به گزارش مشرق، روايت تاريخ و به تصوير كشيدن آن در قالب فيلم و سريال براي بيشتر مخاطبان تلويزيون جذاب است. گرچه ساخت و توليد چنين آثاري براي تماشاگران سينما چندان جذابيت ندارد و برخي كارهاي تاريخي كه روي پرده رفته، نتوانسته است تا علاقه مندان به سينما را به خود جذب كند. فيلمهاي «آتش سبز» و «ناسپاس»  كه از نمونه هاي تقریباً ناموفق اين نوع آثار هستند، اما مي توان گفت يكي از مهمترين و جذاب ترين گونه هاي سريال سازي، ساخت مجموعه اي با مضمون اتفاقات سالهاي دور ایران و زندگی مردمان اين كشور است. بنابراين روايت تصويري اتفاقات گذشته براي مخاطب و هم براي بازيگران و ساير عواملي كه در ساخت يك اثر تاريخي مشاركت دارند، بسيار جذاب و حائز اهميت است. اما از طرفي توليد چنين آثاري نياز به صرف هزينه هاي بسيار گزافي دارد كه از عهده هر تهيه كننده اي برنمي آيد و همچنين مسائل و مشكلات خاصي هم جلوي پاي كارگردان است. از برخي محدوديت ها كه در نگارش و كارگرداني يك مجموعه تاريخي وجود دارد گرفته تا بازي و گريم و ساير مسائل. 

با اين حال در طول اين سالها كارگردانان بسياري با وجود تمام اين مسائل، اقدام به ساخت چنين آثاري كرده و هر كدام سعي داشته اند تا بخشي از تاريخ را با سريال هايشان ورق بزنند تا براي مخاطب، هم جنبه آموزشي داشته باشد و هم سرگرم كننده. البته به همان دلايلي كه پيش از اين گفته شد، شاهد برخي آثار ضعيف هم بوده ايم، اما در اين گزارش سعي کرده ايم تا نگاهي به همه سريالهاي تاريخي كه تا كنون ساخته و از شبكه هاي مختلف پخش شده است كنيم و با برخي كارگردانان اين ژانر درباره مسائلي كه در اين زمينه وجود دارد، صحبت كنيم و نظراتشان را جويا شويم:

روايت تاريخ معاصر از ابتدا تاكنون

زنده ياد علي حاتمي يكي از كارگرداناني است كه در اين زمينه پرچمدار بوده و در فيلمها و سريالهايي كه ساخته، بخشهايي از تاريخ را به سبك و سياق خود و از منظر فیلمسازی‌اش روايت كرده است. سريال «هزاردستان» يكي از نخستين و بهترين آثار تلويزيوني است كه حاتمي با تبحري كه در نگارش و نوع كارگرداني داشت، توانست آن را به يكي از بهترين و ماندگارترين آثار تلويزيوني تبديل كند.

فيلمنامه جذاب، انتخاب و هدايت درست بازيگران و از همه مهمتر ديالوگهاي زيبا و دلنشين و منحصر به فردي كه حاتمي در آثار خود داشت، توانست وي را به بهترين كارگردان تبديل و لقب اديب سينما را نصيب خود كند. آنچه كه متاسفانه در بيشتر آثاري كه ساخته شده و به خصوص سالهاي اخير در فيلم و سريالي شاهد فقدان بازيها و ديالوگهاي ماندگار هستيم. «سلطان صاحبقران»، «دلشدگان» و «حاجي واشنگتن» نيز ديگر آثار اين كارگردان شهير است كه در آن نگاه خاص حاتمي به تاريخ نمود دارد و جزو بهترين آثار سينما و تلويزيون محسوب مي‌شود.

سريال «سربداران» به كارگرداني محمد علي نجفي يكي ديگر از نخستين هاست كه در دهه 60 ساخته و پخش شد و به واسطه فيلمنامه و بازيهاي خوبي كه داشت، توانست با مخاطبان بسياري ارتباط برقرار كند و به نوعي ماندگار شود. در اين سريال نيز شاهد بخشهايي از تاريخ سرزمينمان بوديم كه بازيهاي خوب و قابل تحسيني را نيز در خود داشتند. گرچه نجفي پس از آن نتوانست ديگر اين تجربه خوب را در كارگرداني تكرار كند و به بازيگري نيز روي آورد، اما اين سريال حتي در بازپخش نيز با استقبال خوبي روبرو شد.

