به گزارش گروه جنگ نرم مشرق، وبگاه «فیس بوک» از شبکه‌های اجتماعی مجازی است که به‌واسطه اطلاعات دریافتی از کاربران، می‌توان با دوستانی که دارای حساب کاربری در فیس بوک هستند عکس، فیلم یا پیغام به اشتراک گذاشت. وبگاه فیس بوک که هم اکنون به‌طور رایگان در اختیار مردم جهان است، بیش از یک میلیارد نفر کاربر دارد، در حال حاضر به 40 زبان، قابل دسترس بوده و 70 درصد از کاربران آن در خارج از ایالات متحده هستند.
این میزان گسترش کاربری فیس بوک در دنیا ناشی از این سیاست کلان هیئت
حاکمه ایالات متحده است که آمریکا باید از طریق تمرکز روی فضای مجازی و
موبایل‌ها در راستای استیلای خود در دنیا تلاش کند؛ لذا بر اساس سیاست
یادشده، کمی بعد از قدم گذاشتن شبکه اجتماعی فیس بوک به فضای مجازی ایران،
در کمتر از 5 سال، رتبه کاربری آن به زیر 10 رسید. این در حالی است که پیش
از آن، سایت‌های زیادی، ازجمله بلاگ سرویس‌هایی چون پرشین بلاگ و بلاگفا،
شروع به فعالیت کرده و بر اساس فعالیت فزاینده ایرانیان در آنها، رتبه برتر
تولید محتوا در وبلاگ‌ها در سراسر جهان از آن ایران شده بود؛ بنابراین رشد
سریع و بی‌سابقه عضویت ایرانیان در فیس بوک بر اساس برنامه مشخص و آماده
سازی بسترهای حضور در آن بوده است.
نقش‌آفرینی جدی و غیرقابل انکار فیس بوک و بسترسازی برای شکل‌دهی به
فعالیت‌های سرویس‌های جاسوسی و معاندان در جریان فتنه عمیق سال 1388 و
اظهارات بی‌پرده سیاست‌مداران آمریکایی در خصوص پشتیبانی سایبری از فتنه،
باعث اثبات گمانه‌های پیشین شد. فیلترینگ این شبکه اجتماعی در ایران،
بدیهی‌ترین واکنش در قبال اقدامات فیس بوک بود که باعث افت جایگاه و رتبه
بندی آن در ایران شد، اما از دیگرسو فعالیت‌های جدی و پردامنه آمریکایی‌ها
برای ایجاد دسترسی به سایت‌های فیلترشده ازجمله فیس بوک و اختصاص بودجه‌های
کلان میلیون دلاری به آن، جابه‌جایی پیاپی در رتبه فیس بوک و دیگر
سایت‌های فیلترشده را موجب شد. خاطرنشان می‌سازد هرگاه سیاست‌های کنترل
دسترسی غیرمجاز به پروتکل‌های VPN و فیلترشکن جدی گرفته شده، استفاده از
فیس بوک و سایر وبگاه‌های فیلترشده به‌شدت کاهش یافته است تا جایی که رتبه
فیس بوک از 140 در بهمن 91 به 340 در فروردین 92 رسید.
این شبکه اجتماعی محملی مناسب و بی‌بدیل برای شکل‌دهی به رفتارهای
ضدقانون، ضددین و ضدعرف بوده و شبکه‌های شکل‌یافته، بر اساس مناسبت‌های
مختلف در فیس بوک، به‌سادگی فعالیت خود را تعطیل نکرده و تلاش می‌کنند تا
کاربران شبکه را نسبت به هر رویدادی تهییج و وادار به کنش کنند. حال اگر
این جریان‌ها در عرصه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، امنیتی، اقتصادی
و... باشند، دائماً مانند آتش زیر خاکستر آماده بهره برداری سوء خواهند
بود.
البته لازم است به این نکته توجه جدی شود که تأثیر و تأثرات فیس بوک با
دیگر رسانه‌های اجتماعی و فضای واقعی جامعه بالاست؛ از این رو، فیس بوک را
نباید نوعی رسانه بسته و خویش‌بسنده انگاشت که همچون شبه‌جزیره‌ای در درون
اقیانوس فضای مجازی به سر می‌برد. تبادل مذکورِ فیس بوک با فضای واقعی
جامعه و بهره برداری چندمنظوره جریان‌های مختلف معارض فرهنگی، اجتماعی،
سیاسی و... از آن، عملاً این شبکه اجتماعی را به اقیانوسی از محتواهای درهم
تنیده، مختلط و غیررسمی بدل کرده که دسته بندی و تحلیل محتوای آن را دچار
سختی و صعوبت بسیاری می‌کند.
