به گزارش مشرق، وقتی صحبت از نمایشگاه می‌شود،‌ ناخودآگاه به یاد مدرن‌ترین و جذاب‌ترین محصولات در فضایی به‌روز و به دور از کهنگی می‌افتیم.
 
اما در سراسر جهان نمایشگاه‌هایی وجود دارند که با سرک کشیدن به داخل آنها با تاریخ نمایشگاهی آن کشور آشنا خواهید شد. شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید در ایران هم نمایشگاه‌های بسیار قدیمی وجود دارند. مثلا در بازار تهران، ساختمانی به نام باغ موزه ملک وجود دارد که در گذشته به نوعی یک نمایشگاه شخصی به حساب می‌آمد. برای آشنا شدن با یکی از قدیمی‌ترین نمایشگاه‌های کشورمان در این گزارش با صمت همراه باشید.

مجموعه خانه حاج‌حسین آقاملک یکی از مراکز وابسته به موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک است. این خانه در بافت بازار تهران قرار داشته و ارتباط آن با مجموعه‌های شهری - به دلیل قرارگیری در فاصله بین دو مکان مقدس مسجد امام (مسجد شاه سابق) و مسجد جامع حائز اهمیت است. این خانه در تاریخ ۱۳۷۶/۹/۱۶ با شماره ۱۹۴۰ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. این بنا به لحاظ معماری شامل ۲ بخش قاجاری و پهلوی است. بنای اولیه خانه «حاج‌حسین آقاملک» از پدرش «محمدکاظم» به او ارث رسیده که بنایی قاجاری نامیده می‌شود. بعدها بخش پهلوی به آن اضافه شد. که پایه اولیه تشکیل بنای نمایشگاه و موزه ملک است. این ملک از بناهایی است که تزئینات خاص هر دو دوره را دارد. آجرکاری، کاشی‌کاری، حجاری، گچ‌بری مربوط به دوره قاجار و منبت‌کاری، تزئینات چوبی، دیوار پوش‌هاو تزئینات فلزی مربوط به دوره پهلوی از هنرهای به‌کار رفته در تزئینات خانه ملک محسوب می‌شوند. خانه ملک، مکانی آرام، در میان شلوغی بازار است، گویی آرامش صاحب خود را در سالیان متمادی حفظ کرده است.
 
درباره صاحب‌خانه

حاج‌حسین ملک، واقف و بنیانگذار نمایشگاه و موزه ملی ملک در ۱۱ ربیع الاول سال ۱۲۸۸ هـ. ق (۱۲۵۰خورشیدی) در تهران متولد شد. خانواده‌اش اصالتا تبریزی و مجتهدزاده بودند. اما پدربزرگش آقا مهدی به کسوت روحانیان درنیامد، بلکه در جنگ‌های ایران و روس به قشون دولتی پیوست و تا درجه سرهنگی پیش رفت. پس از جنگ به تجارت روی آورد و از امتیاز دوستی با میرزا تقی‌خان امیرنظام (امیرکبیر) برخوردار شد. امیرنظام، پیشکار ولیعهد قاجار در آذربایجان بود و هنگامی که محمد شاه‌قاجار از دنیا رفت، ۱۰۰ هزار تومان از آقا مهدی قرض گرفت تا ناصرالدین میرزای ولیعهد را از تبریز به تهران بیاورد و به تخت بنشاند. آقا مهدی هم به تهران آمد و به پاس خدماتش لقب ملک‌التجاری گرفت.

حاج حسین و ۲ برادر و ۳ خواهرش با چنین تباری و در خانه چنین پدری پرورش یافتند. چون پدرش به مدارس جدید با دیده تردید می‌نگریست و آن‌ها را مخل دیانت می‌دانست، حسین را به مدارس دارالشفاء و صدر تهران فرستاد تا به تحصیل علوم قدیمه همت گمارد. استادان او سیدمحمدعلی مازندرانی و میرشهاب‌الدین نیریزی بودند و گویا با میرزا ابوالحسن جلوه حکیم بزرگ عصر ناصری صمیمیت داشت. چندی هم دور از چشم پدر به مدرسه فرانسوی آلیانس رفت تا زبان فرانسه را بیاموزد. در آنجا با کسانی چون محمدعلی فروغی (ادیب و نخست‌وزیر سال‌های بعد) هم دوره بود.

