گروه تاریخ مشرق- آیت الله حاج سید یونس موسوی نجفی اردبیلی فرزند سيد محمد تقي فرزند ميرفتحعلي، فرزند سيفعلي اردبيلي است كه همگي در كسوت روحانيت حيات پر بار خود را سپري كردند. ميرفتحعلي اردبيلي، جد ايشان، از عرفاي بلندپايه اي است كه دستورالعمل عرفاني در اختيار شيخ مرتضي انصاري گذاشته است.

ايشان يکی از فقهاء عظام در قرن چهاردهم هجری قمری می‌باشد كه در سال 1293 هجری قمری ( برابر با 1255 هجری شمسی ) در خاندان علم و فضیلت و سیادت و روحانیت دیده به جهان گشود. اجداد ایشان همگي از روحانیون سرشناس منطقه بوده‌اند.

*تحصيلات

سید پس از گذران دوران کودکی تحت تعلیم و تربیت والد خود، قرائت قرآن و دروس مکتب خانه‌ای و مقدمات علوم حوزوی را فرا گرفت و در حلقه درس علماء وقت حوزه علمیه اردبیل، از آن جمله حضرت آیت الله سید مرتضی خلخالی وارد گردید و در سنین نوجوانی با توجه به استعداد درخشان خود به رتبه بالائی از علم دست یافت. در سال1310 ق ( برابر با 1271 ش)، عازم حوزه علمیه زنجان گشت و مدت دو سال از دروس معقول و منقول عالم عامل و فقیه زاهد آیت الله العظمی آخوند ملا قربانعلی زنجانی معروف به "حجت الاسلام زنجانی" و آیت الله آخوند ملاسبزعلی زنجانی و آیت الله مجید حکمی رضوان الله علیهم بهره گرفت. وی در سال 1313ق (برابر با 1273ش) به حوزه علمیه نجف اشرف که در آن زمان با حضور علماء و فقهاء و فلاسفه بزرگ یکی از پرفروغترین دورانهای خود را سپری می کرد، عزیمت نمود و از محضر آیات عظام و علماء اعلام فاضل شربیانی، شریعت اصفهانی، سید محمد کاظم طباطبائی یزدی و آخوند ملا محمد کاظم خراسانی قدس الله اسرار هم کسب فیض نمود و به رتبه عالی اجتهاد نائل گردید.

سید در میان اساتید عالی مقام خود بیش از همه به آخوند خراسانی اختصاص یافته و مدت چهارده سال از محضر پر فیض ایشان مستفیض شد. به گونه‌ای که بعنوان یکی از برجسته‌ترین شاگردان آن بزرگوار معروف گشت.



حضرت آیت الله سید یونس اردبیلی پس از رحلت استاد نامی خود آخوند خراسانی به سال 1329ق در حوزه علمیه نجف بر کرسی تدریس نشست و جویندگان علم و فضیلت را از گنجینه دانش خود بهره مند ساخت. ایشان پس از چند سال و همزمان با دوران مرجعیت زعیم عالیقدر و مجاهد جهان تشیع حضرت آیت الله العظمی میرزا محمد تقی شیرازی - قدس سره-  به کربلای معلی مشرف شد و در کنار حضرتش به مجاهدت در راه اسلام همت گماشت و برای مدتی نیز اداره حوزه علمیه نجف اشرف از جانب آن مرجع بزرگ بعهده ایشان واگذار شد.

*بازگشت به وطن

آیت الله سید یونس اردبیلی در سال 1346ق در حالی که از علماء و فقها بر جسته سرشناس حوزه مقدس نجف اشرف بشمار می‌رفت به زادگاه خود دارالارشاد اردبیل مراجعت نمود. از آنجا که در این تاریخ عده ای از علماء و فقهاء عظام حوزه علمیه اردبیل همچون آیات عظام میرزا یوسف مجتهد اردبیلی، میرزا علی اکبر آقا مجتهد، میرزا عبد الله اردبیلی، شیخ ستار اردبیلی و شیخ حسن طاهری و دیگران، چهره در نقاب خاک کشیده بودند، آقا سید یونس بعنوان یکی از علماء اعلام در مسند افتاء و مرجعیت و تدریس و ارشاد نشست و به رتق و فتق امور دینی منطقه در کنار علماء اعلام همت گمارد.

*سفر به مشهد مقدس

ایشان در پانزدهم ربیع الاول سال 1354ق (مصادف با 25 خرداد ماه سال1314 ش) بقصد اقامت و مجاورت، عازم مشهد مقدس گردید و مورد استقبال علماء و عموم طبقات آن سامان واقع شد. بلافاصله پس از ورود آیت الله العظمی سید یونس اردبیلی موج واقعه ننگین کشف حجاب رضاخانی به مشهد مقدس فرا رسید و آیت الله سید یونس اردبیلی در کنار آیت الله حاج حسین قمی و آیت الله میرزا محمد آقا زاده و دیگر علماء حوزه علمیه مشهد مقدس، رهبری نهضت مقاومت در برابر اقدامات ضد دینی رضاخان را عهده دار گردید.