1. تاریخچه فیس بوک
نقش شبکه سازی و شبکه‌های اجتماعی در جهت‌دهی به افکار مردم موضوعی است که
در دو جنبه قابل بررسی می‌باشد: یکی شبکه سازی در فضای مجازی و دیگری
شبکه‌های اجتماعی حقیقی در جوامع معاصر. در باب اهمیت شبکه‌های اجتماعی و
سایت‌های ارتباط جمعی در فضای مجازی باید عنوان کرد که جوامع غیرغربی نظیر
ایران، با تغییرات گسترده در بافت اجتماعی خود مواجهند، به‌گونه‌ای که با
افزایش پرشتاب قشر تحصیل‌کرده دانشگاهی، روزبه روز به میزان طبقه نوظهور
متوسط مدرن افزوده می‌شود. پیامد ایجاد چنین طبقه اجتماعی در جوامع انسانی،
تولید نخبگان جدید در سطح جامعه و تغییر در ترکیب و ساختار نخبگان قبلی
می‌باشد. این فرآیند تدریجی در بلندمدت، منجر به تغییر ذائقه ارتباطی عموم
جامعه می‌شود. این حقیقت همان پایه اساسی توجه طراحان جنگ نرم برای تمرکز
بر فضای مجازی را شکل می‌دهد. به‌عبارت دیگر، با شکل‌گیری طبقه جدید و
تحصیل‌کرده در کشور، این گروه برای دسترسی به اطلاعات و اخبار، دیگر خود را
محدود به رسانه‌های سنتی نظیر رادیو و تلویزیون و روزنامه‌ها نمی‌کنند،
بلکه با استفاده از امکانات نوین نظیر اینترنت و بهره گیری از قابلیت‌های
آن نیازهای اطلاعاتی خود را برطرف می‌سازند و از این رهگذر ایجاد شبکه‌های
مجازی در اینترنت فرصت بسیار مناسبی برای سازماندهی و تأثیرگذاری بر این
قشر می‌باشد.
دویچه وله آلمان در گزارشی می‌نویسد: شبکه سازی اجتماعی در فضای مجازی،
اکنون در سیاست و دیپلماسی آمریکا نقش ویژه‌ای یافته است. توماس فریدمن
(روزنامه‌نگار صهیونیست آمریکایی) از این شیوه به‌عنوان مسجد مجازی در
مقابل مساجد انقلاب ایران یاد می‌کند. این مطالب بیانگر اهمیت شبکه سازی در
فضای مجازی می‌باشد.
شبکه‌های اجتماعی، پیشینه‌ای به‌قدمت حیات بشر داشته و پیوندی آشکار با
هم‌زیستی اجتماعی انسان‌ها کنار یکدیگر دارند. آنچه قابلیت شبکه‌های
اجتماعی عصر کنونی را از گذشته متمایز می‌سازد، بستر شکل‌گیری شبکه‌های
اجتماعی و مکانیزم‌های ارتباطات درونی آنهاست. این قابلیت‌ها، توانایی
تغییر در معادلات سنتی قدرت را نصیب این شبکه‌ها کرده است. «کاستلز»
ویژگی‌های عمده شبکه‌های اجتماعی فضای سایبر را در انعطاف پذیری (بازسازی و
واکنش پذیری در برابر تغییرات محیطی)، مقیاس پذیری (کوچک و بزرگ شدن) و
توانایی تداوم حیات، بدون وابستگی به مرکزیتی واحد ذکر می‌کند. قابلیت مهم
این شبکه ها، امکان ورود کنشگران جدید و وجود فضای تعامل گسترده با دیگران،
تولید آزادانه محتوا، اشتراک گذاری دانش و اطلاعات و استقلال آنها از
مراکز قدرت رسمی ــ نظارت و اعمال نظر حاکمیتی ــ است. در شبکه‌های اجتماعی
فضای سایبر، قدرت کنترل رسمی جریان اطلاعات، به‌نفع بازیگران جدید، محدود
شده و شبکه روابط بین کنشگران، سرمایه اجتماعی عظیمی را خلق کرده است. از
یک سو، با گستردگی واسطه‌های انتشار اطلاعات، تمرکز قدرت در کنترل اطلاعات
از میان رفته است و از سوی دیگر، کانون‌های قدرتی که در شبکه‌های اجتماعی،
پیرامون ارزش‌ها، ایده‌ها و علایق مشترک شکل گرفته‌اند، در عرصه‌های
اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در نقش بازیگران قدرتمند، اظهار وجود
کرده‌اند.
