آن چه مي گويم نقل قول پدرم (حاج حيدر رحيم پور ازغدي) درباره مرحوم دکتر شريعتي است که در سال هاي مبارزات انقلابي، همراه هم بودند و جلسات سياسي آن ها در مشهد برگزار مي شد. شريعتي به فاصله 30 تا 40 روز قبل از درگذشت و پيش از خروج از ايران، براي آخرين بار به مشهد آمد. آن چه نقل مي کنم آخرين حرف ها و مواضع او در آن ديدار است که پدرم روايت مي کند: شريعتي در آن حضور 2 نکته را گفت. يکي اين که در زندان بيشترين کتکي که خوردم از اين بابت بود که مي گفتند «تو شاخه دانشگاهي خميني هستي و حرف هايي که در سال هاي اخير در کتاب هايت آورده اي به حکومت ضربه زده است. مي گفتند مدرک داريم که تو خميني را تقويت کرده اي، هم شکنجه مي کردند و هم پيشنهاد مي دادند که رويکردم را تغيير دهم و مقام هاي بالا تا حد وزارت فرهنگ را بر عهده بگيرم، اما من قبول نکردم».

در آن ديدار پدرم به او مي گويد که در برخي مقالات و آثارت ادبيات بسيار تند و نادرستي استفاده کرده اي. گاهي به بعضي بزرگان به جاي انتقاد توهين کرده اي، گاهي کلي و مطلق سخن گفته اي، برخي حرف هايت هيچ دليلي براي گفتن ندارد و برخي هم خلاف مفاهيم اسلامي است، اين ها را چه کار مي کني؟

شريعتي در پاسخ به اين سوال پدرم مي گويد: «شما فکر کرده ايد من محققي هستم با وضعيتي عادي که در اتاق نشسته ام و مطالعه مي کنم و کتاب مي نويسم؟ در حقيقت تا به امروز من کتابي ننوشته ام. هر چه هست سخنراني است همه بر حسب شرايط در وسط کوران و توفان مبارزات [بوده] و برخي هم چرک نويس هاي شخصي است. مجموعا چند کتاب بيشتر ننوشته ام، چرا که فرصتي براي اين کار نداشتم. خودم هم مي دانم و قبول دارم که گاهي در نوشته هايم اشتباه و افراط شد و به همين دليل به افرادي حق دادم کتاب هايم را تصحيح کنند».

به همين خاطر بود که شريعتي شرعا، رسما، صريحا، شفاهي و مکتوب به چند نفر از علما و روحانيون وکالت داد که شما وصي من هستيد، کتاب هايم را بخوانيد و هر جاي آن که خلاف مفاهيم اسلامي است حذف و اصلاح کنيد. او اين تعبير را به کار مي برد که «من اگر بتوانم در آينده و در يک فضاي امن شرايطي پيدا کنم که بنويسم، تازه از اين پس با دقت و آرامش بيشتر کتاب هايم را خواهم نوشت. اين ها فريادهايي بود عليه کمونيست ها، متحجرين، سلطنت طلب ها، ملي گرايان، ليبرال ها و جريان سکولاريسم. فريادهايي بوده که گفته ام و طبيعتا وقتي آدم فرياد مي زند و چيزي مي گويد نبايد روي همه جزئيات آن حرف ها ذره بين گذاشت».

شريعتي صريحا مدافع روحانيت و مرجعيت شيعه بود و اسم امام را چند بار در کتاب هايش مي آورد. مخاطب انتقادهاي تند و تيز شريعتي درباره روحانيت، روحانيوني بودند که نَسبت به شرايط سياسي و اجتماعي جامعه بي تفاوت بودند و تنها به حفظ ظاهري دين اکتفا مي کردند. اين ها به معني ضد روحانيت بودن، نيست بلکه اين همان اشکالاتي است که امام راحل هم به بخشي از روحانيت وارد مي دانستند. يکي ديگر از چيزهايي که شريعتي در آن ديدار به پدرم گفت و من از ايشان شنيده ام اين بود که گفته است: «در زندان، يکي از جرم هاي من اين بود که مقلد خميني هستم. براي خودم جرم جالبي بود چرا که به اين خاطر زنداني بودم، اما بيرون زندان بعضي من را به ضد آخوند، ضد روحانيت و ضد دين بودن متهم مي کردند».

