شدن این پایه، مرکز آنتن ها در ارتفاع حدوداً 8 متری سطح زمین قرار می گیرد. در مطلع الفجر-1 از 12 آنتن یاگی شکل که مشابه آنتن های مرسوم گیرنده امواج تلویزیونی هستند استفاده شده است.
برد این رادار که 360 درجه را پوشش می دهد در حدود 300 کیلومتر بوده و سقف ارتفاع قابل پوشش آن 20هزار متر است که بیشتر از بالاترین سقف پرواز بسیاری از هواپیماهای نظامی معمول بوده و ارتفاع تاکتیکی اهداف را ارائه می دهد. مطلع الفجر-1 قابلیت ردگیری همزمان تا 100 هدف و نگهداری سابقه اهداف را دارد.
رادار به همراه مکانیزم های استقرار، سامانه های پردازش و کنترل، نمایشگرهای کاربران، ادوات مخابراتی و سامانه تولید برق همگی توسط یک تریلر حمل می شوند که توان تحرک بالایی به آن می دهد. این رادار از سامانه های ضدجنگ الکترونیک نیز بهره مند است و پایداری خوبی در فضای نبردهای مدرن خواهد داشت.
قابلیت کدینگ بر اساس الگوهای بومی با احتمال کشف پائین، شبکه عیب یابی خودکار، قابلیت پرش فرکانسی هم به صورت تصادفی و هم تابع الگوریتم مورد نظر تا 100 پله در کنار طراحی مدولار (ماژولار) و امکان گسترش از دیگر ویژگی های قابل ذکر سامانه مطلع الفجر-1 است. این رادار ضمن دارا بودن قابلیت عملکرد شبانه روزی امکان استفاده به صورت شبیه ساز آموزشی را نیز داشته و کاربری و تعمیر و نگهداری آن آسان است.
رادار مطلع الفجر-2
رادار مطلع‌الفجر-2، يك رادار 3 بعدی، با قابلیت تحرك مناسب، برد بلند ویژه مراقبت هوايي و هشدار زودهنگام در باند VHF است كه مي‌تواند به طور مستقل عمل کرده ويا به عنوان بخشي از يك سامانه پدافندي و البته جزئی از شبکه یکپارچه پدافند هوایی باشد.
به گزارش مشرق، در مطلع الفجر-2 نیز مانند نسل قبلی تمامی اجزای سامانه بر روی یک تریلر نصب شده است. تغذيه رادار مي‌تواند توسط دو ديزل ژنراتور نصب شده در تریلر يا توسط برق شهر انجام شود.
مدت زمان لازم براي آماده به كار كردن رادار توسط سه خدمه آن، كمتر از دو ساعت است. با توجه به تحرک بالای این رادار و مدت زمان مناسب راه اندازی با توجه به رده عملیاتی آن که رادارهایی بزرگ و دوربرد است قابلیت تغییر موضع تاکتیکی این رادار نیز قابل توجه بوده و برای ایجاد پوشش بهتر در نقاط مورد نظر می تواند جابجا شود.
در روش پردازش کوهرنت یا منسجم (Coherent) که در مطلع الفجر-2 از آن استفاده شده تمامی سیگنال های ارسالی با مشخصات یکسان از نظر فاز فرستاده می شوند و از اثرات تصادفی آنها پیشگیری می شود در حالی که در روش غیرکوهرنت یا نامنسجم سیگنال های ارسالی دارای اختلاف فاز هستند.
از نتایج به کارگیری چنین روشی، توانایی تشخیص کوچکترین تفاوت سرعت اهداف بوده که ناشی از اختلاف سیگنال های بازگشتی است که در هنگام ارسال هیچ اختلافی (در واقع اختلاف فاز) با هم نداشتند. همچنین تداخل کمتر و مزایای سیگنالی بهتری در این روش نسبت به روش نامنسجم وجود دارد.