فیس بوک (Facebook) شرکت ایجادکننده وبگاه فیس بوک است که در فوریه 2004
به وجود آمد. این وبگاه از شبکه‌های اجتماعی مجازی است که به‌واسطه آن
می‌توان با دوستانی که دارای حساب کاربری در فیس بوک هستند عکس، فیلم یا
پیغام به اشتراک گذاشت. فیس بوک هم اکنون به‌طور رایگان در اختیار مردم
جهان قرار دارد. وبگاه فیس بوک بیش از یک میلیارد نفر کاربر دارد و هم
اکنون به 40 زبان، قابل دسترس بوده و 70 درصد از کاربران آن در خارج از
ایالات متحده هستند.
فیس بوک یکی از ساختارهای مهم و اصلی در بستر فضای مجازی است که مخاطبان
وسیعی را در سراسر دنیا به خود جذب کرده است. پاره‌ای از مشخصات این شبکه
اجتماعی عبارت است از:
ــ بیش از 1 میلیارد کاربر و 845 میلیون کاربر فعال در ماه
ــ میانگین 130 دوست برای هر کاربر
ــ آپلود روزانه بیش از 300,000,000 عکس
ــ شنیده شدن 210هزار سال موسیقی در یک سال
ــ اتصال بیش از 1میلیون وب‌سایت به فیس بوک
ــ عدم استفاده 25% کاربران از تنظیمات امنیتی
ــ استفاده 425 میلیون نفر از نسخه موبایل فیس بوک
ــ چک کردن حداقل 5 بار حساب کاربری توسط 23 درصد از کاربران
ــ بیش از 17میلیارد check-in (اعلام حضور در نقاط مختلف جغرافیایی) در سال 2012
محیط فیس بوک در واقع محفلی از دوستان و آشنایان یک کاربر به شمار می‌آید.
فیس بوک با ارائه امکان عضوگیری در تعداد بالا، به کاربران اجازه می‌دهد
تا در هر لحظه دوستان جدیدی را به مجموعه دوستان خود اضافه کنند. کاربران
در فیس بوک دارای یک صفحه شخصی هستند. می‌توانند گروه تأسیس کنند و یا در
گروه‌های دیگر عضو شوند. کاربران می‌توانند برای خود آلبوم عکس انتخاب کنند
و افرادی را به لیست دوستانشان اضافه کنند. کاربران می‌توانند برای یک
هنرمند یا یک وبگاه و یا وبلاگ شخصی خود و شاید هم برای کالایی که تولید
می‌کنند صفحه‌ای جداگانه طراحی کنند تا دیگران هم در آن صفحات عضو شوند و
پیشنهادها و انتقادهای خود را ارائه دهند. کاربران فیس بوک برای شما به پنج
گروه طبقه بندی می‌شوند؛ دوستان، دوستانِ دوستان، اعضای هم‌شبکه، غریبه‌ها
و کاربرانی که احیاناً بسته‌اید (بلاک کرده‌اید). فیس بوک نرم‌افزارها،
ابزارهای جانبی خاص و بازی‌های آن‌لاین گوناگونی دارد که کاربر می‌تواند با
توجه به نیاز خود از آنها استفاده کند (در فیس بوک با نام Apps یاد شده
است).
در فیس بوک سه بستر اصلی برای انتشار محتوا و یک روش برای به اشتراک گذاشتن محتوا بین بسترهای مختلف وجود دارد:
پروفایل (profile): به فضایی گفته می‌شود که هر بازدیدکننده یا عضوِ فیس
بوک با درج مشخصات واقعی یا غیرواقعی خود و اضافه کردن مواردی مانند عکس،
علاقه‌مندی‌ها، دوستان و... به خود اختصاص می‌دهد. دارنده پروفایل همچنین
می‌تواند در بخشهایی از آن، جملات یا تصاویر مورد نظر خود را درج کند که
بقیه نیز می‌توانند آنها را ببینند یا بخوانند.