اين که بايد تمام ديدگاه هاي افراد مطرح و شناخته شده درست باشد منطقي نيست. دکتر شريعتي و حتي افراد و شخصيت هاي بزرگ ديگري همچون آيت ا... طالقاني هم همانند ديگران هستند. گاهي يک شخصي صالح است و ممکن است خطاهايي بکند يا اختلاف ديدگاه داشته باشد. شريعتي و طالقاني هم همين طورند. اين ها جزو بنيان گذاران اين انقلاب بودند. اما افراد ديگري هم هستند که فاسدند و فکر و مباني فاسدي دارند، با اين وجود ريش مي گذارند و درس عرفان و نهج البلاغه مي دهند و ... ، که همه اش بازي است. برخي اين افراد را که مي ديدند مي گفتند اين ها روشنفکران متدين، معنوي و خوب هستند و شريعتي که کراوات دارد و ريش هايش را از ته مي زند و در مواردي هم به آخوندها ناسزا مي گويد روشنفکر بي دين است. در حالي که به واقع مباني او بسيار ديني تر بود از مباني اين روشنفکران به اصطلاح نوانديش که اصل دين، نبوت و قرآن را قبول ندارند. در حالي که دغدغه شريعتي هميشه اين بود که مي خواهيم قرآن را به صحنه بياوريم و ياد اهل بيت(ع) بايد پررنگ شود و نام حسين(ع) و زينب(س) بايد بر زبان ها باشد. درست است، در مواردي هم زياده روي و افراط کرده است، به دليل نداشتن سواد اسلامي کافي، خطايي هم داشته است، جاهايي عصباني شده و زماني که پا روي دم او گذاشته اند متلک هاي تند و تيزي را هم به آن ها انداخته است، ممکن است ادبيات و لحنش گاهي تند و توهين آميز بوده و گروهي را مسخره کرده است، اما اينها نمک و چاشني مبارزه اش بود و مبناي فکري او دفاع از مرجعيت و روحانيت شيعه، اهل بيت و قرآن بود. حتما اشکالاتي وارد است، مثلا در جاهايي که درباره فلسفه تاريخ بحث مي کند ويا راجع به فقه داوري هايي مي کند. اما اشتباه يک بحث است و عناد بحثي ديگر. شريعتي و امثال او معاند نبودند.

نبايد بي انصافي کرد و بايد اين حقيقت را پذيرفت که زبان و قلم شريعتي، تعداد زيادي از دختران و پسران آن دوره را هوشيار و مذهبي کرد، آدم هاي بي تفاوت و بي دين را متدين کرد. کمونيست را مذهبي کرد و بي حجاب را با حجاب. اولين جمع هايي که در دانشگاه ها، دختران در آن جمع، گروه گروه با حجاب حاضر شدند، جلسات شريعتي بود و اين واقعيت ها را بايد ديد. از آن طرف هم افراد ديگري با ادبيات شريعتي مذهبي شدند منتهي اسلام را جوري غيردقيق و سطحي شناختند که برخي از آن ها بعدها کمونيست و فرقاني شدند، گروهک منافقين را شکل دادند و دين را کنار گذاشتند و همان هايي شدند که شهيد مطهري را ترور کردند.