همايون شهنواز پيش از انقلاب توانست سريالي با نام «دليران تنگستان» را بسازد كه آن كار هم در نوع خودش بي نظير بود و شاهد فيلمنامه و بازيهاي خوب و ماندگاري در اين كار بوديم. مجموعه اي كه پس از انقلاب هم از تلويزيون پخش شد و با توجه به جذابيتي كه در فيلمنامه اين كار وجود داشت، توانست به يك اثر تكرار نشدني تبديل شود. البته اين كارگردان سريال ديگري با نام «شاه خاموش» را نيز ساخت، اما باز هم نتوانست موفقيتي را كه به واسطه «دليران تنگستان» بدست آورده بود، تكرار كند. وي با وجود اينكه كارگردان كم كاري است، اما توانست با سريالي كه ساخت خاطره خوبي را در ذهن مخاطبانش رقم بزند.

«كوچك جنگلي» نيز يكي از بهترين مجموعه هايي است كه در آن بهروز افخمي قيام جنگل را به تصوير كشيد و رشادت هاي مرداني را روايت كرد كه با كارگرداني و فيلمنامه خوب و بازيهاي جذابي كه داشت، به يكي از آثار خوب و ماندگار تلويزيون تبديل شد. تا جايي كه اين اواخر هم شاهد بازپخش آن بوديم كه باز هم توانست جذابيت سالهاي دور را براي مخاطب داشته باشد. از جمله بازي و گريم خوب و شباهتي كه عليرضا مجلل به شخصيت حقيقي ميرزا كوچك خان داشت در كنار بازي ساير بازيگران توانست باعث ماندگاري اين اثر تاريخي شود. نكته اي كه در اين آثار بسيار حائز اهميت است، نوع روايت و كارگرداني و فيلمنامه قوي و تكرار نشدني است كه اين آثار داشتند.

احمدجو: بايد بيننده را به سمت زيبايي شناسي سوق داد

امرالله احمد جو يكي ديگر از كارگرداناني است كه با ساخت سريال «روزي روزگاري» مخاطبان بسياري را جذب اين سريال كرد. بازي خوب و روان و دلچسبي كه محمود پاك نيت و محمد فيلي و ساير بازيگران در اين مجموعه داشتند، در كنار فيلمنامه، گريم،لوكيشن و ديالوگهاي ماندگار باعث شد تا اين كار نيز به يكي از آثار خوب و ماندگار تبديل شود. مدتي است كه اين مجموعه به صورت بازپخش روي آنتن رفته است و هنوز هم مي تواند قابليت جذب مخاطب را داشته باشد. البته اين كارگردان اقدام به ساخت مجموعه هاي ديگري به نام هاي «تفنگ سرپر» و «پشت كوههاي بلند» نيز كرد. سريالهاي خوبي هم بودند و مخاطب خود را داشتند.

اما او نيز نتوانست مانند ساير همكارانش موفقيتش را تكرار كند. اما يكي از ويژگيهاي كارهاي اين كارگردان استفاده از لوكيشن هاي طبيعي است كه در ساخت اين آثار بهره گرفته و به جاي كار در شهرك هاي سينمايي كه معمولاً كارگردانان بسياري از اين لوكيشنها استفاده مي‌كنند، او ترجيح داده تا با توجه به مشكلاتي كه در توليد داشته، اما از طبيعت در كارهايش بهره بگيرد. وي در اين باره مي گويد:«به دو دليل من از اين لوكيشن ها براي كارم استفاده كرده ام.

هم شهرك و يا لوكيشن مناسبي براي ساخت اينگونه كارها نداريم و هم علاقه شخصي من به لوكيشن هايي است كه با فيلمنامه تناسب بيشتري دارد. بنابراين نمي توان از يك لوكيشن براي همه كارها استفاده كرد. به اين دليل كه لوكيشن يكي از اركان اصلي و مبناي قصه، مضمون و كار است». وي همچنين ادامه مي دهد:«به عنوان مثال اساس داستان سريال «روزي روزگاري» صحرا و معرفي زيباييهاي صحرا بود. البته در نقدهايي كه به اين سريال شد و به ساير سريالها مي‌شود، خيلي به اين نكته توجه نمي شود. در صورتي كه سوق دادن تماشاگر به زيبايي شناسي اصل مهمي در هنر است، اما در نقد ها بيشتر تحليل قصه و بازيها را مي بينيم نه فيلمنامه و ساختار كار». احمدجو همچنين درباره اهميتي كه تهيه كننده براي كار قائل مي‌شود، با ذكر مثالي توضيح مي دهد:«در همان سريال آقاي خوش رزم تهيه كننده كار بودند و در پايان روز از من راجع به كيفيت كار سؤال مي كردند. به عنوان مثال مي گفتند شنيدم امروز پلان زيبايي گرفتيد و يا فلان بازيگر خيلي خوب بازي كرده است.