پیج (page): در لغت به‌معنی صفحه است و در اصطلاح فیس بوک به محیطی گفته
می‌شود که یک کاربر پس از ایجاد پروفایل، راه‌اندازی و مدیریت کرده و در آن
تولید محتوا می‌کند. این محتوا می‌تواند نوشته (طنز، دل‌نوشته، بیانیه
و...)، تصویر، نقاشی و یا هر مورد دلخواه باشد. البته چنانچه مواردی مانند
درج تصاویر مستهجن به‌خصوص درباره اطفال (زیر 18 سال)، موضوعات
نژادپرستانه، مطالب توهین آمیز نسبت به یک قومیت یا ملیت، تروریستی یا...
به مدیریت فیس بوک گزارش شود، نسبت به مسدود نمودن آن اقدام می‌شود. ضمن
اینکه در برخی موارد، صفحات مربوط به درج تصاویر اعتراضی به‌خلاف منافع
اسرائیل، از سوی مدیریت فیس بوک مسدود شده است.
فن پیج/ صفحه طرفداران (fanpage): در اصطلاح معادل همان پیج به کار می‌رود
و نشان دهنده صفحه‌ای است که تعدادی از کاربران طرفدار آن هستند.
شیر کردن مطلب (Share): به اشتراک گذاشتن مطالب تولیدی یا دریافتی از
دیگران، روی صفحه دوستان و به‌نوعی ایجاد موج محتوایی را گویند.
2. فیس بوک در ایران
به‌دلیل نوع بهره برداری که ــ به‌ویژه از سال 1388 ــ از شبکه‌های
اجتماعی سایبر به عمل آمده، این پندار به واقعیت پیوسته که کارکرد شبکه‌های
اجتماعی، عمدتاً تأثیرگذاری بر نهاد قدرت سیاسی است. جیمز جی.کارافانو
(کارافانو یکی از متخصصین در حوزه امنیت داخلی و دفاعی آمریکا در مؤسسه
هریتیج است که درباره مسائل دیپلماتیک کشورهایی که امنیت آمریکا را در دنیا
به خطر می‌اندازند، تحقیق و پژوهش می‌کند. وی در این زمینه مطالب زیادی
اعم از مقاله و کتاب به چاپ رسانده و به‌طور خاص درباره مسائل ایران، چندین
مقاله ارائه داده است.) کارشناس مؤسسه تحقیقاتی هریتیج در مقاله‌ای با
عنوان «چگونه شبکه‌های اجتماعی به آشوب‌ها در ایران شکل دادند؟» به بررسی
نقش شبکه‌های سازمان یافته اینترنتی موسوم به فیس بوک و توییتر در هدایت
جریان‌های مخالف حکومت در ایران می‌پردازد. وی با اشاره به اعمال محدودیت
در شبکه‌های اینترنتی و تلفن همراه، توسط دولت در جریان آشوب‌های پس از
انتخابات ریاست جمهوری در سال 1388، درباره راه‌های استفاده مردم ایران از
شبکه‌های اینترنتی و ارسال سریع عکسها و فیلم‌های اغتشاشات به سراسر دنیا و
انعکاس آنها در رسانه‌های جمعی، سخن گفته و راهکارهایی در مقابله با
محدودیت‌های ذکرشده، ارائه می‌دهد. وی می‌افزاید آمریکا باید از طریق تمرکز
روی فضای مجازی و موبایل‌ها در راستای استیلای خود در دنیا تلاش کند.
وقوع رخدادها و تحولات سیاسی در خاورمیانه، آفریقا و انگلستان می‌توانند
شواهد این گمان عمومی باشند. اگرچه نمی‌توان نقش تأثیرگذار شبکه‌های
اجتماعی را در این رخدادها نادیده گرفت، اما نه منحصر نمودن نقش شبکه‌های
اجتماعی سایبر به چنین کارکردی، مقرون به واقعیت است و نه منتسب کردن علت
غایی این تحولات به شبکه‌های اجتماعی و نادیده گرفتن سایر علل موجبه. این
برداشت از نقش شبکه‌های سایبری، همان چیزی است که برخی از آن به‌عنوان
«توهم شبکه» تعبیر کرده‌اند. نکته کلیدی فهم عملکرد شبکه‌های اجتماعی و
مرزبندی بین «توهم» و «واقعیت» نیز در همین نکته نهفته است که آنچه در فضای
شبکه می‌گذرد چه نسبتی با واقعیات فضای فیزیکی دارد.
