گروه بین الملل مشرق- تحولات در منطقه غرب آسیا (خاورمیانه) هر روز ابعاد تازه ای به خود میگیرد و همین مساله باعث سردرگمی و بعضا دستپاچگی برخی مقامات منطقه در موضع گیری هایشان شده است. علی رضا بیکدلی سفیر ایران در ترکیه در خصوص شایعه احضار سفیر کشورمان و اظهارات تند رئیس جمهور ترکیه علیه ایران توضیحاتی را می دهد که قابل تامل است. مصاحبه خبرنگار مشرق با سفیر جمهوری اسلامی ایران در ترکیه به شرح زیر است:- 25 مهر رسانه های ترکیه خبری را منتشر کردند که بسیاری آن را آغاز تنش جدی میان دو کشور ترکیه و ایران قلمداد می کردند. خبر احضار سفیر ایران توسط وزارتخارجه ترکیه توسط رسانه های ترکیه منتشر شد و به سرعت در رسانه های داخلی ترجمه و بازنشر داده شد. فردای انتشار این خبر، احضار سفیر ایران در ترکیه توسط سفارت ایران و وزارتخارجه ترکیه تکذیب شد.- بالاخره این خبر واقعا شایعه بود؟ انگیزه منتشر کنندگان این خبر چه بود؟
ترکیه و ایران دو کشور مهم منطقه هستند که مناسبات آنها بر منافع کشورهای منطقه و فرامنطقه تاثیر گذار است. وارد ساختن ایران و ترکیه به فضای مقابله و رقابت، موجب هدر رفتن توان و انرژی دو کشور می شود و بازیگران منطقه با فرصت طلبی و در راه تأمین اهداف و برنامه های خود، از آن بهره گیری می کنند. همین دستها تلاش کردند که روابط ایران و ترکیه را دارای تنش نشان دهند. شایعه در شرایط پرتنش ایجاد و پراکنده می شود. علت اصلی این شایعه سازی زمینه ای بود که به دنبال تحولات اخیر شمال سوریه در افکار عمومی ایران و ترکیه ایجاد شده بود. چنین وضعیتی باعث شد شایعه سازان هم وارد ماجرا شوند. البته مواردی از وارونه جلوه دادن اخبار و برجسته کردن اظهار نظرهای منفی هم دیده شد که در ادامه همان خط بود. متاسفانه در چنین شرایطی عجله برای پاسخگویی متقابل کار را پیچیده تر می کند.
- سعود الفیصل وزیر امور خارجه عربستان در تاریخ 22 مهر طی کنفرانس خبری با همتای آلمانی خود در جده گفت: در بسیاری از بحران‌های منطقه ایران خود بخشی از مشکل است، نه راه حل. وی همچنین ایران را به اشغالگری و تعمیق بحران در سوریه متهم کرد و از تهران خواست تا برای حل بحران سوریه نیروهای خود را از سوریه خارج کند. وی اینگونه ادامه داد که اگر ایران بخواهد بخشی از راه حل بحران‌های منطقه‌ای باشد ما از آن استقبال میکنیم. اما اگر بخواهد همچنان بخشی از مشکل باقی بماند، این کشور نمی‌تواند نقشی در تحولات منطقه‌ای بازی کند.
- دو روز بعد یعنی در تاریخ 24 مهر اردوغان در سخنرانی خود گفت: یک رهبر دینی در برابر سوال ما مبنی بر اینکه "در سوریه 250 هزار نفر کشته شده است، چرا در برابر آن نایستادید؟" میگوید که "تنها کسی که در برابر ظلم اسرائیلی ها ایستاده، بشار اسد است". بهش این را میگویم، افرادی که در آنجا کشته شده اند خودشان در برابر حملات خود اسرائیلی ها ایستادگی نکردند؟ آیا بشار اسد یکبار در برابر اسرائیل مقاومت کرده است؟ 250 هزار نفر را کشته است، ولی شما هنوز از او حمایت می کنید. هنوز برای این ها سلاح و پول ارسال می کنید.
