گروه بین‌الملل مشرق- آذرماه سال 1390 و بعد از آن‌که عده‌ای از دانشجویان ایرانی وارد سفارت انگلیس در تهران شدند، این کشور سفارت خود در تهران را تعطیل و کارکنان خود را از ایران خارج کرد. از آن زمان تا کنون و به ویژه پس از سفر "جک استراو" وزیر خارجه سابق و رئیس گروه دوستی پارلمانی انگلیس و ایران به کشورمان و دیدار حسن روحانی و دیوید کامرون نخست‌وزیر انگلیس، موضوع بازگشایی سفارت انگلیس در تهران روند پر فراز و نشیبی را طی کرده است. در این مدت، اخبار زیادی از روند مذاکرات میان ایران و انگلیس رسانه‌ای نشده است. مسئولان سفارت انگلیس گفته‌اند سفارت کشورشان در ایران، امور کنسولی یعنی وظیفه هر سفارت‌خانه‌ای را انجام نخواهد داد. پس بدون ارزش کنسولی و با توجه به روابط محدود اقتصادی و سیاسی بین دو کشور، چه دلیلی برای بازگشایی سفارت انگلیس در تهران می‌توان متصور شد؟‎ چرا با وجود ابراز خرسندی انگلیسی‌ها از روند مذاکرات، کسی هنوز خبری از این مذاکرات ندارد؟ چرا فقط مقامات انگلیسی هستند که هر از چند گاهی درباره بازگشایی سفارت کشورشان در تهران صحبت‌هایی می‌کنند و طرف ایرانی را مسئول کارشکنی در این‌باره و مانع به نتیجه رسیدن مذاکرات معرفی می‌کنند؟ چرا وزارت خارجه یا مقامات دیپلماتیک کشورمان موضعی در این خصوص نمی‌گیرند تا مردم در جریان امور قرار بگیرند؟ سفارت یک کشور در کشورهای دیگر با توجه به قوانین و عرف‌های دیپلماتیک بهترین فرصت را برای برقراری روابط میان دو کشور فراهم می‌کند. از طرفی چون سفارت یک کشور، بخشی از خاک آن محسوب می‌شود، دسترسی به داخل سفارت حتی برای مقامات کشور میزبان نیز ممکن نیست و یا عواقب سنگینی دارد. همین شرایط باعث می‌شود تا سفارت کشوری مثل انگلیس، یکی از بهترین فرصت‌های آن برای جاسوسی از کشور میزبان باشد. تاریخ نشان می‌دهد انگلیس هر کجا که توانسته، در جاسوسی به کمک سفارت‌های خود کوتاهی نکرده است. در گزارش پیش رو تنها بخشی از این جاسوسی‌ها که اولاً افشا و دوماً رسانه‌ای شده است، بررسی می‌شود.

- انگلیس در قالب برنامه "اتاق ویژه" از کشورهای آسیایی جاسوسی می‌کند

- ستاد ارتباطات دولت انگلیس گلوگاه اینترنتی خاورمیانه را در چنگ دارد

- لندن به کمک یک "سنگ مصنوعی" از روسیه جاسوسی می‌کرد

- سفارت کشورهای دیگر در انگلیس هم هدف جاسوسی هستند

- از نظر دستگاه اطلاعاتی انگلیس، فرقی میان دوست و دشمن نیست

- نویسندگان انگلیسی رمان‌های جاسوسی، صرفاً تجربیات خود را نوشته‌اند

- انگلیس جاسوس خود را برای سرنگون کردن دولت روسیه راهی این کشور کرد

- دو مانع وجود دارد: ایرانی‌های فاقد روادید ساکن انگلیس و ورود تجهیزات به سفارت

- اگر سفارت انگلیس در تهران باز شود، صدور روادید هم باید در آن انجام بگیرد

- پس از توافق درباره همه ابعاد، سفارت انگلیس می‌تواند در تهران بازگشایی شود

مرضیه افخم سخنگوی وزارت امور خارجه

مرضیه افخم سخنگوی وزارت خارجه کشورمان نیز در همین خصوص و در پاسخ به خبرنگار بین‌الملل مشرق توضیح زیادی درباره مذاکرات و یا این‌که روند بازگشایی سفارت در چه مرحله‌ای قرار دارد، نمی‌دهد و صرفاً می‌گوید: "من فقط می‌توانم بگویم که این مذاکرات ادامه دارد تا برخی مسائل اداری که در این زمینه وجود دارد، حل و فصل شود."