البته محدود کردن قدرت تأثیرگذاری شبکه‌های اجتماعی سایبر به جنبه‌های
سیاسی، نگرشی تک‌ساحتی به این مقوله بوده و به‌معنای غفلت از سایر ابعاد
قدرت این پدیده است. شبکه‌های اجتماعی عمومی سایبر، در عین حال که
می‌توانند کارکرد آموزشی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی داشته باشند، دارای
کارکردهای سیاسی هم هستند. توانایی موج آفرینی، فضاسازی و به‌کارگیری
ماهرانه نمادها، ارزش‌ها و الگوها، نمایانگر قدرت تأثیرگذاری فرهنگی و
اجتماعی شبکه‌های اجتماعی سایبر است. کنشگران شبکه‌های اجتماعی ممکن است یک
نوجوان، یک فرد کهنسال یا یک دولت باشند؛ آنچه مهم است فضای تکاپو و دامنه
اثرگذاری آنان است. تلاش کنشگران شبکه‌های اجتماعی در اشتراک گذاری و
تبادل اطلاعات، تعامل با سایر کاربران، شکل دادن به سلایق و جلب نظر آنان و
پدید آوردن نوعی «قدرت نرم» است، به‌گونه‌ای که بتوانند از آن، در تداوم
کنشگری خود در فضای فیزیکی نیز بهره ببرند. کنشگران اجتماعی، نهادها و
جنبش‌های فرهنگی با بهره بردن از همین ویژگی شبکه‌های اجتماعی، به ترویج
دیدگاه‌ها، ارزش‌ها و حتی همگانی کردن مطالبات خویش پرداخته و با استفاده
از حمایت‌های سایبری، از آن به‌عنوان اهرم فشار در فضای فیزیکی استفاده
می‌کنند، لذا این روند اهمیت تسلط و حضور در شبکه‌های اجتماعی را بیشتر
عیان می‌سازد.
فعالیت فیس بوک در ایران فراز و نشیب‌های زیادی داشته است. فیس بوک قبل از
سال 88 دو بار فیلتر و دوباره آزاد شده بود. اما بعد از انتخابات ریاست
جمهوری 1388 دوباره فیلتر شد. در پی سیاست‌های تحریم ایران از سوی غرب،
وبگاه فیس بوک اجازه انتخاب ایران به‌عنوان کشور محل سکونت را نمی‌دهد، اما
به‌وضوح مشخص است که شبکه اجتماعی فیس بوک جایگاه خاصی در جامعه ایران باز
کرده به‌گونه‌ای که از اقشار مختلف جامعه ایرانی ازجمله دانشجویان،
استادان، کارمندان، بازاریان، معلمین، دانش آموزان و هنرمندان به‌همراه
روزنامه نگاران در آن عضو هستند. این موضوع کنار فیلتر بودن فیس بوک در
ایران باعث شده آمار دقیقی از تعداد کاربران فیس بوک در ایران وجود نداشته
باشد و برآوردهای مختلفی در این مورد به عمل آید؛ ازجمله 2میلیون کاربر
حرفه‌ای و 12میلیون کاربر گذری تا 27میلیون کاربر. به نظر می‌رسد فیلترینگ
فیس بوک تأثیر محسوسی بر استفاده از آن در ایران نداشته است. لکن باید به
این نکته نیز توجه داشت که هرگاه سیاست‌های مسدودسازی دسترسی غیرمجاز به
پروتکل‌های VPN و فیلترشکن جدی گرفته شده است، دسترسی و استفاده از فیس بوک
و سایر وبگاه‌های فیلتر شده به‌شدت کاهش یافته است.
بهمن ماه 1391 هنگامی که تصمیم گرفته شد تا با روشهای دور زدن فیلترینگ
کشور مبارزه شود، رتبه فیس بوک در ایران حدود 140 بود و فروردین ماه سال
1392 این رتبه به 340 تنزل پیدا کرد و هم اکنون پس از آزادسازی پروتکل‌های
VPN با رشدی قابل پیش‌بینی به رتبه 100 در ایران (1392.7.25) دستیابی پیدا
کرده است.