- به فاصله کوتاهی از سخنان سعودی‌ها، رئیس‌جمهور ترکیه نیز در مراسم شروع سال تحصیلی در دانشگاه مرمره در استانبول با ادبیاتی توهین‌آمیزتر سخنانی مشابه سعودالفیصل بر زبان رانده است. چرا چنین سخنانی توسط اردوغان صورت میگیرد؟
با توجه به علاقه ای که آقای اردوغان به ایران و مقامات عالیه کشورمان همواره نشان می دهند واقعا پاسخ این سوال دشوار است. محیط روابط بین الملل محیط پیچیده ای است. اظهار نظر افراد به ویژه اگر دارای جایگاه رسمی باشند بر روابط تاثیر می گذارد و به همین دلیل هر گونه اظهار نظری در این سطوح بایستی با مراقبت و حساسیت مطرح شود. مشکل این است که برای هر اقدام و اظهار نظری تحلیل های متعددی ارائه می شود و هر کسی از ظن خود اقدام به پاسخ متقابل می کند. با گسترش نقش رسانه ها و موتورهای جستجوگر این مطالب ماندگار می شوند. برای همین اصل احترام متقابل در روابط دولت ها جایگاه مهمی دارد. خاطرم هست که سال گذشته مقام معظم رهبری در ملاقات یکی از مسولین ترکیه هنگامی که وی از یک رسانه ایرانی برای طرح نسبتی نامربوط به یک مقام کشورش گلایه می کرد، فرمودند من به مقامات هر دو دولت توصیه می کنم از طرح موضوعاتی که موجب دلخوری طرف دیگر و سوء استفاده دشمنان می شود پرهیز نمایند. اعتقاد دارم این محور حکیمانه بایستی خط مشی مورد عنایت هر دو طرف باشد.
- فکر نمی کنید آقای اردوغان با عجله و دستپاچگی تمام پل های پشت سر خود را خراب میکند؟
البته ما نیز در قضاوت نبایستی دچار عجله شویم. روابط بین الملل دوران گذار را سپری می کند. از ویژگی های این دوران سرعت و پیچیدگی تحولات است. طولانی شدن دوران گذارهزینه های زیادی را به کشورها تحمیل کرده است. اغلب بازیگران منطقه ای خود را برای نقش های کوتاه مدت و گذرا آماده کرده بودند. با این وجود هر حکومتی بر اساس ذهنیت خود نسبت به اهداف و منافع ملی اش اقدام می کند. معلوم است که هیچ حکومتی قصد خراب کردن پل های پشت سر خود را ندارد. به هر حال حزب عدالت و توسعه با توفیقات بیش از یک دهه اخیر خود در عرصه حیات سیاسی ترکیه نشان داده است که حزب بی برنامه ای نیست . با این حال در بین سیاستمداران ترکیه هم نسبت به عملکرد ودستاورد سیاست خارجی این کشور ارزیابی های متفاوتی وجود دارد. تاثیر مستقیم تحولات حوزه سیاست خارجی ترکیه مانند تحولات خاورمیانه ، بالکان و مدیترانه با مسائل داخلی ترکیه به علاوه رقابتهای حزبی داخل ترکیه و تلاش بازیگران خارجی برای مداخله شرایطی را ایجاد می کند که دولت ترکیه مرتبا در معرض اتخاذ سیاست و اعلام موضع قرار بگیرد.
- "یالچین آکدوغان" معاون نخست وزیر ترکیه در تاریخ 26 مهر در نشستی حزبی گفت: به جز ترکیه هیچ کشور دیگری به مردم کوبانی کمک نکرده است. وی با اشاره غیر مستقیم به انتقادات غرب علیه ترکیه گفت: آنهایی که جار و جنجال در این زمینه به راه انداخته اند، به جای تشکر از ترکیه نمک نشناسی می کنند.
