بدون اغراق عتبات مقدسه عراق و به ویژه نجف اشرف و کربلای معلی در ایام منتهی به روز اربعین بیشترین ازدحام را دارند و به‌تبع حضور در این ازدحام نسبت به ایام عادی با دشواری‌هایی همراه است که نیازمند آمادگی قبلی است. هرکسی که در طول چند سال گذشته توفیق شرکت در این راهپیمایی را داشته با کوله‌باری از خاطرات شیرین و چشمان گریان از پیاده‌روی خود تا بین‌الحرمین سخن می‌گوید. برای استفاده بهتر از این توفیق باید نکاتی را رعایت کرد که سعی می‌کنیم در زیر به شرح مختصری از آنها بپردازیم.
فرصت بوجود آمده در این سفر زیارتی را برای تألیف قلوب بین برادران شیعه از کشورهای مختلف و به‌ویژه خود عراق مغتنم بشمارید. سعی کنید از آداب و فرهنگ مردم عراق و مواکب در احترام به زائر اطلاع پیدا کرده و آن را محترم بدانید. مردم عراق و به ویژه موکب داران برای تک تک زائران اباعبدالله الحسین(ع) احترام تام قائل هستند، به طوری که خدمت به زائران را متبرک می‌دانند. غذایی که زائران از آن تناول کرده اند، تاول پای زائران، گرد و غبار مسیر پیاده روی برای این مردم محترمند، پس به شأن خود و لوازم حفظ حرمت آن، پایبند باشید. خدمت به زائر اباعبدالله تا حدی مهم است که در بعضی از مواکب خود بزرگ جمع دوست دارد به زائران خدمت کند. بعضی از کودکان و جوانان عراقی به عکس گرفتن با شما علاقه دارند، با این کار می‌توانید خوشحالشان کنید.
هر کشوری قوانین خاص خود را دارد، پس به فرهنگ و قوانین کشور عراق احترام بگذاریم، بالاخره آنها میزبانند. به یاد داشته باشیم عراق یک کشور با حاکمیت مستقل است، این موضوع را به رسمیت بشناسیم و محترم بداریم، نه اینکه طلبکار باشیم.
گاهی ممکن است که در مسیر پیاده روی میل به خوردن و آشامیدن نداشته باشید اما خادمان مواکب اصرار زیادی بر این کار دارند و چون خود را مفتخر به خدمت به زائران حضرت سیدالشهدا(ع) می دانند و حسب مهمان نوازی عرب در صورت رد تعارف ناراحت می شوند این مسئله را به گونه‌ای مناسب مدیریت کنید. اگر با چشیدن یک غذا یا نوشیدنی نذری احساس کردید به هر دلیل نمی توانید آن را بخورید از انجام کارهایی مانند دور ریختن آن در منظر خادمان مواکب پرهیز کنید، این کار موجب ناراحتی آنها می‌شود.
برخی از زائران ایرانی که برای اولین بار مشرف می‌شوند، امکانات عتبات عالیات عراق را با حرم حضرت علی بن موسی الرضا(ع) مقایسه می‌کنند. در صورتی که کشور عراق شرایط خاصی دارد، بنابراین انتظار نظم و امکانات حرم رضوی را نداشته باشید. اکثریت شیعیان عراقی ارادت ویژه‌ای به حضرت علی بن موسی الرضا(ع) دارند. این موضوع یکی از مؤلفه‌های هویتی زائران ایرانی هم به شمار می رود. می توانید با گفتن اینکه در زیارت مشهد مقدس نایب الزیاره شان خواهید بود، آنها را خوشحال کنید.
بعضی از زائران ایرانی که تعدادشان کم هم نیست غرور، خود برتر بینی و نگاه اشرافی خاصی به عراقی‌ها دارند که به شدت تأثیر منفی دارد. سعی کنیم جزو این دسته نباشیم. از آن دسته ایرانی‌هایی نباشید که تا جزئی‌ترین امکاناتی را در مشاهد مشرفه یا کمبودی را در اماکن عمومی عراق می بینند سریع و با صدای بلند آن را منسوب به ایران می دانند و در هر جایی و در هر جمعی شروع به تفاخر نسبت به عراق و عراقی ها می کنند و از کاستی‌های عراق و آسیب های فرهنگی این کشور سخن می رانند(گفتن جملاتی از این قبیل که عراق چیزی ندارد و هر آنچه دارد از ایران است و امثال آن با لحنی که بسیار شنیده اید).