این شبکه اجتماعی محملی مناسب و بی‌بدیل برای شکل‌دهی به رفتارهای
ضدقانون، ضددین و ضدعرف داشته و غربی‌ها و برخی عناصر ایشان در داخل کشور
از این ظرفیت در ایام پیش و پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 و
شکل‌گیری فتنه عمیق حداکثر استفاده را نمودند. نکته مهم قابل توجه آنکه،
جریان‌های شکل یافته بر اساس مناسبت‌های مختلف در فیس بوک، به‌سادگی فعالیت
خود را تعطیل نکرده و به هر مناسبت دیگری تلاش می‌کنند تا کاربران شبکه را
نسبت به آن تهییج و وادار به کنش نمایند. حال اگر این جریان‌ها در
عرصه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، امنیتی، اقتصادی و... باشند، این
ترکیب دائماً مانند آتش زیر خاکستر کاملاً آماده بهره برداری سوء خواهد
بود.
جدول زیر نمایانگر فعالیت جریان‌های سازمان یافته معارض در فیس بوک از
انتخابات سال 1388 تا پایان فصل پاییز سال 1391 است (یادآور می‌شود ارقام
فوق هم اکنون رشد فوق العاده و چشمگیری داشته‌اند.) که از توضیح مستغنی
است:
البته لازم است به این نکته که تأثیر و تأثرات فیس بوک با دیگر رسانه‌های
اجتماعی و فضای واقعی جامعه بالاست، توجه جدی شود. از این رو، فیس بوک را
نباید نوعی رسانه بسته و خویش‌بسنده انگاشت که همچون شبه‌جزیره‌ای در درون
اقیانوس فضای مجازی به سر می‌برد.
کاملاً خطاست که بپنداریم فیس بوک، زمینه‌ای را برای تعامل و تبادل فرهنگی
فراهم ساخته است. چنین درک ناصوابی از آنجا ناشی می‌شود که میان تهاجم
فرهنگی و تبادل فرهنگی، تفاوتی در نظر گرفته نشده است. به‌تعبیر مقام معظم
رهبری تهاجم فرهنگی این است که یک مجموعه ــ سیاسی یا اقتصادی ــ برای
مقاصد سیاسی خود و برای اسیرکردن یک ملت، به بنیان‌های فرهنگی آن ملّت هجوم
می‌برد. چنین مجموعه‌ای چیزهای تازه‌ای را وارد آن کشور و آن ملت می‌کند؛
اما به‌زور؛ امّا به‌قصد جایگزین کردن آنها با فرهنگ و باورهای ملی. اما در
تبادل فرهنگی، ملتها در رفت و آمدهای‌شان، آداب زندگی را، خُلقیّات، علم،
پوشش، آداب معاشرت، زبان و... را از یکدیگر فرامی‌گیرند. تبادل فرهنگی
انجام می‌دهیم تا کامل شویم؛ یعنی فرهنگ خودی را کامل کنیم. بدیهی است که
تهاجم فرهنگی، بدون بسترسازی مناسب برای رسیدن به اهداف، ممکن نیست. در
واقع، اگر همه لوازم تهاجم فرهنگی فراهم شود ولی شرایط و بستر مناسب وجود
نداشته باشد همه تلاش‌های قبلی ناکام می‌ماند.
3. بررسی یک‌صد صفحه محبوب فارسی‌زبان فیس بوک (آمار لایک‌ها مربوط به تاریخ 1392.7.27 است.)
صفحات محبوب فیس بوک فارسی‌زبان از لحاظ آماری بر اساس لایک، به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
الف) صفحاتی که بیش از 1.5میلیون لایک دارند. 4 صفحه در این دسته قرار
دارند. دو صفحه مربوط به دو خواننده (آرش و ابی) هستند، یک صفحه مربوط به
شبکه ماهواره‌ای من و تو، یک صفحه نیز با موضوع انتشار عکس (آرت پیکز)
می‌باشد. (بر اساس بررسی دقیق انجام شده تعداد بسیار زیادی از
بازدیدکنندگان صفحات آرش و آرت پیکز ایرانی نیستند، ولی بر اساس دسته بندی
سایت‌های ارائه آمار فیس بوک در این فهرست جای دارند.)