استفاده از تجهیزات الکترونیکی پیشرفته نظیر نیمه هادی ها باعث افزایش مدت زمان قابل کارکرد و کاهش احتمال بروز خرابی در این رادار شده و میزان زمان مورد نیاز برای تعویض و تعمیر قطعات آن را نیز کاهش داده است.
با توجه به تصاویر منتشر شده از بازدید رهبر معظم انقلاب از نمایشگاه دستاوردهای دفاعی در تابستان سال 1390 بارزترین تفاوت ظاهری مطلع الفجر-2 با نسل پیش از خود در به کار گیری تعداد بسیار بیشتر آنتن است.
رادار علیم
این رادار یکی از نمونه های رادار پسیو ساخته شده در کشور است. رادارهای پسیو بدون انتشار امواج و با دریافت بازتاب های راداری ناشی از فرستنده های دیگر کار کشف اهداف را به انجام می رسانند. این فرستنده ها شامل طیف وسیعی است از جمله امواج فرستنده های رادیو و تلویزیون.
این نوع رادارها مزایای قابل توجهی دارند از جمله توانمندی ویژه در کشف اهداف با سطح مقطع راداری پائین و اهداف پروازی در ارتفاع و سرعت کم. در عملکرد رادارهای بای‌استاتیک و مولتی‌استاتیک، دریافت امواجی که توسط هواگردهای پنهانکار به سمتی غیر از فرستنده منحرف شده اند یکی از روش های کشف این گونه هواگردها است. رادارهای پسیو هم در واقع نوع خاصی از رادارهای مولتی‌استاتیک بوده و در نتیجه در کشف این اهداف موفق هستند.
به گزارش مشرق، از دیگر مزیت های رادارهای پسیو هزینه تولید و هزینه عملیاتی پائین به دلیل نبود فرستنده و اجزای مکانیکی متحرک است. البته این نوع رادارها نیاز به توان پردازشی بالایی به دلیل ماهیت متنوع امواج دریافتی داشته و حداقل 6 مرحله کار پردازش داده های دریافتی باید انجام شود تا کار ردگیری هدف به انجام برسد. بنابراین ساخت رادار علیم در وهله اول نشان دهنده توانمندی بالای متخصصان کشور در زمینه های رایانه و پردازش است.
همچنین رادارهای پسیو به دلیل اینکه انتشار امواج ندارند توسط سامانه های دشمن کشف نشده و در نتیجه از حمله دشمن در راستای سرکوب پدافند هوایی مصون باقی می مانند. کمتر بودن اجزای مورد نیاز برای راه اندازی سامانه نیز به حفاظت و اختفای بهتر این نوع رادارها کمک می کند. بدین ترتیب این رادارها در نواحی نزدیک به دشمن نیز قابل استقرار هستند.
رادار علیم ساخت ایران بردی بین 250 تا 300 کیلومتر دارد که برای کشف و کمک به شکار سریع اهداف ارزشمندی چون جنگنده ها و هواپیماهای ضربتی رادارگریز و همچنین موشک های کروز که به طور معمول در ارتفاع کمتر از 20 متری سطح زمین پرواز می کنند ابزار ارزشمندی در دست رزمندگان اسلام است.
نبو قابلیت شناسایی طیف وسیعی از هواگردها شامل بیش از 100 هداف آیرودینامیک، موشک های بالستیک و کروز را در برد و سقف پرواز کوتاه تا بلند دارد.
رادار نبو در رژه نیروهای مسلح ایران
رادار گاما
سامانه Gamma DE یک مجموع راداری آرایه فازی فعال 3 بعدی در باند L است که وظیفه جستجو و کشف اهداف هوایی شامل پرنده های بال ثابت با سطح مقطع راداری پائین، بالگردها، موشک های کروز و مهمات هدایت شونده و همچنین موشک های بالستیک تاکتیکی کوتاه و میانبرد را بر عهده دارد. این سامانه معمولاً به منظور هدایت و کمک به هواپیماهای رهگیر و یا سامانه های یکپارچه پدافند هوایی عمل می کند.
