به گزارش مشرق، بی تردید از برجسته ترین مظاهر سبک زندگی، سبک پوشاک است چرا که آحاد جامعه را دربر می گیرد. به همین دلیل یکی از دغدغه های مهم مراکز دین پژوهی تعیین مصادیق پسندیده و نیز ناپسند لباس و پوشاک است. اهمیت پرداختن به این بحث آنگاه روشن تر می شود که توجه بیگانگان را به دنیای مُد وپوشاک در نظر داشته باشیم. همچنین توجه به حس زیبایی طلبی انسان از مسائلی است که اهمیت موضوع این نوشتار را به خوبی نشان میدهد.

پوشش هر جامعه ای وابسته به نظام اعتقادی و شرایط اقتصادی و اجتماعی و اقلیمی حاکم برآن جامعه است. در نظام اسلام هم ، فلسفه ی پوشش علاوه بر حفاظت از سرما و گرما مایه زینت انسان عنوان شده است.اما این زینت دارای چارچوبی است و نباید وسیله ای برای خود نمایی، ریا، تفاخر و تکبر شود از جمله  مصادیقی که اسلام نهی نموده لباس شهرت است.  

ضرورت

باتوجه به این که لباس جزء نیاز های ابتدایی و همگانی بشر می باشد و با توجه به این که اسلام دین جامعی می باشد،لازم است که در جستجوی پوشش مطلوب و نامطلوب از نظر اسلام براییم.

در مورد مفهوم عرفی شهرت باید افزود که از نظر عرف شهرت به معنی  انگشت نما شدن ، زبان زد شدن و به نوعی رفتار و زندگی کردن است که سبب جلب توجه دیگران شود.

نقش زمان ومکان درمصداق لباس شهرت

باید توجه  داشت که در معنی شهرت و زیّ، در نظر گرفتن اصناف، موجود در جامعه ی مورد بحث، مهم است و نیز زمان و مکان و تاریخی که قرار است برایش حکم صادر شود. چرا که ممکن است برای یک صنف جامعه پوشیدن لباسی خاص کاملاً برای همه مردم پسندیده و مورد قبول باشد اما اگر شخصی خارج از آن صنف آن لباس خاص را بپوشد از نظر مردم این رفتار مورد سوأل واقع شود و موجب انگشت نما شدن او شود.در حالیکه همان طور که گفتیم پوشیدن آن لباس برای خود آن صنف مطلوب و مورد قبول جامعه است و حتی گاهی اگر فردی بدون لباس مخصوص صنف خود دیده شود مورد سوأل واقع می شود، مثلا روحانی لباس غیر روحانی را بپوشد.همین گونه لباس قوم و گروهی خاص را در بین قوم دیگری پوشیدن و یا به سبک زندگی قومی در بین قوم دیگرظاهرشدن گاهی سبب شهرت می شود، مثلاً  لباس و سبک زندگی مردم شمال را در جنوب استفاده کردن ممکن است باعث شهرت شود. به همین ترتیب زمان و تاریخ نیز در صدق معنای شهرت تاثیر گذار است. به عنوان مثال اگر کسی لباس اقوام باستانی را امروزه بپوشد، حتی در یک محیط پر جمعیت کاملاً انگشت نما می شود. و این نکته در روایات نقل شده از ائمه علیهم السلام آمده است به عنوان نمونه:

صحيح حماد بن عثمان قال: «كنت حاضراً لأبي عبد اللّه (عليه السلام) إذ قال له رجل: أصلحك اللّه ذكرت أنّ علي بن أبي طالب (عليه السلام) كان يلبس الخشن، يلبس القميص بأربعة دراهم و ما أشبه ذلك، و نرى عليك اللباس الجيّد، قال فقال له: إنّ علي بن أبي طالب (عليه السلام) كان يلبس ذلك في زمان لا ينكر، و لو لبس مثل ذلك اليوم لشهر به، فخير لباس كلّ زمان لباس أهله ...»؛(1)
یکی از راویان می گوید: نزد امام صادق (عليه السلام) بودم مردی به آن حضرت گفت:به ما گفته اند که حضرت علی (عليه السلام) لباس خشن وکم قیمت می پوشید اما لباس شما لباس خوبی است.امام(عليه السلام)در جواب او فرمودند:حضرت علی (عليه السلام) آن لباس رادر زمانی می پوشیدندکه زشت نبود ولی اگر من دراین زمان آن لباس را بپوشم به آن شهرت پیدا می کنم.بهترین لباس برای هر زمان لباس اهل آن زمان است.