ب) صفحاتی که بیش از 1میلیون و کمتر از 1.5میلیون لایک دارند. 7 صفحه در
این گروه جای گرفته‌اند. از لحاظ موضوعی سه صفحه برای سه خواننده (شادمهر
عقیلی، داریوش اقبالی و گوگوش) می‌باشد، دو صفحه مربوط به بازیگران
(گلشیفته فراهانی و مهران مدیری) می‌باشد. برنامه «پارازیت» که از شبکه‌های
ماهواره‌ای در سالهای گذشته پخش می‌شد در این دسته جا دارد و سایت «رادیو
جوان» که در زمینه موسیقی کار می‌کند نیز در این گروه قرار گرفته است.
ج) صفحاتی که بیش از 500هزار و کمتر از 1میلیون لایک دارند. در گروه سوم از صفحات فیس بوکی محبوب فارسی‌زبان 31 صفحه قرار دارند.
در این گروه نیز خوانندگان با 6 صفحه رتبه نخست را کسب کرده‌اند (سیاوش
قمیشی، محمدرضا شجریان، حسین تحی، شاهین نجفی، امیر تتلو و سیروان خسروی)، 4
صفحه مربوط به موضوع طنز، 3 صفحه مربوط به برنامه‌های ماهواره‌ای، 3 صفحه
با موضوعات ادبی، 3 صفحه در زمینه مسائل سرگرمی، 3 صفحه در مورد موضوعات و
شخصیت‌های تلویزیونی ایران، 2 صفحه از بازیگران، 2 صفحه از سایت‌هایی که در
زمینه موسیقی فعالیت می‌کنند، 2 صفحه از شبکه‌های ماهواره‌ای، 1 صفحه
متعلق به گروه موسیقی، 1 صفحه با موضوع سهراب سپهری شاعر شعر نو و یک صفحه
هم با موضوع مجری ماهواره‌ای در این دسته بندی موجود هستند.
د) صفحاتی که کمتر از 500هزار لایک دارند. (کمترین لایک در این یک‌صد صفحه محبوب، 317,018 لایک است).
19 صفحه با موضوعات سرگرمی، 9 صفحه از خوانندگان، 7 صفحه با موضوع طنز، بیشترین آمار موضوعی را در 58 صفحه این دسته دارند.
ــ میان یک‌صد صفحه محبوب فارسی‌زبان فیس بوک، صفحه «arash» با 1,643,399
لایک محبوب‌ترین و صفحه «کل‌کل دخترها و پسرها» با 317,018 لایک در رتبه
صدم بوده‌اند.
ــ محبوب‌ترین صفحات فیس بوکی از لحاظ تعداد و لایک مربوط به صفحات خوانندگان و موسیقی می‌باشد.
ــ صفحه «جواد ظریف» وزیر امور خارجه با 475,482 لایک در جایگاه چهل و
هشتم این لیست قرار دارد. همچنین صفحه «میر حسین موسوی» با 347,660 لایک در
رتبه 85 این لیست قرار گرفته است.
ــ صفحه «بی.بی.سی. فارسی» با 908,946 لایک در جایگاه 12 لیست قرار دارد،
شبکه «من و تو» و برخی از برنامه‌های این شبکه بین این صد صفحه چندین
جایگاه دارند، صفحه «من و تو تی.وی.» با 1,565,384 لایک در رتبه سوم، صفحه
«آکادمی موزیک گوگوش» با 596,665 لایک در رتبه 25، صفحه «سالی تاک» با
578,529 لایک در جایگاه 31، صفحه «من و تو پلاس» با 538,582 لایک در رتبه
35 و صفحه «دکتر کپی» با 0431/432 لایک در جایگاه 60 قرار دارند. همچنین
صفحه برنامه تعطیل شده «پارازیت» (جالب توجه آنکه پس از تعطیلی صفحه،
کماکان آمار لایک‌های آن افزایش دارد.) با 1,284,989 لایک در رتبه 6 لیست
قرار دارد و صفحه «gem tv» با 819,504 لایک در جایگاه 41 قرار گرفته است.
ــ میان یک‌صد صفحه محبوب فارسی‌زبان در فیس بوک صفحات «ابی» و «بی.بی.سی. فارسی» رسمی می‌باشند.