معاون رئیس جمهور ترکیه نیز در اظهاراتی تند غربی ها را نمک نشناس خطاب کردند و اعلام کردند که در مساله کوبانی غربی ها هیچ کمکی به ترکیه نکردند. آیا شاهد تنش و فاصله گرفتن ترکیه با غرب و آمریکا هستیم؟
عرض کردم در محیط بسیار پیچیده مناسبات بین المللی بویژه درتحولات اخیر شاهد اختلاف و تعارض میان اولویتهای کشورها، حتی کشورهای متحد و همسو هستیم. نیازها ، نگرانیها و اولویتهای مقامات ترک الزاما با برنامه های مدنظر قدرتهای فرامنطقه ای هم پوشانی کامل ندارد. دولت ترکیه از غرب توقع داشت در تحولات اخیر شرایط این کشور را بر اساس منطق و اولویت بندی آنکارا درک کند و ابتکارات آنها در مورد سوریه را بپذیرد. اما غربی ها دنبال این بودند که ترکیه سهم بیشتری در هزینه های امنیتی و سیاسی این تحولات متقبل شود و به جای منافع صرف خود ، به فکر تأمین منافع ائتلاف باشد. با این وجود غرب و ترکیه ممکن است در سیاستها دچار اختلافات نظر و شکاف شوند اما غرب هیچگاه ترکیه را به عنوان کشور و بازیگر قابل محاسبه در منطقه نادیده نمی گیرد. بخش مهمی از مشکلات ترکیه هم از این منظر است. غرب از زمان سقوط استانبول در زمان سلطان محمد فاتح تا کنون برای عثمانی و ترکیه و جهان اسلام برنامه دارد.
- اوضاع منطقه را چگونه ارزیابی می کنید؟ تاثیر تقابل ترکیه با کردها را در بر دولت اردوغان و منطقه چکونه ارزیابی می کنید؟
سرنوشت منطقه و اوضاع آن تا حد زیادی به وضعیت ترکیه و ایران و کیفیت مناسبات دو کشوربستگی دارد. برای همین روابط این دو کشور با یکدیگر از اهمیت خاصی درمنطقه برخوردار است. تحولات منطقه متأسفانه مولد تهدیدهای حیاتی است. احزاب و تحلیلگران مهم ترکیه صراحتا نسبت به کشیده شدن دامنه این تهدیدات به خطوط قرمز ترکیه هشدار می دهند. در حالی که ترکیه با مشکلاتی به جا مانده از گذشته مثلا از زمان فروپاشی عثمانی دست و پنجه نرم میکند مشکلات جدیدی مثلا آوارگان سوریه دامن این کشور را فراگرفته که ابعاد سیاسی - اجتماعی و ابعاد اقتصادی دارد.
جواب سوال شما در مورد تقابل کردها و ترکیه روشن است. ترکیه هم با کردها همسایه است و هم بخش قابل توجهی از جمعیت این کشور را کردها تشکیل می دهند معلوم است که هر کشوری چنانچه با بخشی از مردم خود دچار تقابل شود آثار مخربی بر آن کشور و محیط پیرامون آن خواهد داشت. دولت ترکیه برنامه ای را برای تقویت پیوندهای شهروندی تعریف کرده که برای این کشور حایز اهمیت است و آقای داووداوغلو آن را یکی از اولویت های دولت خود عنوان کرده است و هدف آن خارج شدن ترکیه از فضای تقابل با کردهاست. اخیرا در جریان تحولاتی که در مرزهای جنوبی ترکیه اتفاق افتاد این برنامه محک جدی خورد. اما دیده شد که دولت و برخی از جریانهای موثر بلافاصله برای تنظیم این روند و بازگرداندن آن به ریل اصلی دست به کار شدند. این روند که به «روند راه حل» معروف شده است بی شک دارای آثار منطقه ای نیز می باشد.
