گزارشگر سایت کالچر تریپ در مطلبی به تاریخچه صنعت سینمای پاکستان پرداخته که مروری بر بخش‌هایی از آن خالی از لطف نیست.

تاریخچه

تا سال ۱۹۷۱ سه مرکز اصلی تولید فیلم در کشور پاکستان شهرهای لاهور، داکا و کراچی بودند که بزرگترین مرکز سینمایی پاکستان در شهر لاهور به «لالیوود» معروف بود و پس از جدایی بنگلاش از پاکستان، شهر داکا در کشور بنگلادش قرار گرفت و صنعت سینمایی بنگلادش به «دالیوود» شهرت گرفت.

بیشتر فیلم های پاکستان به زبان اردو تولید می شود، اما فیلم هایی به زبان های انگلیسی یا گویش های پنجابی، پشتو، سیندهی نیز ساخته می شوند که این مساله به دلیل تنوع گویش ها در کشور پاکستان است.

بیشترین مخاطب فیلم های پاکستانی، مردم کشور پاکستان هستند و این کشور تلاش های بسیار اندکی برای ورود به بازارهای جهانی و جشنواره های جهانی داشته است. به همین دلیل صنعت سینمای پاکستان مهجور مانده و خارج از پاکستان شناخته‌شده نیست.

 اصطلاح «لالیوود» نیز در رقابت با صنعت سینمای بالیوود و هالیوود، نخستین بار توسط سلیم ناصر ستون‌نویس مجله گلمور در تابستان سال ۱۹۸۹ استفاده شد که بازی با کلمه هالیوود بود.

نظیر احمد خان

صنعت سینمایی که در شهر لاهور قرار دارد در سال ۱۹۲۹ با افتتاح استودیوهای یونایتد پلیرز در جاده راوی آغار به کار کرد. در آن دوران پاکستان و هند یک کشور بودند. موسس استودیوهای یونایتدپلیرز، عبدالرشید کاردار نام داشت.  این استودیو در رقابت با شهرهای دیگر هندوستان که فیلم تولید می کردند، شهرهای مومبایی و کلکته، دست به تولید فیلم می زد.

نظیر احمد خان، بازیگری هندی - پاکستانی بود که بعدها به کارگردانی و تهیه کنندگی روی آورد و در دوران فعالیتش که بیش از ۵۵ سال بود در ۲۰۰ فیلم حضور یافت. نظیر احمد خان نخستین چهره موفق سینمای پاکستان پیش و پس از استقلال این کشور بود، اما وی در مقام بازیگر به دعوت دوستش عبدالرشید کاردار به شهرهای کلکته و بمبئی رفت و آمد می کرد. کاردار خاطره‌انگیزترین نقش های کارنامه احمد خان را به او پیشنهاد می داد.

نظیر احمد خان در شهر بمبئی (هند) نیز استودیو داشت که در دوران شورش هایی که منجر به جدایی هند و پاکستان شد، در آتش سوخت. پس از آن احمد خان کاملا به پاکستان مهاجرت کرد و دوستش عبدالرشید کاردار نیز شهر زادگاهش لاهور را برای زندگی برگزید. این دو شخص پیشگامان صنعت سینمای پاکستان هستند.

پیامدهای استقلال پاکستان

یک سال پس از جدایی هند و پاکستان در سال ۱۹۴۷ تولید فیلم در پاکستان شروع شد اما کشور تازه تاسیس دچار کمبود تجهیزات فیلمبرداری بود و  بسیاری از بازیگران و کارگردان های سینما به هند مهاجرت کرده بودند.

نخستین فیلم بلند پاکستان «به یاد تو» به کارگردانی دائود چاند در سال ۱۹۴۸ فیلمبرداری شد اما در سال‌های ۱۹۵۰ بود که نخستین فیلم موفق پاکستان با نام «دو آنسو» به کارگردانی انور کمال پاشا و مرتضی گیلانی ساخته و مدت ۲۵ هفته بر پرده نمایش بود. «دو آنسو» داستانی از حکیم شجاع درباره خودخواهی طبقه مرفه جامعه را دستمایه فیلم قرار داده بود.

عصر طلایی سینما

سال های ۱۹۶۰ آغاز تولید فیلم های رنگی در پاکستان و دوران طلایی سینمای پاکستان است. در سپتامبر سال ۱۹۶۵ ورود و نمایش فیلم های هندی در پاکستان ممنوع شد اما سینمای پاکستان از این تصمیم آسیبی نخورد و توانست تماشاگر بیشتری را جذب تولیدات خود کند.

سال های ۱۹۷۰ استعدادهای جدیدی در سینمای پاکستان پیدا شدند که یکی از آنها «سانجیتا» بود. سانجیتا نام هنری بازیگر و کارگردان مشهور پاکستانی است. او نخستین بار در Kankganin -۱۹۶۹ نقش آفرینی کرد. سانجیتا در سال۱۹۷۱ به شهر لاهور آمد و در این شهر ساکن شد.