وقتی از خانم افخم می‌پرسیم آیا صحبت‌های "جک استراو" که اعلام کرده بود دو مانع در این راه وجود دارد: اولاً ایرانی‌هایی که در انگلیس هستند و دوماً ورود امن برخی تجهیزات به درون سفارت، صحت دارد یا خیر، این‌گونه تصریح می‌کند: "بله. این دو مسئله وجود دارد. برخی مسائل اداری هست که باید درباره آن‌ها تصمیم گرفته شود. موضوع صدور روادید در تهران هم هست که ما گفته‌ایم باید انجام بشود. به همین خاطر گفتم که موضوعات اداری وجود دارد و درباره جزئیات آن دارد بحث می‌شود."

وجود سفارت انگلیسی در یک کشور، چه تبعاتی می‌تواند داشته باشد؟

**آسیا در تله جاسوسی انگلیس

در پی افشای این جاسوسی‌ها، سخنگوی وزارت خارجه چین خواستار "شفاف‌سازی و توضیح" این کشورها شد. "مارتی ناتالگاوا" وزیر خارجه اندونزی نیز اعلام کرد که دولت کشورش به شدت به این اقدامات که نه تنها ناقض امنیت، بلکه ناقض آشکار عرف و اخلاق دیپلماتیک است، اعتراض دارد.

**قبرس نقطه اشتراک جاسوسی‌های لندن از خاورمیانه

کم‌تر از یک هفته بعد، مشخص شد[2] که "ستاد ارتباطات دولت" آژانس جاسوسی انگلیس، 14 کابل زیردریایی را که از قبرس می‌گذرد و ارتباطات خاورمیانه، شمال آفریقا و اروپا را تأمین می‌کند، تحت نظارت دارد و به این ترتیب ده‌ها میلیون ایمیل، تماس تلفنی، پیام چتی و سایر بخش‌های ترافیک اینترنتی را ضبط می‌کند.

علاوه بر اسرائیل، بعضی کشورها که از طریق کابل اینترنتی با قبرس در ارتباط و در نتیجه تحت جاسوسی انگلیس هستند، عبارتند از سوریه، لبنان، مصر، ترکیه، یونان، ایتالیا و کشورهای شرق مدیترانه و خاورمیانه. کابل‌های بیش‌تری نیز به دلیل موقعیت جغرافیایی ایده‌آل قبرس، قرار است در آینده از این کشور به کشورهای دیگر کشیده شود.

**جاسوسی از دل سنگ در قلب روسیه

روسیه نیز به عنوان کشوری که اغلب با سیاست‌های غرب و به ویژه آمریکا و انگلیس مخالف است، همیشه هدف جاسوسی این کشورها بوده است. اوایل سال 2012 پایگاه خبری "بیزنس‌اینسایدر" نوشت[3]: "شش سال پیش، خبرنگاران تلویزیون روسیه "سنگ جاسوسی" مرموزی را در خیابان‌های مسکو کشف کردند که به نظر می‌رسید کارکنان سفارت انگلیس مخفیانه به آن دسترسی دارند." دولت روسیه در آن زمان اعلام کرد این سنگ را جاسوسان انگلیسی کار گذاشته‌اند و از طریق آن جاسوسی می‌کرده‌اند. با این حال، "تونی بلر" نخست‌وزیر وقت انگلیس از اظهارنظر در این‌باره خودداری کرد.

سنگ مصنوعی که انگلیس در مسکو با آن جاسوسی می‌کرد

روزنامه "دیلی‌میل" نیز 19 ژانویه 2012 در این‌باره می‌نویسد[4]: "انگلیس امروز اعتراف می‌کند توسط دستگاهی که در یک سنگ مصنوعی مخفی شده بود، از روسیه جاسوسی می‌کرده است. کشف این نقشه انگلیس موجب شده تا روسیه 4 دیپلمات انگلیس را عاملان جاسوسی بنامد و لندن را به تخطی از توافق دو طرف پس از پایان جنگ سرد مبنی بر عدم جاسوسی از یک‌دیگر متهم کند."

**آیا انگلیس در انگلیس هم از کشورهای دیگر جاسوسی می‌کند؟

لندن تنها در خاک کشورهای دیگر دست به جاسوسی از آن‌ها نمی‌زند، بلکه کار راحت‌تر یعنی جاسوسی از سفارت‌های خارجی در خاک خود را هم انجام می‌دهد. ماه ژوئیه سال 2013 زمانی که "جولیان آسانژ" مؤسس سایت ویکی‌لیکس به سفارت اکوادور در انگلیس پناه برده بود[5]، "ریکاردو پاتینیو" وزیر خارجه اکوادور در یک کنفرانس خبری اعلام کرد[6] ماه گذشته تکنسین‌های سفارت این کشور در لندن هنگام بررسی سیم‌های سفارت، دستگاه استراق سمعی را کشف کرده‌اند که پشت یک پریز برق مخفی شده بود.