شهرت منفی و مثبت

نکته ای که در ادامه بحث باید به آن توجه داشت این است که شهرت دو گونه است شهرت منفی و شهرت مثبت وآنچه که از نظر شرع مقدس مذموم شمرده شده است شهرت منفی است. با توجه به معنای شهرت که نمایان شدن وآشکار شدن است و اینکه به نظر قرآن تبرج مورد نکوهش است، انسان باید از هر نوع برج شدن و انگشت نما شدن خوداری نماید. آن جا که قرآن می فرماید:

«وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ الْأُولى»؛ (2)
كلمه" تبرج" به معناى ظاهر شدن و آشکار شدن فوق العاده در برابر مردم است، همان طور كه برجِ قلعه براى همه هويدا وآشکاراست.و این مذموم می باشد.

 در مقابل اگر انسان با نوعی از پوشش شناخته شود که برای او سبب آبرو و حفظ عفت شود و مورد آزار بد خواهان قرار نگیرد، نه تنها مذموم نیست بلکه پسندیده است. چنانچه در قرآن می خوانیم:

 «يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلابِيبِهِنَّ ذلِكَ أَدْنى‏ أَنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً»؛ (3)
« اى پيامبر به زنانت و دخترانت و زنان مؤمنان بگو روپوش خويش را به خود جمع كنند، اين نزديكتر است كه شناخته شوند و مورد اذيت قرار نگيرند خدا آمرزنده و مهربان است».

مثال دیگری که می توان برای پسندیده بودن لباس خاص به آن اشاره نمود لباسی است که  افراد از صنف ها ی مختلف می پوشند مثلاً لباس نیروی انتظامی، یا لباس ارتش،سپاه و حتی لباس روحانیت،که سبب آوازه آنها می شود، لکن این شهرت و آوازه منفی نیست.یا مثلا چادر برای خانمها که به عنوان پوشش بانوان ایرانی مشهور شده است که شهرت مثبت است.در شرع مقدس، جنبه منفی شهرت است که مذموم شمرده می شود و برایش حکمی در نظر گرفته شده است.

برای اینکه مفهومی که در شرع از شهرت مورد بحث واقع شده ، واضح تر شود به بررسی اقوال فقهاء و دین شناسان  می پردازیم.

مفهوم لباس شهرت در کلام بعضی فقهاءعصر حاضر

امام خمینی (ره)

س: معيار لباس شهرت چيست؟
ج: لباس شهرت لباسى است كه پوشيدن آن براى شخص، بخاطر رنگ يا كيفيت دوخت يا مندرس بودن آن و علل ديگر مناسب نيست، به طورى كه اگر آن را در برابر مردم بپوشد توجه آنان را به خود جلب نموده و انگشت نما مى شود(توضیح المسائل محشی،امام خمینی،ج2،ص1011،س1360)

آیت الله اراکی (ره)

لباس شهرت عبارت است از لباسی كه پارچه يا رنگ يا دوخت آن براى كسى كه مى خواهد آن را بپوشد، معمول نيست.(توضیح المسائل محشی،امام خمینی،ج2،ص1012،س166)

آیت الله بهجت (ره)

5214 - مقصود از لباس شهرت چيست و پوشيدن آن چه حكمى دارد؟ آيا چادر سفيدى كه موجب انگشت  نما شدن شود از مصاديق لباس شهرت است؟

ج: لباس شهرت عبارت است از لباسى كه از جهت جنس يا رنگ يا نحوه برش و دوخت و مانند آن خلاف شأن و زىّ پوشنده لباس باشد و پوشيدن چنين لباس هايى حرام است. بنابراين پوشيدن چادر سفيد به اقتضاى محل پوشش و شخص پوشنده بايد ملاحظه شود.(استفتائات،ج4،ص177)

آیت الله تبريزى (ره)