محمدکاظم ملک‌التجار، از راه تجارت و املاک وسیعی که در خراسان خریده بود، ثروت انبوهی را برای فرزندانش به ارث گذاشت و این اساس ثروت حاج حسین ملک بود. او دستیاری پدرش در اداره املاک خراسان را برعهده داشت و گویا نخستین علقه‌های فرهنگی‌اش در سفری که همراه پدر به مشهد رفت، بسته شد. در آن جا به راهنمایی یکی از دوستان پدر با پاره‌ای نفایس حرم رضوی آشنا شد و بعدتر وقتی در نیشابور نسخه‌ای از دیوان «ابن یمین فریومدی» (شاعر سده ششم هجری) را به‌دست آورد، فکر بنیاد یک کتابخانه بزرگ به ذهنش خطور کرد. در این زمان ۲۸ ساله بود.

کتابخانه‌ای که ملک از حدود سال ۱۲۷۸ خورشیدی فراهم آورد، ابتدا در مشهد بود و سپس به خانه پدری او در بازار بین‌الحرمین تهران منتقل شد تا در اختیار اهل فضل و دانش قرار گیرد. آن گاه در سال ۱۳۱۶ به‌شرحی که در بخش وقفنامه خواهد آمد، تقدیم آستان امام رضا (ع) شد. حسین ملک همچنین املاک و مستغلات زیادی را در تهران و خراسان وقف امور خیریه و عام‌المنفعه کرده و بدین ترتیب در جایگاه بزرگترین واقف تاریخ معاصر ایران نشسته است.حاج‌حسین آقاملک بعد از تبدیل خانه خود به کتابخانه و موزه تا آخرین دقایق عمر در آنجا زندگی کرد و بعد از فوت وی نیز، کتابخانه و موزه تا چند سال به کار خود در همان محل ادامه داد. از آنجایی که وی برای گسترش مجموعه کتابخانه و موزه اهمیت ویژه‌ای قائل بود، قطعه زمینی را واقع در محوطه باغ ملی تهران برای انتقال مجموعه به مکانی بزرگتر خریداری کرد، که محل فعلی قرارگیری موسسه کتابخانه وموزه ملی ملک است.

این واقف بزرگ و دوستدار فرهنگ در ۱۴ مردادماه سال ۱۳۵۱ خورشیدی در ۱۰۱ سالگی چشم از جهان فروبست و در حرم امام رضا (ع) به خاک سپرده شد. از او ۵ دختر به یادگار ماند. خانم‌ها عزتملک، ملکزاده و صدیقه از بطن همسر اولش بانو نوابه قدسیه به‌وجود آمدند و خانم‌ها فلورت و رزت دختران او از همسر دومش، زرین خانم هستند.

حاج حسین ملک اموال زیادی را وقف کتابخانه کرد تا پس از مرگش درآمدی برای توسعه کمی و کیفی آن فراهم باشد. او نخستین‌بار در سال ۱۳۲۵ خورشیدی و سپس در ۲۵ فروردین‌ماه ۱۳۳۰ املاک و مستغلات زیادی را وقف آستان قدس رضوی کرد و درآمدشان را به کتابخانه اختصاص داد. املاک وقفی در سال ۱۳۳۰شامل ۲۰ قطعه زمین بزرگ کشاورزی در خراسان و تعداد زیادی دکان در بازار تهران بود.

آن چه وقف شد علاوه‌بر هزاران نسخه خطی نفیس یا چاپ سنگی شامل فرش‌ها، لوسترها، مبلمان و تابلوهای نقاشی بود که او به‌عنوان لوازم و تجملات زندگی شخصی از آنها استفاده می‌کرد. همچنین مجموعه‌های تمبر، سکه، آثار لاکی و تابلوهای نقاشی میان‌شان دیده می‌شد. این آثار ابتدا کنار کتابخانه به نمایش درآمدند و سپس هسته اولیه موزه ملک را شکل دادند.

کتابخانه و موزه ملی ملک تا سال ۱۳۷۵ در خانه ملک برپا بود. اما حاج‌حسین از آغاز کار، گسترش آن را از نظر دور نداشت و بنای ساختمانی بزرگتر را پیش‌بینی کرد. بنابراین در ۲۹ تیرماه ۱۳۲۳ قطعه زمین بزرگی را در باغ ملی تهران (محل کنونی موسسه) برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه وقف کرد.

احداث ساختمان جدید در زمان حیات حاج‌حسین ملک ممکن نشد. تا اینکه آستان قدس رضوی طراحی و بنای ساختمان جدید را در سال ۱۳۶۴ آغاز کرد و در ۱۳۷۵ به پایان برد.