این مقام دولتی اکوادور گفت هدف از جاسازی دستگاه، شنود گفتگوهای سفیر این کشور در لندن بوده است. وی همچنین گفت: "ما دلایلی داریم که نشان می‌دهد استراق سمع توسط "گروه نظارت محدود" یکی از بزرگ‌ترین کمپانی‌های خصوصی تحقیق و نظارت مخفیانه در انگلیس انجام شده است. در وبسایت این کمپانی، آژانس‌های مجری قانون، سایر نهادهای دولتی و مؤسسات مالی از جمله مشتریان این شرکت معرفی شده‌اند.

**از نظر دستگاه اطلاعاتی انگلیس، فرقی میان دوست و دشمن نیست

هفته‌نامه اشپیگل آلمان به نقل از روزنامه ایندیپندنت انگلیس درباره افشای جاسوسی سفارت انگلیس از آلمان این‌گونه می‌نویسد[7]: "تجهیزات استراق سمع انگلیس به احتمال زیاد در استوانه سفید رنگی جاسازی شده است که روی پشت‌بام سفارت قرار دارد و مانند یک چادر است. این تجهیزات هم‌زمان با باز شدن سفارت در سال 2000 نصب شده‌اند."

انگلیس با نصب دستگاه‌های جاسوسی روی پشت‌بام سفارت خود از آلمان جاسوسی می‌کرد

این در حالی است که وقتی ایندیپندنت با "ستاد ارتباطات دولت" و دفتر نخست‌وزیری این کشور تماس می‌گیرد، کسی در این‌باره اظهارنظر نمی‌کند. مقامات دولت آلمان فقط "سیمون مک‌دونالد" سفیر انگلیس در این کشور را احضار می‌کنند[8] تا اعتراض خود را به او ابلاغ کنند، اما مسلماً مسئله هرچه بیش‌تر گسترده شود، به ضرر هر دو کشور است.

**از داستان‌نویسی برای کودکان تا جاسوسی از آمریکا

انگلیس بارها نشان داده که برای جاسوسی، نیازی به یک دفتر یا گروه متخصص ندارد. "رولد دال" نویسنده مشهور انگلیسی است که ایرانی‌ها او را به خاطر نوشتن داستان "چارلی و کارخانه شکلات‌سازی" می‌شناسند[9]. با این حال، "دال" سال‌ها پیش از آن که داستان‌های خود را بنویسد، شغلی دفتری در سفارت انگلیس در واشنگتن داشت.

وی که در جنگ جهانی دوم، خلبان نیروی هوایی انگلیس بود، به سرعت پله‌های ترقی را طی کرد و میان زن‌های اهل واشنگتن آن‌قدر محبوب شد که دولت انگلیس نقشی کاملاً متفاوت برای او در نظر گرفت: تحریک زنان قدرتمند آمریکایی برای پیش‌برد منافع انگلیس در این کشور. وی موفق شد نه تنها حمایت از دست رفته آمریکا از جنگ‌های انگلیس را احیا کند، بلکه اسناد ارزشمند زیادی را هم تحویل دولت انگلیس دهد.

**آیا جیمز باند جاسوس دولت انگلیس بود؟

ظاهراً خیلی از جاسوس‌های انگلیسی استعداد نویسنده شدن را دارند، چرا که "یان فلمینگ" نویسنده رمان‌های جاسوسی "جیمز باند" نیز رمان‌هایش را بر اساس تجربیات خود نوشته است[10]. وی اگرچه به عنوان یک جاسوس، عملیات انجام نمی‌داد، اما یک بار شاهد عملیاتی مستقیم بود، زمانی که در حضور او، مأمورین انگلیسی، وارد دفتر سرکنسول ژاپن در "مرکز راکفلر" شدند، گاوصندوقی را باز کردند و از کتاب‌رمزهای ژاپنی در آن، کپی گرفتند. اولین کتاب از سری 007 جیمز باند نیز که "کازینو رویال" نام دارد، بر اساس همین عملیات نوشته شده است.

"یان فلمینگ" نویسنده سری "جیمز باند" کتاب‌هایش را بر اساس تجربه خود نوشته است

**ماجراجویی‌های یک جاسوس انگلیسی برای براندازی دولت روسیه

لندن جاسوس‌هایی ماهرتر از نویسنده‌هایش هم دارد، جاسوس‌هایی که سرنوشتشان می‌تواند موضوع یک کتاب کامل باشد. "ماجراجویی‌های یک جاسوس استاد انگلیسی[11]" به توصیف سرنوشت "سیدنی رایلی" می‌پردازد. رایلی دست‌کم برای 4 کشور جاسوسی کرد، از شخص استالین دستور گرفت و ردپایی ساختگی از خود به جا گذاشت تا نهایتاً نظر مقامات امنیتی انگلیس را به خود جلب کند. با این وجود، سال 1925 و اندکی پس از اعزام به روسیه برای براندازی حکومت بلشویک‌های حزب کارگر و بازگرداندن حکومت سزار، ناپدید شد و از آن زمان، دیگر کسی خبری از سرنوشت او ندارد.

