گروه اقتصادی مشرق- گلخانه‌ها به دلیل قابلیت کنترل شرایط محیطی (دما، رطوبت و نور)، كشت در بسترهاي مصنوعی و صرفه‌جویی در مصرف آب، در مناطقی با محدودیت‌های منابع آب و سطح زیرکشت، گسترش‌یافته است.
در گلخانه به دلیل قابل کنترل بودن شرایط اقلیمی و رشد گیاه، بهره‌وری تولید افزایش می‌یابد. نکته مهم در احداث گلخانه این است که گسترش گلخانه معمولاً در مناطقی است که شرایط اقلیمی از قبیل دما، رطوبت و نور نامناسب داشته و یا خاک غیر حاصلخیز دارند.
در شرایطی که امکان کشت معمولی در مزرعه وجود دارد احداث گلخانه مقرون‌به‌صرفه نبوده و می‌بایست به تولید محصولات کشاورزی با چرخه‌های طبیعی در مزرعه اقدام کرد.
همچنین، امکان تولید تمامی محصولات کشاورزی در گلخانه وجود ندارد و معمولاً محصولاتی از قبیل گل‌های زینتی، گوجه‌فرنگی، خیار، فلفل دلمه‌ای و دیگر سبزیجات به صورت اقتصادی در گلخانه قابل تولید است.
در گلخانه به دلیل قابل کنترل بودن شرایط اقلیمی و رشد گیاه، بهره‌وری تولید افزایش می‌یابد. نکته مهم در احداث گلخانه این است که گسترش گلخانه معمولاً در مناطقی است که شرایط اقلیمی از قبیل دما، رطوبت و نور نامناسب داشته و یا خاک غیر حاصلخیز دارند.
در شرایطی که امکان کشت معمولی در مزرعه وجود دارد احداث گلخانه مقرون‌به‌صرفه نبوده و می‌بایست به تولید محصولات کشاورزی با چرخه‌های طبیعی در مزرعه اقدام کرد.
همچنین، امکان تولید تمامی محصولات کشاورزی در گلخانه وجود ندارد و معمولاً محصولاتی از قبیل گل‌های زینتی، گوجه‌فرنگی، خیار، فلفل دلمه‌ای و دیگر سبزیجات به صورت اقتصادی در گلخانه قابل تولید است.
در سال 1980 بزرگترین شهرک گلخانه‌ای دنیا در شهر آلمریا در جنوب کشور اسپانیا و در منطقه نیمه‌خشک احداث شد.
آلمریا یکی از خشک‌ترین مناطق در اروپا است که دارای حداقل متوسط بارش سالانه، دسترسی به مقدار آب کم و میزان زیادی تبخیر و تعرق است.
توسعه کشاورزی گلخانه‌ای در طی سی سال گذشته در این منطقه از جنوب اسپانیا باعث تولید قابل توجه محصولات کشاورزی در این منطقه شده است.
آلمریا یکی از خشک‌ترین مناطق در اروپا است که دارای حداقل متوسط بارش سالانه، دسترسی به مقدار آب کم و میزان زیادی تبخیر و تعرق است.
توسعه کشاورزی گلخانه‌ای در طی سی سال گذشته در این منطقه از جنوب اسپانیا باعث تولید قابل توجه محصولات کشاورزی در این منطقه شده است.
وسعت گلخانه‌های آلمریا بیش 30000 هکتار میباشد که در قطب کشاورزی اسپانیا واقع شده است.
در این مجموعه گلخانه‌ای حدود 7/ 2 میلیون تن به ارزش 5/ 2 میلیارد دلار معادل 8 هزار و 200 میلیارد تومان محصول از قبیل کاهو، خیار، گوجه‌فرنگی، بادمجان، اسفناج، فلفل، لوبیا، هندوانه و کدو تولید میشود.
سه‌چهارم محصولات تولیدی این شهرک گلخانه‌ای به سایر نقاط اروپا صادر می‌گردد. آلمریا 48 درصد از کشاورزی تحت پوشش و چهارده درصد از کل کشاورزی اسپانیا را به خود اختصاص داده است.
طبق آمار"فاو "تولید ناخالص کشاورزی ایران در سال حدود 21.5 میلیارد دلار برآورد شده است. با این وجود گلخانه‌های آلمریا که مساحتی حدود 0.2 درصد اراضی کشاورزی ایران را دارد، 12 درصد کل ارزش تولید ناخالص کشاورزی ایران محصول به بازار عرضه می‌کند.