اگر به رعایت بهداشت فردی و داشتن لوازم شخصی برای آشامیدن حساس هستید، توصیه می‌شود یک لیوان (ترجیحا تاشو یا جای آبمیوه) به همراه داشته باشید. البته در سال‌های اخیر خیلی از مواکب از ظروف یکبار مصرف استفاده می کنند.
خیلی از ایرانی ها معمولا از چفیه آن هم از نوع سفید استفاده می‌کنند. این کار مقداری حساسیت ایجاد می‌کند و حس خونخواهی را القا می‌نماید. توصیه می‌شود از شال عزای مشکی استفاده کنید که اشتراک بیشتری دارد. خواهران محترم زائر، لطفا چفیه ایرانی و عربی را به عنوان روسری استفاده نکنید که این موضوع در فرهنگ عربی یک نوع توهین محسوب می‌شود.
فرهنگ خانواده در عراق کاملا با ایران متفاوت است لذا لطفا زوج‌های ایرانی که به صورت خانوادگی مشرف می شوند و توفیق پیاده‌روی دارند کمی رعایت کنند زیرا بعضی از ابراز صمیمیت‌هایی که در فضاهای عمومی ایران وجود دارد در عراق نوعی هنجارشکنی محسوب می‌شود. با وجود اینکه زائران ایام اربعین از شیعیان کشورهای آفریقایی، آسیایی، اروپایی و حتی آمریکا هستند اما خادمان مواکب وعراقی‌ها علاقه و احترام بیشتری به ایرانی‌ها دارند و این موضوع در گرو تعامل حسنه ما ایرانی ها نیز هست لذا وظیفه زائران ایرانی در رعایت فرهنگ و آداب اسلامی سخت‌تر است.
عده قابل توجهی از برادران عراقی به‌دلایل مختلف از جمله اقامت در ایران یا به سبب تعامل زیاد با زائران ایرانی، با زبان فارسی آشنایی دارند، این نکته را مورد نظر قرار دهید. بعلاوه آنکه کم نیستند زائران ایرانی که نظرات سیاسی آنها در سطوح مختلف با شما متفاوت است و مُصر بر صحبت درباره نظراتشان و مجادله سیاسی هستند، با این دسته بحث نکنید. (با خرابات نشینان ز کرامات ملاف/ هر سخن وقتی و هر نکته مکانی دارد). کار فرهنگی فقط صحبت کردن از مسائل سیاسی خاص نیست، گاهی اصلاح و یادآوری یک حکم شرعی، خواندن یک حدیث و روایت برای کسانی که با آنها صحبت می‌کنیم نیز بسیار مفید واقع می‌شود، البته به موقع و به جا.
کشور عراق شرایط سیاسی-اجتماعی خاصی دارد. به ویژه اینکه بین گروه‌های مختلف سیاسی و مذهبی اختلافات کم نیست. برای جلوگیری از ایجاد حساسیت در تعامل با مردم عراق و تبلیغ فرهنگی، باید این شرایط رو درک کرد. بنابراین نمی‌شود گفت همه عراقی‌ها موضع یکسانی دارند. گروهی طرفدار آیت الله سیستانی، گروهی طرفدار مقتدی صدر، گروهی طرفدار ایران و آقا هستند. البته تعداد زیادی هم هستند که در این زمینه منافاتی نمی بینند. زبان عربی و در کنارش ترکی، کردی و فارسی به‌ویژه به کار بردن جملات تعارفی (مجاملات) مانند الله یخلیک، اشلونک و امثال این، حس خوبی در برقراری همدلی و ارتباط بین برادران عراقی ایجاد می‌کند. نمونه‌های دیگر را می‌توانید با جستجو در فضای مجازی پیدا کنید. اگر حتی با زبان عربی آشنا نیستید، گاهی حتی یک لبخند و یک اشاره احترام آمیز می تواند موجب الفت بین برادران شیعه و رنجدیده عراق باشد، این کارهای ساده خرج چندانی ندارند.