همين توجه و نوع نگاه باعث مي شد تا ما انگيزه و انرژي براي ادامه كار پيدا كنيم، اما متأسفانه سؤال متداولي كه اين روزها بيشتر تهيه كننده ها از كارگردان مي پرسند، اين است كه چند دقيقه گرفتيد؟! اين نشانه توجه به كميت است تا به كيفيت». كارگردان «تفنگ سرپر» كه سالهاست چهار فيلمنامه سريال را به شبكه هاي اول و سوم فروخته است، ولي هنوز شرايط ساخت آنها را پيدا نكرده، در اين باره عنوان مي‌كند:«من يك فيلمنامه درباره جنگ تحميلي دارم و باقي كارهايي كه در اختيار اين دو شبكه است، تا حدودي به تاريخ مرتبط است. اتفاقاً پي گير هم بوده ام، اما به دلايل مختلف هنوز شرايط ساخت مهيا نشده است. از جمله شرايط مالي، تغيير مديريت ها و شوراهايي كه در اين زمنيه وجود دارد و ساير دلايل».

وي در پايان در پاسخ به اين سؤال كه علت اينكه كارهايي كه ساخته مي‌شود، به نسبت گذشته چرا كمتر مخاطب دارد نيز مي گويد: «علت اينكه سريالهاي دهه 60 و 70 پرمخاطب تر بود را بايد از نگاه كارشناسانه و جامعه شناسي و مردم شناسي آسيب شناسي كرد و نياز به تحقيق و پژوهش دارد. بايد كارهاي پرمخاطب سالهاي گذشته و دليل كم مخاطب شدن كارهاي جديد جداگانه بررسي شود. البته بخشي از آن به شرايط توليد و زمان پخش هم برمي گردد.

به عنوان مثال «روزي روزگاري» در ابتداي پخش با اعتراض هاي شديد روبرو و بعد از مدتي همه چيز برعكس شد. يا «تفنگ سرپر» زماني كه بازپخش آن روي آنتن شبكه آي فيلم رفت، پرمخاطب تر از زمان پخش اوليه خودش بود. البته نبايد اين نكته را فراموش كرد كه شبكه ها در هر جاي دنيا و نه فقط مختص ايران اين همه رقيب نداشتند كه كار را برايشان سخت تر كند. مهمتر اينكه نمي توان مخاطب سريالهاي آن سالها را با مخاطبان امروزي مقايسه كرد».

سريالهاي موفق، سريال هاي ناموفق

سعيد نيكپور يكي از بازيگراني است كه در سالهاي دور كارگرداني را نيز تجربه كرده است. وي در دهه 60 سريال «امير كبير» را مقابل دوربين برد و خودش نيز در كنار ساير بازيگران اين مجموعه بازي بسيار خوبي را ارائه داد. وي درباره ساخت اين سريال پيش از اين گفته بود:«من تنها از روي دلبستگي، غيرت و علاقه اي كه به اين شخصيت داشتم، اين مجموعه را ساختم». «اميركبير» جزو سريالهايي بود كه چه در همان سالها و چه در باز پخش هاي متعددي كه داشت، توانست مخاطبان بسياري را به خود جلب كند.

داريوش فرهنگ نيز در همان دهه سريال «سلطان و شبان» را ساخت كه شايد نتوان آن را سريال تاريخي دانست، اما توانسته بود داستانش را در برهه‌اي از تاريخ به تصوير بكشد و يكي از كارهاي خوب و تكرار نشدني اين كارگردان بود.

داود ميرباقري نيز جزو كارگرداناني بود كه در اين گونه سريال سازي يد طولايي دارد و سريال هاي مختلفي ساخته است، اما از جمله نخستين كارهايي كه در اين زمينه ساخت مي توان به «گرگها» اشاره كرد كه فيلمنامه، بازي و كارگرداني بسيار خوبي داشت. البته وي در اين زمينه كارهاي خوب ديگري نيز ساخته كه به نوعي  كارهاي پرمخاطبي بودند. البته بيشتر اين تجربيات در زمينه تاريخ اسلام بوده است؛ از جمله «امام علي»، «مسافر ري»، «معصوميت از دست رفته» و «مختار نامه». مجموعه هاي الفي كه صدا و سيما ساخت آن را به اين كارگردان سپرده است.