وی در سال ۱۹۷۹ برای نخستین بار پشت دوربین قرار گرفت و «دختر اجتماعی» را ساخت. فیلم با فروش خوبی روبه رو شد و سانجیتا جوایز بهترین کارگردان و بهترین بازیگر زن «نگار» را از آن خود کرد. «نگار» مهم ترین مراسم اهدای جوایز در سینمای پاکستان است.

«دختر اجتماعی» همچنین سید نور را به عنوان یک فیلمنامه نوبس خوش قریحه به جامعه سینمای پاکستان معرفی کرد. سید نور بعدها به فیلمسازی روی آورد.

سید نور

یکی از بهترین فیلمسازان در شهر لاهور که به احیای دوباره صنعت سینمای «لالیوود» در سال های میانی ۱۹۹۰ کمک کرد، سید نور نام دارد. او فیلمسازی پرکار است که تا حالا بیش از ۴۰ فیلم کارگردانی کرده است. نخستین تجربه فیلمسازی او «قسم» (۱۹۹۲) در دورانی تولید شد که سینمای پاکستان بدترین دوره خودش را سپری می کرد.

«قسم» با فروش خوبی روبه رو شد و در تضاد با فیلم های پرفروش پنجابی بود که آن سال ها در پاکستان فروش خوبی داشتند. فیلم بعدی سید نور، «جیوا» (۱۹۹۵) به فقر و تلاش مردم پاکستان در مهاجرت به کشور یونان می پردازد که این افراد به آینده بهتری برای خانواده های خود امید دارند.

فروپاشی صنعت سینمای پاکستان

با روی کار آمدن محمد ضیاء الحق در سال های پایانی دهه ۷۰ قوانین جدیدی برای فیلمسازان وضع شد. فیلمسازان پاکستانی باید دارای مدارک تحصیلی می بودند. علاوه براین تعطیلی بسیاری از سالن های سینما و مالیات های سنگین به فروپاشی و رکود سینمای پاکستان کمک کرد.

در سال های ۱۹۹۰ تولید فیلم به چهل عنوان در سال رسید که همه این فیلم ها را  معمولا یک استودیو تهیه می کرد. تولیدات کمپانی های دیگر با هزینه شخصی کارگردان ها ساخته می شد، اما تعدادی کارگردان توانستند از این بحران جان سالم به در ببرند.

ثمینا پیرزاد

ثمینا پیرزاد یکی دیگر از  فیلمسازان موفق پاکستان است که با بازیگری سینما را شروع کرد. نخستین بار پیرزاد در سال ۱۹۷۶ در «نزدیکیان» حضور یافت. او سپس برای تلویزیون پاکستان شروع به برنامه سازی کرد. وی در سال ۱۹۹۹ «انتها» را برای سینما ساخت. «انتها» که به مساله هتک حرمت می پرداخت، بحث برانگیز شد و نمایش فیلم را در سینماها متوقف کردند. پیرزاد توانست با گرفتن حکمی از دادگاه دوباره فیلم را در سینماها به نمایش دراورد. فیلم بعدی پیرزاد «شرارت» (۲۰۰۳) نام دارد.

مهرین جبار

یکی از معدود فیلم های پاکستانی که توانست موفقیت های بین المللی کسب کند، «رام‌چند پاکستانی» (مهرین جبار،۲۰۰۸) است. فیلم توانست جایزه تماشاگران را از جشنواره بین المللی فیلم فرایبورگ و جایزه فیپرشی را از سینه فن (جشنواره سینمای آسیا و عرب) بگیرد.

«رام‌چند پاکستانی»، نخستین تجربه فیلمسازی مهرین جبار و داستان واقعی پدر و پسری پاکستانی را بازگو می کرد که بی هدف از مرز هند عبور می کنند و به همین دلیل سال ها زندانی می شوند. این در حالی است که مادر پسر هیچ اطلاعی از سرنوشت آنها ندارد.

مهرین جبار فیلمسازی را از سن کم از پدرش یاد گرفت و در سال ۱۹۹۳ دو سال در دانشگاه کالیفرنیا شهر لس آنجلس سینما خواند و سپس به پاکستان برگشت.

وضعیت امروز سینمای پاکستان

سال ۲۰۰۵ مقامات مسئول سینمای پاکستان مجوز ورود فیلم های بالیوود را به پاکستان صادر کردند. نمایش فیلم های هندی در سینماهای پاکستان رقابتی را میان فیلمسازان این کشور با محصولات مشهورتر کشور همسایه به وجود آورد و به تعامل و همکاری های بیشتر صنعت دو کشور هند و پاکستان منتهی شد.