**حضور دیپلمات انگلیسی در دادگاه یکی از مخالفین دولت ونزوئلا. چرا؟

حضور دیپلمات‌های انگلیس در کشورهای دیگر، به خصوص اگر این کشورها با سیاست‌های انگلیس هم‌سو نباشند، تقریباً همیشه با دردسر برای کشور میزبان همراه شده است. حدود دو هفته پیش بود که ونزوئلا خواستار توضیح انگلیس درباره نقش دیپلمات این کشور در اقدام به فیلم‌برداری از جلسه دادگاه محکومیت یکی از مخالفان دولت ونزوئلا شد[12].

ظاهراً پدر فردی که دادگاه قرار بود سرنوشتش را تعیین کند، قصد داشت با عینک مخصوصی که روی چشم داشت، از جلسه دادگاه فیلم بگیرد. "لوئیزا اورتگا" دادستان کل ونزوئلا که دستور داده همکاری این دیپلمات انگلیسی با خانواده عامل ضددولت بررسی شود، در این‌باره می‌پرسد: "اگر یک دیپلمات ونزوئلایی در انگلیس همین کار را کرده بود، چه می‌شد؟"

**چند سفارت مورد جاسوسی انگلیس هستند؟

در گزارش فوق تنها به برخی از موارد جاسوسی انگلیس از کشورهای دیگر اشاره شد. سفارت‌های کشورهای "پنج چشم" که انگلیس یکی از آن‌هاست، تقریباً روی پشت‌بام تمام سفارت‌خانه‌های خود، محفظه‌ای سفید رنگ نصب می‌کنند که "تأسیسات اطلاعاتی محفظه‌ای ایمن" نامیده می‌شوند[13]. از این تأسیسات برای انتقال "اطلاعات سیگنالی" که نوعی پیشرفته از فناوری جاسوسی است در قالب همان برنامه "اتاق ویژه" استفاده می‌گردد.

سفارت آمریکا در مکزیک: کشورهای "پنج چشم"، اطلاعات جاسوسی را به اشتراک می‌گذارند

**انگلیس، ذاتاً کشوری جاسوس‌پرور است

موارد دیگر از این دست، کم نیست. نوامبر سال 2011، یک انگلیسی به نام "نیل هیوود" در چین کشته شد[14]. حدود یک سال بعد و در میان انکار مقامات انگلیسی از جمله "ویلیام هیگ" وزیر خارجه که ناظر بر ام‌آی6 هم هست، مشخص شد که "هیوود" با جاسوسان انگلیسی در ارتباط بوده است. اجیر کردن 19 جاسوس دوجانبه آلمانی در جنگ جهانی دوم[15] کار هر کشوری نیست. این در حالی است که از دست‌کم دو "جاسوس استاد" انگلیسی به نام‌های "سیسرو" (اسم رمزی "الیزه بانزا") و "آلکساندر فوت" صرف‌نظر کنیم.

"خوان پوژول گارسیا" جاسوس دوجانبه انگلیسی-آلمانی در جنگ جهانی دوم یکی از مشهورترین جاسوسان تاریخ است که در انگلیس با اسم رمزی "گاربو" و در آلمان با اسم رمزی "آرابل" شناخته می‌شد[16]. وی 29 هویت مختلف داشت[17] و برای تأمین 27 عدد از آن‌ها، از آلمان‌ها بودجه دریافت می‌کرد. گارسیا، هم توانست نشان "صلیب آهنین" را از ارتش آلمان دریافت کند و هم "عالی‌ترین رتبه امپراتوری بریتانیا" را از دولت انگلیس.

شاید این گزارش در نگاه اول بی‌ربط به کشوری مثل ایران به نظر برسد که انگلیس سفارتی در آن ندارد، اما ماه‌هاست بحث بازگشایی سفارت انگلیس در تهران توسط مقامات وزارت خارجه کشورمان پیگیری می‌شود. کسی نیست بپرسد: چه تضمینی وجود دارد که وقتی سفارت انگلیس در کشورمان بازگشایی شد، لندن علاقه‌ای به جاسوسی از ما آن هم داخل خاک ایران نداشته باشد؟ آیا پرداخت غرامت به انگلیس و "خواهش" از مقامات این کشور برای بازگشایی سفارتشان در تهران، "کوبیدن در خانه دردسر" نیست؟