مقصود از لباس شهرت را بيان فرماييد؟ آيا به چادر سفيد و يا عباى سفيد و مثل اينها لباس شهرت گفته مى شود؟

ج: باسمه تعالى؛ لباسى كه انسان مى پوشد، اگر لباسى باشد كه موجب وهن به او شود يا طورى باشد كه با پوشيدن آن بر ديگران فخر بورزد، بنابر احتياط واجب بايد ترك شود. و الله العالم(استفتائات جدید،ج1،ص361)

مبنا در لباس شهرت چيست و نظر شما نسبت به لباسهاى غربى به خصوص كراوات و امثالهم چيست؟

بسمه تعالى  - لباسى كه مختصّ به طائفه اى است و انسان با پوشيدن آن بين مردم بدنام و مورد نكوهش قرار مى گيرد، چنانچه پوشيدن آن موجب اذلال نفس باشد جايز نيست. و نيز براى مؤمن سزاوار نيست لباسى بپوشد كه او را از زىّ مؤمنين خارج كند، و اللّه العالم( استفتائات جدید،ج2،ص480)

هل أنّ المراد بلباس الشهرة ما لا يتعارف لبسه للذي يريد لبسه سواء من جهة اللون أم الخياطة أم القماش؟

بسمه تعالى:: لباس الشهرة هو أن يلبس ما لا يتعارف لبسه من مثله كأن يلبس العالم لباس الجندي في بعض الموارد، و قد قيل إنّه حرام و لكنّه غير تام على الإطلاق، و اللّه العالم . (صراط النجاة،ج5،ص428،مسئله1334)

آیت الله خامنه ای(مدظله)

معيار لباس شهرت چيست؟ج: لباس شهرت لباسى است كه پوشيدن آن براى شخص، به خاطر رنگ يا كيفيت دوخت يا مندرس بودن آن و علل ديگر مناسب نيست، به طورى كه اگر آن را در برابر مردم بپوشد توجه آنان را به خود جلب نموده و انگشت نما مى شود.(اجوبة الاستفتائات،فارسی،ص 304س1360)

آیت الله سبحانى(مدظله)

702 - بنابر احتياط واجب بايد انسان از پوشيدن لباس شهرت كه پارچه يا رنگ يا دوخت آن براى كسى كه مى خواهد آن را بپوشد معمول نيست و نوعى رياكارى حساب مى شود، خوددارى كند، ولى اگر با آن لباس نماز بخواند اشكال ندارد. (توضیح المسائل،ص228)

آیت الله صافى(مدظله)

1725 - مستدعى است بيان فرمائيد چنانچه كسى لباس محلى شهر خود را در شهر ديگر بپوشد به نحوى كه جلب نظر كند چه حكمى دارد؟ در ثانى اگر از اين كار هدفى داشته باشد مثلًا لباس اهالى آن شهر را مناسب نداند و قصدش اين باشد كه مردم را به پوشيدن لباس محلى شهر خودشان تشويق كند- با اين فرض كه لباس محلى مردم شهر را اسلامى تر بداند و يا لااقل سعى كند به وسيلۀ آن لباس محلى از تهاجم فرهنگى بيگانه و و مانند آن جلوگيرى كند- اين عمل چه حكمى پيدا خواهد نمود؟

ج : پوشيدن لباس مربوط به شهر و يا قبيله خاصى از مسلمين با آنكه مردم مى دانند مربوط به آنها است اشكال ندارد و به آن صدق لباس شهرت نمى كند، بلى چنانچه به نحوى باشد كه عرفاً انگشت نما شود به عنوان لباس شهرت اشكال دارد و البته اين مسأله غير از تشبه به كفار است.(جامع الاحکام ،ج2،ص179)

س 1726 -آيا اگر يك فرد غير روحانى با عبا رفت و آمد كند اين را خلاف  عرف و يا لباس شهرت مى گويند؟ يا لباس خلاف عرف به لباسى مى گويند كه در بين مردم بيگانه و عجيب باشد؟
ج : موارد خلاف عرف مختلف است و عرف آن را به خوبى تشخيص مي دهد و پوشيدن عبا و رفت و آمد با آن براى غير روحانى اشكال ندارد. .(جامع الاحکام ،ج2،ص180)