ترجیحا در مشاهد مشرفه در جمع هیئات شرکت کنید که دارای عزاداری بی حاشیه‌تری هستند. چه اینکه به عنوان شنونده و استفاده کننده و با پیوستن به هیئاتی که دارای حاشیه‌هایی مثل لعن توهین علنی به مقدسات اهل سنت و عزاداری با قلاده زدن و زنجیر بستن به گردنشان هستند، به طور ناخواسته موجبات رونق این گونه هیئات شوید. حضرت اباعبدالله رحمة للعالمین هستند، برادران اهل سنت هم ولو در حد اندک در پیاده‌روی حضور دارند. پس به حساب یک دست شیعه بودن جمع زائران به مقدسات اهل سنت لعن و توهین نکنید. (نگارنده حضور برادران اهل سنت در نماز جماعت بین راه پیاده روی را دیده است)
شخصیت هایی مانند شهید سید محمد صادق صدر معروف به صدر اول یا شهید جمعه و شهید سید محمدباقر صدر معروف به صدر دوم (رحمة الله علیهما) در نزد طیف قابل توجهی از مردم عراق دارای محبوب هستند، اگر اجمالی درباره ایشان بدانید بهانه خوبی برای ارتباط گیری است. مشکل و جنگ ما با صدام حسین و حزب جنایتکار بعث بود، بنابراین درباره جنگ ایران و عراق از حیث مقصر بودن مردم عراق و به ویژه شیعیان عراق بحث نکنید، همین مردم در حلبچه از رزمندگان ایرانی استقبال کردند و خیلی از آنها هم در کمک به رزمندگان ایرانی علیه صدام حسین جنگیدند.
سعی کنید با دوستانی که مداحی و روضه بلد هستند همراه باشید یا در هیئت‌های کاروان شرکت کنید. اینطوری از زیارت فیض بیشتری می‌برید. می‌توانید مداحی‌های خوب به زبان‌های عربی، فارسی و حتی ترکی به‌همراه داشته باشید که در موارد بسیاری مورد استقبال زائران غیر ایرانی (به ویژه خود عراقی ها) است. بسیاری از زائران برای پیدا کردن دعای وداع اباعبدالله(ع) در مفاتیح‌الجنان جستجو می کنند، این دعا را در کتاب‌های «نبراس الزائر فی زیارة الحائر» که در حرم سید الشهدا(ع) هم موجود هست یا «راهنمای مصور سفر زیارتی عراق» می‌توانید بیابید.
سفر اولی‌ها حتما علاوه بر زیارت مشاهد مشرفه، زیارت سایر اماکن مقدسه از جمله مسجد کوفه، مسجد سهله و وادی السلام، مقام امام صادق(ع) و امام عصر(عج) و مرقد حضرت هود و صالح علیهما السلام و قبور بزرگانی چون آیت‌الله سید علی قاضی، آیت الله سید جمال گلپایگانی و شهید رئیس‌علی دلواری را هم در برنامه خود داشته باشند. همچنین بزرگان زیادی که در راه ترویج معارف تشیع بوده‌اند هم اکنون در جوار ائمه(ع) و در مشاهد مشرفه آرمیده‌اند، زیارت قبور این بزرگواران نیز خالی از لطف نیست. از جمله بزرگانی چون علامه حلی، شیخ طوسی، مقدس اردبیلی، شیخ انصاری، ملا احمد نراقی، ملاحسینقلی همدانی، آخوند خراسانی، شیخ عباس قمی، سید ابوالحسن اصفهانی، محمد حسین اصفهانی (کمپانی)، سید ابوالقاسم خوئی، علامه امینی، سید مصطفی خمینی و سید محمد باقر صدر.
در فواصل نه چندان بعید حرم حضرت سید الشهدا (ع) مقام‌هایی به عنوان محل شهادت یا حضور اصحاب کربلا وجود دارد که بعضی از آنها بیش از دویست سال قدمت ندارند و دارای سند محکمی نیستند. برای اطلاع بیشتر به کتاب «راهنمای مصور سفر زیارتی عراق» مراجعه کنید.
ممکن است بعضا خدام حرم ها برخوردشان با شما کمی تند باشد، این مسئله را بگذارید به حساب سوء تفاهم‌های ناشی از تفاوت‌های فرهنگی، استرس و فشار کار. قبول کنید که مدیریت حرم‌های مطهر و اماکن وابسته در شرایطی که کمترین رقم اعلام شده برای زائران اربعین علی رغم اختلافات 12 میلیون است کار بسیار دشواری است.
شاید سفر پیاده روی اربعین تنهاترین جایی باشد که فرد هویت شیعی خودش رو به طور خاص و قوی حس می کند از این درک جدید میتوان در راستای بهتر و صالحانه تر زیستن استفاده کرد.
و در آخر اینکه برخی از زائران اقدام به خرید کفن از شهر کربلا می‌کنند، نمی‌خواهم روضه بخوانیم، شاید این کار یک مقدار بی‌معرفتی باشد پس اگر قصد خرید کفن به نیت تبرک دارید پیشنهاد این است که از همان نجف اشرف خرید کنید.