4. دسته‌بندی جریان‌ها در قلمرو فیس بوک
باید اعتراف کرد بنا به نکات پیش‌گفته، دسته بندی و تبویب فعالیت‌ها در
فیس بوک به‌دلیل حجم گسترده و غیر قابل معماری، کاری است بس دشوار و بر این
اساس بررسی و در پی آن تحلیل مضامین و گفتمان‌های فعال در آن غیرممکن
می‌نماید. اما پس از کارشناسی‌های فراوان مدل زیر ــ که خالی از اشکال هم
نیست ــ برای بررسی و تحلیل محتوای صفحات فارسی‌زبان فیس بوک در پیش گرفته
شد:
* بررسی و تحلیل صفحات با محتوای عامه‌پسند و زرد
حجم عمده‌ای از صفحات فارسی فیس بوک به این گروه اختصاص یافته و محملی است
برای انتشار انبوه محتوای طنز، هجو، فکاهی، دل‌نوشته، خاطرات، انتشار عکس،
فیلم و در مجموع مبتنی است بر تحولات روزمره زندگی مدیران و هواداران
صفحات که در هنگام رخداد موضوعات مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، امنیتی،
اقتصادی و... رنگ و بوی آن را به خود می‌گیرند.
* بررسی و تحلیل صفحات با محتوای ضدّدینی و الحادی
این صفحات نیز دسته بندی مشخصی داشته و در مجموع ادیان و مذاهب الهی و
اسلامی را مورد تشکیک و تخریب قرار داده و به‌عوض به تبلیغ و ترویج ادیان و
مذاهب غیرالهی می‌پردازند.
* بررسی و تحلیل صفحات با محتوای هرزه‌نگارانه و غیراخلاقی
محتوای موجود در این گونه صفحات با هدف تحریک و ارضای غریزه جنسی مخاطبان
خود ــ که عمدتاً جوان هستند ــ به انواع و اقسام روشها متوسل می‌شوند تا
بتوانند از رهگذر ارائه محتوای مسموم و مذموم هوادار و همکاری برای خود
بتراشند. در این راه با همراهی و هدایت ابلیس لعین، خلاقیت‌هایی از
شیطانک‌های مدیر صفحات یادشده سر می‌زند که هوش از سر جوانان معصوم و
بی‌گناهی که با هدف سرگرمی وارد فیس بوک شده‌اند، ربوده و راه انحراف
برایشان می‌گشایند.
* بررسی و تحلیل صفحات با محتوای براندازانه و ضدّانقلابی
گروه‌های شکل دهنده جبهه معارض انقلاب اسلامی اعم از براندازان مسلح و
براندازان غیرمسلح، چونان مگس مترصد بهره برداری از هر نقطه ضعفی در فضای
مجازی بوده و هم اکنون با پوشش‌های مختلف و فریبنده ــ ازجمله در قالب زنان
و دختران جذابی که پاسخگوی هوسبازی برخی بیماردلان هستند ــ به جذب هوادار
مشغول‌اند. دیگر آنکه تبلیغ علیه نظام و سیاه نمایی فضای داخل کشور و
تبلیغ و ترویج مرام براندازانه به‌روش مسلح و غیر آن، در دستور کار این
عمدتاً خائنان فراری است.
البته از زاویه‌ای دیگر می‌توان محتوای موجود در فیس بوک را در قالب
گفتمان‌های فعال با توجه به ماهیت، عاملان، مناسبات (تعاملات)، اهداف
(غایات)، کارکردها (فرصت‌ها و تهدیدها) آنها، دسته بندی کرد:
1. گفتمان «براندازی»
2. گفتمان «سلطنت‌طلبی»
3. گفتمان «گذار به دموکراسی»
4. گفتمان «انسان‌مداریِ جهان‌شمول»
5. گفتمان «عدالت‌خواهیِ نومارکسیستی»
6. گفتمان «قومیّت‌گراییِ تجزیه‌طلب»
7. گفتمان «حقوق بشرگراییِ سکولار»
8. گفتمان «فمینیستی»
9. گفتمان «مهدویّت‌گراییِ کج‌اندیشانه»
10. گفتمان «معنویّت‌گراییِ شریعت‌گریز»
11. گفتمان «سلفیگریِ شیعه‌ستیز»
12. گفتمان «اشاعه ادیان اهل کتاب»
13. گفتمان «دین‌ستیزی»
14. گفتمان «هرزه‌نگاری جنسیت‌گرا».