آیت الله فاضل (ره)

1711 - مقصود از لباس شهرت چيست؟ و آيا چادر سفيدى كه موجب انگشت نما شدن شود از مصاديق لباس شهرت است؟ج: مقصود از لباس شهرت لباسى است كه عرفا زننده باشد و از جهت زننده بودن انگشت نما باشد. يا مناسب زىّ و شأن شخص، از حيث جنس يا رنگ يا نوع دوخت و امثال آن نباشد.(جامع المسائل،فارسی ،ج1،ص425)و (توضیح المسائل،آقای فاضل، ص143،م213)

آیت الله مکارم(مدظله)

لباس شهرت چيست؟ جواب: منظور از لباس شهرت آن است كه لباسى بپوشد كه مشهور به زهد و قدس شود و جنبه رياكارى داشته باشد
منظور از لباس شهرت لباسى است كه جنبۀ رياكارى دارد و مى خواهد به وسيلۀ آن مثلًا به زهد و ترك دنيا مشهور شود، خواه از جهت پارچه يا رنگ آن باشد يا دوخت آن، امّا اگر واقعا قصدش ساده پوشيدن است و جنبۀ ريا كارى ندارد نه تنها جايز است بلكه عملى است شايسته.(استفتائات جدید،ج1،ص56س122)و(توضیح المسائل،آقای مکارم ص150س770)

آیت الله نوری(مدظله)

لباس شهرت كه پارچه يا رنگ يا دوخت آن براى كسى كه مى خواهد آن را به پوشد معمول نيست و موجب هتك و موهون بودن است(توضیح المسائل،محشی،امام خمینی،ج1،ص 467)
مرحوم صاحب عروه در تعریف لباس شهرت می فرمایند: لباسی که خلاف زی انسان باشد از حیث جنس رنگ،یا وضع آن،پوشیدنش حرام است.(عروةالوثقی،ج1،ص568،دوجلدی)

نتیجه گیری

ممکن است شهرت ناشی از لباس به جهات زیر حاصل شود:

1. پوشیدن لباسی که سبب خفت و خواری  و ذلت شخص شده و در شان او نباشد.مثلا لباس پاره بپوشد یا لباس درشت و خشن
2. لباسی که بسیار نفیس باشد و قیمت بالایی داشته باشد که بخاطر پوشیدن آن انگشت نما شود و بگویند فلانی چنین لباسی پوشیده است!
3. از جهت خصوصیت دیگری  که در لباس است مثل رنگ، دوخت ، جنس که موجب شهرت شود و او را در نزد مردم عیبناک گرداند.

 حکم لباس شهرت از دیدگاه مراجع عظام

امام خمینی (ره)

بنابر احتياط واجب بايد انسان از پوشيدن لباس شهرت كه پارچه يا رنگ يا دوخت آن براى كسى كه مى خواهد آن را به پوشد معمول نيست ، خوددارى كند ولى اگر با آن لباس نماز بخواند اشكال ندارد .

آیت الله العظمی اراكى (ره)

مسأله پوشيدن لباس شهرت كه پارچه يا رنگ يا دوخت آن براى كسى كه مى خواهد آن را بپوشد، معمول نيست، حرام است ولى اگر با آن لباس نماز بخواند، اشكال ندارد.

آیت الله العظمی بهجت (ره)

مقصود از لباس شهرت چيست و پوشيدن آن چه حكمى دارد؟ آيا چادر سفيدى كه موجب انگشت نما شدن شود از مصاديق لباس شهرت است؟
ج. لباس شهرت عبارت است از لباسى كه از جهت جنس يا رنگ يا نحوه برش و دوخت و مانند آن خلاف شأن و زىّ پوشنده لباس باشد و پوشيدن چنين لباس هايى حرام است. بنابراين پوشيدن چادر سفيد به اقتضاى محل پوشش و شخص پوشنده بايد ملاحظه شود .

لباس شهرت چيست و استفاده از آن در نماز چه حكمى دارد؟
ج. لباس شهرت لباسى است كه از جهت جنس يا رنگ يا نحوه ى برش و دوخت و مانند آن خلاف شأن و زىّ پوشنده ى لباس باشد ولى نماز با آن صحيح است .