قابلیت شناسایی اهداف با سطح مقطع راداری پائین و همچنین مقاومت بالا در برابر جنگ الکترونیک دشمن از جمله نکات مثبت این سامانه راداری به حساب می آید. یکی دیگر از قابلیت های پیشرفته این سامانه توانایی کشف بدون کمک اهداف یا NCTR است.
در این حالت رادار گاما با استفاده از ارتباط برقرار کردن بین نشانه های شناخته شده از هر هدف پروازی جداگانه، تحلیل امواج بازتابی از اهداف گوناگون و نیز مشخصه های خاص پروازی هر هواگرد و در مورد بالگردها با آنالیز تغییرات موجود در امواج، ایجاد شده توسط حرکت پره های بالگردها می تواند به شناسایی آنها اقدام کند.
برد کشفGamma DE در برابر هدفی با سطح مقطع راداری
1 متر مربع تا 400 کیلومتر و هدفی با سطح مقطع راداری 0.1 متر مربع 240 کیلومتر اعلام
شده است. این سامانه راداری توان پوشش دادن تا ارتفاع 120 کیلومتری از سطح دریا را
دارد.
گاما می تواند در شرایط جوی سخت از دمای +50 تا -50 درجه سانتیگراد به عملیات بپردازد. این سامانه می تواند در رطوبت 98 درصد و بادهایی با سرعت 25 متر در ثانیه و در ارتفاع 2500 متری از سطح دریا عملیات کند. کل خدمه مورد نیاز برای کار با این سامانه 5 نفر است.
سامانه Gamma DE و متعلقات مربوط به آن بر روی دو دستگاه کامیون حمل می شود و می تواند در مدت زمان 5 دقیقه برای کار آماده شود. گونه کششی این رادار نیز موجود است که زمان آماده سازی آن در حدود 20 دقیقه می باشد.
این رادار از یک سامانه یکپارچه تشخیص دوست از دشمن بهره می برد. استفاده از قابلیت آرایه فازی فعال این توانایی را به آن می دهد که بتواند تا زوایای مثبت و منفی 60 درجه در سمت و ارتفاع عمل نماید.
رادار Vostok
رادار Vostok ساخت کشور بلاروس برای اولین بار در سال 2007 میلادی به نمایش عمومی درآمده که سال گذشته در مستند شکار طبس مربوط به تصرف پهپاد آر-کیو-170 تصاویری از آن پخش شد در حالی که در استفاده یگان های پدافندی کشورمان قرار داشت.
به گزارش مشرق Vostok راداری در باندVHF است که برای شناسایی اشیاء پرنده با سطح مقطع راداری پائین طراحی شده. این رادار با توجه به تجربیات به دست آمده از جنگ های اخیر به رهبری ناتو، ساخته و در ساخت آن تأکید خاصی بر بحث مقاومت در برابر جنگ الکترونیک شده به طوری که می تواند در شرایط جنگ الکترونیک شدید نیز به فعالیت خود ادامه دهد.
بر اساس اعلام سازنده، رادار Vostok می تواند هدفی مانند هواپیمای پنهانکار اف-117 با سطح مقطع راداری در حدود 0.5 متر مربع را در شرایط بدون جنگ الکترونیک در فاصله 350 کیلومتری و در شرایط وجود جنگ الکترونیک در فاصله 40 کیلومتری کشف نماید.
این رادار می تواند ظرف مدت 6 دقیقه در محلی مستقر یا آماده انتقال از آن محل شود که توان تحرک بالایی را برای آن به همراه می آورد که در نتیجه می تواند به سرعت از محلی به محل دیگر منتقل شده و هم بقاپذیری خود را در میدان نبرد بالا برده و هم با حضور ناگهانی در نقاط مختلف و در مدت زمان پائین به عنوان یک عامل غافلگیر کننده برای دشمن به کار رود.