* خواندن کتاب جواهر در زندان رضاشاه

مرحوم آیت الله بهجت(رحمه الله) در یکی از سخنرانی‌هایشان فرموده بودند: در زمان سابق وقتى مصيبت و گرفتارى به  یك نفر يا عده اى وارد مى شد، مثل الآن بى تفاوت نبودند كه آن بلا را فقط براى مبتلايان بدانند و هيچ همدردى نكنند، بلكه گرفتارى و بلا را براى همه مى دانستند در زمان سابق وقتى مصيبت و گرفتارى به  یك نفر يا عده اى وارد مى شد، مثل الآن بى تفاوت نبودند كه آن بلا را فقط براى مبتلايان بدانند و هيچ همدردى نكنند، بلكه گرفتارى و بلا را براى همه مى دانستند و همه براى برطرف شدن آن در فكر گرفتن مجلس دعا و ختم بودند.
آقايى مى گفت: ختم بسيار خوبى براى رفع گرفتارى هاى شيعه سراغ دارم ، و آن اشتغال به علم فقه آل محمد (صلوات الله عليهم اجمعين) است ، اين بزرگترين ختم و توسل به آن هاست.
زمانى كه هشت نفر از علما و دو سه نفر از خطبا در زمان رضا پهلوى دست بسته به زندان بردند و معلوم نبود كه چه بلايى به سر آن ها خواهند آورد، و آن ها سه روز در بازداشتگاه حيران بودند. در حالى كه همه مشغول گريه و زارى و توسل و دعا بودند، يكى از آن ها مى گويد: سيد يونس اردبيلى (رحمه الله) نيز در ميان ما بود، ولى هيچ اضطرابى نداشت و با آرامش خاطر مشغول مطالعه ى كتاب جواهر بود.
در اين هنگام يكى از سادات حاضر در مجلس فرمود: من در مشهد بودم ، شبى خواب ديدم كه حضرت رضا (عليه السلام) به پيشواز شخصى مى آيد، خيال كردم براى بنده است ، صبح ديدم كه جنازه ى مرحوم سيد يونس (رحمه الله) را به صحن آوردند و از همان درى كه امام (عليه السلام) به پيشواز مى رفتند، وارد كردند.

*تبعيد به زادگاه

پس از فاجعه کشتار مردم بپاخاسته در مسجد گوهر شاد، در اواسط ربیع الثانی 1354 ق (برابربا اواخر تیرماه سال 1314 ش ) آیت الله اردبیلی به همراه جمعی دیگر از علماء مشهد دستگیر و در تهران زندانی می گردند و پس از محاکمه، ایشان را به زادگاه خود اردبیل تبعید می‌کنند.

آیت الله سید یونس اردبیلی در دوره دوم حضور خود در اردبیل نیز منشاء خدمات و مرجع مراجعات دینی و علمی گشته و به تدریس و تبلیغ و اقامه جماعت و دیگر شئونات و وظایف روحانیت همت گماشت. پس از سقوط رضاخان در سال 1320ش آیت الله سید یونس اردبیلی مجددا به مشهد مقدس بازگشته و در عداد مراجع معظم جهان تشیع قرار می گیرد. ایشان در میان علماء و فقهاء و بزرگان عصر خویش علاوه بر اشتهار علمی و فقهی در حد مرجعیت، به ویژگیهای چون تقدس، تقوی، زهد، بی اعتنائی به زخارف دنیا، شجاعت، صراحت لهجه و اهتمام به نهی از منکر و امر به معروف شناخته می شوند و مورد تکریم و تعظیم فوق العاده بزرگانی چون حضرت آیت الله العظمی حاج آقا حسین بروجردی، حضرت آیت الله العظمی حاج آقا حسین طباطبائی قمی، حضرت آیت الله العظمی محمدهادی میلانی، حضرت آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی و دیگر اعاظم عصر خود واقع شده‌اند.

حضرت امام خمینی- قدس سره الشریف- علیرغم اینکه از تعداد معدودی از علماء و مراجع نام برده و تجلیل کرده اند، بارها و در موارد متعدد از ایشان یاد کرده و آن بزرگوار را مایه افتخار دانسته و از مبارزات سیاسی و روحیه ستم ستیزی ایشان تمجید نموده اند. مقام معظم رهبری نیز ایشان را یکی از علماء مجاهد عصر حاضر دانسته مقام عالی ایشان را ستوده اند.


*شاگردان

حضرت آیت الله العظمی سید یونس اردبیلی علاوه بر تربیت شاگردانی چون :

1  آیت الله العظمی سید محمد حجت کوه کمره ای

2  آیت الله شیخ محمد واعظ زاده خراسانی

3  آیت الله شیخ محمد علمی اردبیلی

4  آیت الله حاج آقا مروج

5  آیت الله شیخ کاظم مدیر شانه چی

6  عالم ربانی حضرت حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ عبدالرحیم جعفری

7  حضرت حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ یوسف صاحب الزمانی

8  مرحوم حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید جواد مصطفوی

و بسیاری دیگر، تالیفاتی نیز در زمینه فقه و اصول از خود به یادگار گذاشته اند که از آن جمله :

1  رساله ای در صلوه المسافر

2  رساله ای در قاعده لاضرر

3  رساله ای در فروعات علم اجمالی

4  رساله ای در بحث ترتب

5  رساله ای در معتقدات القاصر در اصول الدین

6  حاشیه بر کتاب عروه الوثقی

7  دوره کامل رساله عملیه با نام ( وجیزه المسائل )

*وفات

نهایتا این مرجع عالیقدر و فقیه عالی مقام و عالم ربانی در 21 ذیقعده سال 1377ق ( برابر با 30 اردیبهشت ماه سال 1337 ش ) به دیار باقی شتافت و پس از تشییع با شکوه پیکر مطهرش در پایین پای مقدس حضرت ثامن الحجج امام علی بن موسی الرضا _ علیه و علی آبائه و ابنائه آلاف التحیه و الثنا - به خاک سپرده شد.