آیات عظام خوئى و تبريزى(مدظله)

 هل أنّ المراد بلباس الشهرة ما لا يتعارف لبسه للذي يريد لبسه سواء من جهة اللون أم الخياطة أم القماش؟

بسمه تعالى:: لباس الشهرة هو أن يلبس ما لا يتعارف لبسه من مثله كأن يلبس العالم لباس الجندي في بعض الموارد، و قد قيل إنّه حرام و لكنّه غير تام على الإطلاق، و اللّه العالم . (صراط النجاة،ج5،ص428،مسئله1334)
مثل آن كه اهل علم لباس نظامى بپوشد در صورتى كه موجب هتك حرمت باشد حرام است و اگر با آن لباس نماز بخواند و ساترش فقط آن باشد بعيد نيست نمازش باطل شود.

مقصود از لباس شهرت را بيان فرماييد؟ آيا به چادر سفيد و يا عباى سفيد و مثل اينها لباس شهرت گفته مى شود؟
ج: بسمه تعالى؛ لباسى كه انسان مى پوشد، اگر لباسى باشد كه موجب وهن به او شود يا طورى باشد كه با پوشيدن آن بر ديگران فخر بورزد، بنابر احتياط واجب بايد ترك شود. و الله العالم(استفتائات جدید،ج1،ص361)

آیت الله العظمی سيستانى(مدظله)

در صورتى كه موجب هتك حرمت و خوارى او باشد حرام است ولى اگر با آن لباس نماز بخواند هر چند ساترش فقط آن باشد نمازش صحيح است .

آیت الله العظمی زنجانى(مدظله)

مثل آن كه اهل علم در شرايط عادى لباس نظامى بپوشند، در صورتى كه موجب هتك حرمت باشد حرام است و در صورتى كه موجب هتك حرمت نباشد كراهت شديد دارد و احتياط استحبابى در ترك آن است .

آیت الله العظمی سبحانی(مدظله)

بنابر احتياط واجب بايد انسان از پوشيدن لباس شهرت كه پارچه يا رنگ يا دوخت آن براى كسى كه مى خواهد آن را بپوشد معمول نيست و نوعى رياكارى حساب مى شود، خوددارى كند، ولى اگر با آن لباس نماز بخواند اشكال ندارد

آیت الله العظمی نورى(مدظله)

بنابر احتياط واجب بايد انسان از پوشيدن لباس شهرت كه پارچه يا رنگ يا دوخت آن براى كسى كه مى خواهد آن را بپوشد معمول نيست و موجب هتك و موهون بودن است خوددارى كند ولى اگر با آن لباس نماز بخواند اشكال ندارد

آیت الله العظمی فاضل(مدظله)

بنابر احتياط واجب بايد انسان از پوشيدن لباس شهرت كه پارچه يا رنگ يا دوخت آن بر كسى كه مى خواهد آن را بپوشد معمول نيست، خوددارى كند ولى اگر با آن لباس نماز بخواند اشكال ندارد.

آیات عظام گلپايگانى و صافى(مدظله)

مسأله پوشيدن لباسى كه پارچه يا رنگ يا دوخت آن براى كسى كه مى خواهد آن را بپوشد معمول نيست و موجب توهين يا شهرت او مى شود، حرام است ولى اگر با آن لباس نماز بخواند اشكال ندارد.

آیت الله العظمی مكارم(مدظله)

بنابر احتياط واجب بايد از پوشيدن لباس شهرت خوددارى كند...
اگر كسى با لباس شهرت نماز بخواند نماز او باطل نيست
لباس شهرت چيست؟ و استفاده از آن چه صورتى دارد؟
ج: منظور از لباس شهرت آن است كه لباسى بپوشد كه مشهور به زهد و تقدس شود و جنبه رياكارى داشته باشد و استفاده از چنين لباسى شرعاً اشكال دارد.

پی نوشت ها:
1- وسائل الشیعه، ج5، ص17/ابواب احکام الملابس، ب7، ح7
2- احزاب، آیه33
3- احزاب، آیه36

منبع: مرکز موضوع شناسی احکام