به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، میزان سوخت قابل حمل یکی از نکات بسیار مهم در هر عملیات رزمی چه در زمین، هوا و یا دریا به حساب می آید چراکه میزان برد هواگردها، شناورها و خودروهای رزمی را مشخص می کند. در عین حال، حفاظت از سوخت در برابر آسیب های رزمی نکته بسیار مهم دیگری است که از سالها قبل ذهن طراحان نظامی را به خود مشغول کرده است.

در صورتی که سوخت ذخیره شده در هواپیما و یا هر وسیله نقلیه جنگی مورد اصابت گلوله، موشک و یا ترکش دشمن واقع شود احتمال انفجار، آتش سوزی و در ساده ترین احتمال، از دست دادن سوخت محتمل است.

این مسئله در بالگردها که در ارتفاع پایین پرواز کرده و بیشتر در معرض آتش مستقیم دشمن هستند نمود بیشتری پیدا می کند. در جنگ دوم جهانی انگلیسی ها برای اولین بار به فکر ساخت مخازن سوختی افتادند که بتواند در برابر آتش دشمن مقاومت کرده و در عین حال در صورت سوراخ شدن، توان خود ترمیمی و جلوگیری از نشت سوخت را داشته و همچنین انعظاف پذیر باشد.

پاسخ این نیاز در طبعیت و در ماده کائوچو نهفته بود. این ماده که در حقیقت پایه ساخت لاستیک نیز هست، در ساخت مخازن سوخت به کار رفت. بر پایه پروسه ای شیمیایی با عنوان "Vulcanization" که شامل اضافه کردن سلفور به کائوچوی طبیعی است گونه ای مستحکم تر بدست می آید.


این ماده با گونه ای از الیاف تقویت شده ترکیب می شود. اساس کار این مخزن سوخت به این صورت است که در صورت سوراخ شدن منبع به دلیل شلیک دشمن یا سایر اتفاقات، این ماده با سوخت در حال خروج ترکیب شده و با واکنش دادن این مواد با همدیگر، نوعی از واکنش شیمیایی ایجاد و قشر جدیدی از بدنه ساخته می شود و به همین خاطر، محل های سوراخ شده پوشانده می شود.

البته بخش بیرونی این مخازن با مواد فوق پوشیده شده است و در دورن این ترکیب یک لایه از آلومینیوم، فایبر گلاس و فیبر کربن مخزن سوخت را می سازد.

به صورت سنتی، هواپیماها دارای مخازن سوخت ثابت از جنس فلزی مثل آلومنیوم هستند. این مخازن شکل ثابتی داشته و در فضایی خاص قرار می گیرند. برای نمونه مخازن سوختی که درون بدنه هواپیماها قرار می گیرند و یا در زیر آنها نصب می شوند به این شکل طراحی می شوند.

اما با استفاده از ماده کائوچو در ساخت مخازن سوخت در کنار بحث مقاومت در برابر اصابت و خود ترمیمی، مسئله انعطاف پذیری نیز مطرح شده است. این بدین معنی است که در صورت لزوم، طراحی مکان قرارگیری این مخزن نباید دقیقا به شکل آن انجام شود. این مخازن سوخت می توانند شکل گرفته و در فضاهای بسته درون هواپیماها، بالگردها و یا سایر وسایل نقلیه نظامی و به صورت منبع ثابت روی زمین نیز نصب شوند.

اما نکات مثبت این مخازن سوخت به همین جا ختم نمی شود.

همانگونه که همه می دانیم سقوط و ضربه به وسایل نقلیه نظامی بخشی از پرواز و عملیات های نظامی است. مخازن فلزی سوخت در زمان سقوط و یا برخوردهای شدید معمولا دچار ترک، انهدام و یا انفجار می شوند. استفاده از مواد با پایه لاستیکی باعث شده است تا شوک حاصل از ضربه جذب شده و از ایجاد حفره در مخزن جلوگیری شود.

همان طور که اشاره شد جنس اصلی این مخازن از ترکیبات لاستیکی بوده و به نصبت مخازن فلزی سبک تر نیز هستند. این نکته باعث شده است تا استفاده از اینگونه از مخازن سوخت در طراحی و ساخت بالگردهای سبک پبش از سایر هواگردها نیز مورد توجه قرار بگیرد. برای نمونه امروزه بالگرد سبک بل 407 ساخت آمریکا یکی از مدل هایی از بالگرد سبک است که از این گونه از مخازن در درون بدنه خود بهره می برد.


نکته جالب دیگر در مورد این مخازن این است که می توان از آنها نه فقط به عنوان مخزن سوخت بلکه به عنوان مخزن برای حمل انواع مایعات نیز استفاده کرد. آب و مواد شیمیایی مایع در کنار سوخت از جمله مایعاتی هستند که قابلیت حمل آنها در این مخازن وجود دارد.

مخازن انعطاف پذیر سوخت در ایران

فناوری این مخازن سوخت خیلی جدید نبوده اما همچنان یکی از مهمترین بخش های هواگردها به شمار می رود و مشخص است که با تحریم همه جانبه صنایع هوایی کشورمان از اول انقلاب، این قطعه نیز تحریم شده بوده اما صنایع دفاعی کشورمان توانسته است تا گام های بلندی را در این زمینه برداشته و نیاز کشور به مخازن سوخت انعطاف پذیر و خود ترمیم را رفع کند.

بر اساس اطلاعات موجود تا به امروز این گونه مخازن سوخت برای هواپیماهای C-130، صاعقه، آذرخش، بالگردهای کبری و جت رنجر و همچنین هاورکرافت ها به تولید انبوه رسیده و به نیروهای مسلح تحویل داده شده است.


همین پروژه برای تامین نیاز هواپیماهای F-14 ، بونانزا و بالگرد شاهد 285 نیز در این صنایع در حال انجام است. همان گونه که در بالا اشاره شد، در بحث بالگردهای سبک استفاده از این مخازن می تواند به کاهش وزن تا حد زیادی کمک کرده و جای آن را با سوخت و یا مهمات بیشتر گرفت.

با مجهز شدن بالگردی مثل شاهد 285 به این گونه از مخازن سوخت می تواند به افزایش بقاء پذیری برد و میزان بار قابل حمل توسط این بالگرد نیز امیدوار بود.


این مخازن بسته به نوع استفاده دارای عمری در حدود 10 الی 20 سال بوده و آب را بدون اثرگذاری بر روی طعم و یا بوی آن می توانند تا دو ماه نگهداری کنند. این مخازن همچنین در برابر نور خورشید و نور ماورء بنقش نیز مقاوم هستند. به همین دلیل می توان از این مخازن در بخش کشاورزی و آبرسانی نیز استفاده کرد.

یکی از مهمترین دستاوردهای فنی این پروژه، علاوه بر دستیای به دانش طراحی و ساخت مخازن انعطاف پذیر سوخت، تسلط کامل متخصصان کشورمان به دانش و مجموعه زیر سامانه هایی است که بتوان این مخازن را با موفقت روی جنگنده مهمی چون اف 14 نصب و استفاده کرد و در عین حال، جنگنده های ایرانی صاعقه و آذرخش را با مخزن سوخت تمام ایرانی، به ماموریت های محوله فرستاد.