رهبر معظم انقلاب هم در کتابي با موضوع 50 سال تاريخ مبارزات مذهبي، در بخشي که مربوط به دکتر شريعتي است حاشيه هايي نوشته اند. در آن کتاب مطالبي از شريعتي بر اساس اسناد ساواک آمده که او خطاب به ساواک گفته است «من هم مثل شما با روحانيت مخالفم و راه ما يکي است». رهبر انقلاب در اين باره حاشيه اي بر اين کتاب نوشته اند با اين مضمون که «اين که کسي بگويد شريعتي به استناد اين اسناد، ساواکي است نادرست است و قطعا اين گفته هاي او از سنخ تقيه است و در شرايط سخت شکنجه و بازجويي مطرح شده است. معنايش اين نيست که اين حرف ها عقايد واقعي او است.» ايشان حاشيه ديگري هم بر اين کتاب مرقوم داشته اند با اين مضمون که «بعضي حرف هاي شريعتي دچار سوء تفاهم شده و عده اي از حرف هاي او برداشت هاي ديگري کرده اند».

يکي ديگر از انتقادهايي که به شريعتي وارد مي شود موضع او نسبت به علامه مجلسي است. پدرم مي گفت در جلسه آخر يکي از بحث هايمان راجع به همين موضوع بود که چرا او اين قدر به علامه مجلسي توهين کرده است. پاسخ شريعتي اين بود: «به اين دليل که مجلسي به امام معصوم من توهين کرده است و روايتي را نقل کرده که امام معصوم جلوي خليفه عباسي تملق مي گويد تا به او رحم شود و اين روايت براي من قابل پذيرش نيست.» اين از آن جهت بود که سواد ديني شريعتي در اين زمينه کم بود. پدرم به او گفت آقاي مجلسي خودش مي گويد که من از همه رواياتي که در بحارالانوار آورده ام دفاع نمي کنم و صحتش را تاييد نمي کنم، بلکه تنها همه رواياتي را که در اختيار داشتم جمع آوري کردم که از بين نرود. شريعتي بعد از صحبت در آن جلسه گفته است: « من اين چيزها را نمي دانستم و مي توانم حرف هايم را اصلاح کنم. اگر اين طور است که مي گوييد، موضع من اشتباه بوده، به راحتي مي توانم جبران کنم. اما از نظر من آن چه جبران نمي شود اين است که امام معصوم از چشم نسل جوان مبارز روشنفکر انقلاب ما که به دنبال الگو مي گردد بيفتد» دغدغه شريعتي اين بود، دغدغه اي درست، اما با فهمي نادرست از بحارالانوار علامه مجلسي.

در آن شرايط حتي آقاي مطهري که خود معرف دکتر شريعتي به جامعه بود و برخي ديگر، نسبت به حرف ها و مواضع او احساس خطر کردند و به امام (ره) نامه نوشتند، اما امام راحل در اين باره سخنراني رسمي کردند و در جايي ديگر خطاب به حوزويان نکاتي را مطرح کردند که مضمون آن اين بود: «در اين وانفسايي که در دانشگاه ها هر چه هست ضد دين است، حالا کسي آمده، از اسلام مي گويد، چرا اين گونه با او برخورد مي کنيد؟ اگر اشکالاتي هم دارد دوستانه با او مطرح کنيد». امام راحل به روشنفکران مسلمان هم مطالبي با اين مضمون عنوان کردند: «مي دانيم قصدتان خدمت به دين است، اما بهتر است کمي مراقب حرف زدن و نوشتن خود باشيد و با مباني اسلام بيشتر آشنا شويد. هر چيزي را نگوييد، «اسلام فقط سياسي» را معرفي نکنيد، همان طور که متحجران «اسلام فقط فقهي و عبادي» را مطرح مي کردند. هر دوي اين نگاه ها انحراف است». امام (ره) به هر دو طرف تذکر دادند و هيچ جا حاضر نشدند علنا، له يا عليه شريعتي حرفي بزنند. درباره نامه امام پس از درگذشت شريعتي هم که برخي گفتند چرا از واژه شهادت استفاده نکردند، امام گفتند اين موضوع هنوز مسجل نشده است کما اين که تا همين امروز هم هنوز مسجل نشده و حتي همسر و خانواده شريعتي هم مي گويند مرگ او طبيعي بوده است.