حسن هدايت نيز با ساخت مجموعه معمايي«كاراگاه علوي» در دو سری كه در بستر بخشي از تاريخ كشور بود، توانست اين سريال را به يكي از بهترين كارهاي سالهاي گذشته تبديل كند. البته او توانست داستانهاي معمايي پليسي را به گونه اي زيبا در بخشي از تاريخ روايت كند و با اين كار به جذابيت كار بيفزايد.

هوشنگ توكلي بازيگر و كارگردان در دهه 60 اقدام به ساخت مجموعه اي با نام «مدرس» كرد كه نخستين تجربه تلويزيوني خسرو شكيبايي محسوب مي شد كه در اين كار نقش شهيد مدرس را به زيبايي ايفا كرد، اما با اين وجود سريال چندان پرمخاطبي نبود و توكلي در اين امر موفق نبود. حسن فتحي جزو كارگرداناني است كه در اين زمينه تجربيات بسياري دارد و كارهاي پرمخاطب و خوبي را هم روانه آنتن كرده است؛ از جمله «پهلوانان نمي ميرند» كه در آن سريال با بازيگران خوبي همكاري داشت و يكي از جذابيت هاي فيلمنامه اش قتل پهلوانان در هر قسمت از اين سريال بود كه پايان خوبي هم داشت. اين كار در نوع خودش پرمخاطب و موفق بود. همچنين سريالهاي «روشن تر از خاموشي»، «شب دهم» و «مدار صفر درجه».

البته وي در زمينه هاي ديگر هم كارگردان موفقي است و كارهاي خوب و پرمخاطبي را ساخته است، اما در اين ژانر هم توانسته به يك كارگردان موفق تبديل شود كه داستانهاي زيبايي را در بستر تاريخ روايت كرده و جذابيت كارهايي كه ساخته براي مخاطب زياد است. البته مدتي است كه درگير ساخت كار جديدي در اين ژانر شده؛ سريال «شهرزاد» كه در مرحله توليد قرار دارد و باز هم از بخشي از تاريخ براي روايت داستانش بهره گرفته است. در اين ميان نمي توان از كارهايي غافل شد كه درباره اتفاقات سياسي و اجتماعي دوران انقلاب است. از اين رو همه ساله در آستانه دهه فجر و سالگرد پيروزي انقلاب شاهد پخش سريالهايي هستيم كه اين برهه از تاريخ را به تصوير كشيده اند؛ مثل سريالهاي «ميعاد در سپيده دم»، «حانيه»، «دولت مخفي»، «پروانه»، «نابرده رنج»، «رعنا»، «پدر خوانده» و«فرار بزرگ» و ...

اما با وجود جذابيتهايي كه اين بخش از تاريخ كه به زمان ما نزديك تر است، مي تواند براي مخاطب داشته باشد، اين مجموعه ها ماندگار نشدند. گرچه در زمان پخش بيننده هاي خود را داشتند كه آن هم به زمان پخش مناسب آنها برمي گردد، اما نتوانستند موفقيت سريال هاي تاريخي را كسب كنند. این مسئله هم به دلايل بسياري برمي گردد. از جمله، محدوديت ها و مسائلي كه در ساخت اين نوع كارها وجود دارد كه دست نويسنده و كارگردان و حتي بازيگر را براي بالا بردن كيفيت و نزديكتر شدن به حقيقت مي بندد و كارگردان نمي تواند چندان به تاريخ وفادار باشد و همين جزو نقاط ضعف اين دست كارها محسوب مي‌شود كه اجتناب نا پذير است.

اما نكته مهم درباره ساخت سريالهاي تاريخي اين است كه به دلايلي فضا براي به تصوير كشيدن تاريخ اسلام در تلويزيون بيشتر از تاريخ ملي ايران است. كمتر سريالي درباره شخصيت هاي مهم ملي و تاريخي ايران ساخته شده است. در صورتي كه ما در تاريخ شخصيت هاي مهم و تأثير گذار بسياري داريم كه اگر به آنها پرداخته شود، جذابيت بسياري دارد و مي تواند به كارهاي پرمخاطبي تبديل شود....

منبع: بانی فیلم