Vostok با توجه به نیاز جنگ های شبکه محور امروزی طرحی شده و به راحتی توان اتصال به شبکه های گوناگون پدافند و مبادله اطلاعات با آنان را دارد. این سامانه تنها به 3 کاربر نیاز داشته و آنتن آن توان مقاومت در برابر بادهایی با سرعت 35 متر بر ثانیه را دارد.
از دیگر قابلیت های رادار فوق این است که با جمع آوری اطلاعاتی مانند سطح مقطع راداری، نوع امواج رادار مورد استفاده در هدف (در صورت وجود رادار در آن)، حالت و سرعت پروازی به شناسایی نوع وسیله پرنده مورد نظر پرداخته و سپس با طبقه بندی کردن تهدیدات، نوع پدافند مناسب برای مقابله با این تهدیدات را تعیین کند.
رادار کاستا
کاستا یک رادار تاکتیکی هشدار هوایی با توانایی ویژه برای کشف اهداف در پس زمینه و عوارض طبیعی و مصنوعی و محیط های آلوده به اخلال الکترونیکی است که در باند UHF کار می کند. بیشینه برد کشف این رادار که اهداف را به صورت 3 بعدی ردیابی می کند 150 کیلومتر، پوشش 360 درجه در افق و 25 درجه در بلندا و ارتفاع تا 6 کیلومتر بوده و دارای توانایی ردگیری همزمان تا 50 هدف است.
به گزارش مشرق، کاستا از توانمندی بالایی در آشکارسازی و ردیابی اهداف با سطح مقطع راداری بسیار کم برخوردار است. این رادار از نوع تمام متحرک بوده و به همین دلیل از قابلیت جابجایی بالا و توانایی حضور سریع در مکان های مورد نظر برای ایجاد پوشش راداری برخوردار است.
آنتن این رادار دارای سه بخش بوده که در حال حرکت به صورت جمع شده قرار دارند به طوری که بخش میانی در زیر و دو بخش دیگر در طرفین و بالا استقرار یافته و برای شروع به کار، این سه قسمت به طور خودکار به هم متصل شده و پایه ای که آنتن روی آن مستقر است در مجموع به ارتفاع حدود 14 متر می رسد. بنا بر اعلام منابع خارجی این رادار در زمان 20 دقیقه آماده به کار شده یا از حالت استقرار به حالت حرکت در جاد تغییر وضعیت می دهد.
رادارهای معرفی شده در این گزارش نقش کشف و شناسایی اهداف را برای شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور ایفا می نمایند. رادارهای جدید قدیر، کاوش و بشیر نیز در همین نقش طراحی و ساخته شده اند که در گزارش های مستقلی به آنها خواهیم پرداخت.
همچنین رادارهای دیگری در شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور وجود دارند که هنوز مشخصات مهمی از آنها اعلام نشده مانند رادار آرایه فازی نجم802 و رادارهای آرش، شهاب و ثامن که برای دو نمونه آخر هم وجود قابلیت کشف اهداف با سطح مقطع راداری پائین اعلام شده است.
یکی از شیوه های عملکرد رادارهای معرفی شده در این گزارش خصوصاً نمونه های دارای طول موج بلند بنا بر نظر کارشناسان خارجی، کشف و ردگیری اولیه اهداف و مشخص کردن محدوده ای از آسمان برای تمرکز رادارهای طول موج پائین‌تر و با توان خروجی بالا برای ردگیری دقیق‌تر و سپردن هدف به آتشبارهای موشکی و توپخانه ای است.
همچنین در این آتشبارها به عنوان یک ابزار جانبی از سامانه های الکترواپتیکی نیز برای ردگیری و حتی رهگیری هدف و هدفگیری و هدایت سلاح به سمت آن استفاده می شود. قدرت عملکرد سامانه های الکترواپتیکی موجود در ایران قبلاً با ردگیری پهپاد فوق پیشرفته و پنهانکار راداری و حرارتی و صوتی آر-کیو-170 در سال 1388 (یعنی 2 سال قبل از به غنیمت گرفته شدن آن توسط کشورمان) نشان شده است.