به عبارت دیگر اسپانیایی‌ها از هر متر مربع زمینهای خشک آلمریا، 60 برابر اراضی کشاورزی ایران ثروت تولید می‌کنند.
روش‌های مختلف هیدروپونیک مورد استفاده در این گلخانه‌ها باعث تولید میوه و سبزیجات با مقدار آب کم شده است. حدود 8 درصد این گلخانه‌ها هیدروپونیک بوده که 54 درصد از کل صنعت هیدروپونیک در اسپانیا را شامل میشود. در حال حاضر بیشترین بستر کشت مورد استفاده در گلخانه‌های این منطقه پرلیت میباشد (جدول 1).
پرليت مورد استفاده در باغباني (شکل 4) از سرد شدن سریع مواد مذاب آتشفشاني ریولیتی با دماي حدود 900 درجه سانتی‌گراد حین تماس با آب سرد تشکیل میشود.
تحت این شرایط آب مولکولی این مواد بخار شده و سطح ذرات آن به بیرون پف کرده و حجم آن بيش از 13 برابر افزايش مي‌يابد. پرلیت حاصل بسيار سبك، استريل و سفيد رنگ میباشد که به دليل داشتن سطح وسيع، قابلیت نگهداری آب 3 تا 7 برابر وزن خودش دارد.
همچنین، به دلیل سبکی زیاد آن امکان نفوذ و رشد ریشه در پرلیت مطلوب میباشد. پرلیت پی اچ خنثی داشته در قلیایت یا اسیدیته محیط کشت تغییری ایجاد نمی‌کند. خصوصیات مطلوب پرلیت باعث شده تا در بیشتر کشت‌های هیدروپونیک از این بستر کشت استفاده شود.
اثرات اقلیمی گلخانه‌های آلمریا
وجود پوشش‌های سفید در سطح گلخانه‌های وسیع این منطقه باعث افزایش 9 درصدی انعکاس نور نسبت به قبل شده است. تحت این شرایط انرژی بیشتری در این منطقه نیمه‌خشک منعکس میشود و روند گرم شدن کره زمین کاهش می‌یابد.
این شرایط باعث شده تا متوسط درجه حرارت آلمریا از سال 1980 تاکنون حدود 9/ 0 درجه سانتی‌گراد کاهش یابد در صورتی که در مدت مشابه درجه حرارت شهرهای مالاگا، گرانادا و مورسیا حدود 1 تا 3 درجه افزایش یافته است که این مسئله تأثیر گلخانه‌ها در جلوگیری از افزایش دما در شهر آلمریا را نشان می‌دهد.
وضعیت گلخانه‌ها در ایران
افزایش بهره‌وری آب در شرایط تولید گلخانه‌ای باعث شده تا مسئولین کشورمان نیز به اهمیت گسترش گلخانه در کشور توجه بیشتری نمایند.
در این راستا محمود حجتی وزیر جهاد کشاورزی به ضرورت حمایت دولت از کشت گلخانه ای برای حفظ منابع آب و خاک تأکید کرده و توسعه کشت‌های گلخانه‌ای و متراکم را از راه‌های صرفه‌جویی در مصرف آب شمردند.
در حال حاضر بنا به گفته مسئولین سطح زیر کشت گلخانه‌های کشور حدود هشت هزار و هشت هکتار (Ha8800) میباشد که کمتر از 30 درصد گلخانه‌های آلمریا است. این در حالیست که کشور در کمربند خشکی قرار گرفته و منابع آبی نقش اساسی در توسعه کشاورزی جمهوری اسلامی ایران دارد.
ملاحظات توسعه گلخانه در ایران
راهبرد توسعه گلخانه به شرطی مقوم امنیت غذایی کشور خواهد بود که اولاً چرخه کامل تولید طبیعی محصولات در تولید گلخانه‌ای طی شود، ثانیاً ملاحظات بهینه‌سازی مصرف سوخت در سیستم‌های گرمایش و سرمایش جهت کاهش مصارف انرژی و هزینه تولید جدی گرفته شود.
ثالثاً در یک برنامه میان‌مدت، تجاری سازی تولید بذور اصلاح شده، کشور را به مرز خوداتکایی برساند و رابعاً با شناسنامه‌دار کردن محصولات گلخانه‌ای و کدگذاری گلخانه‌ها امکان شناسایی تولیدات پر خطر برای ارگان‌های نظارتی مهیا شود.
البته راهبرد توسعه گلخانه‌ها تنها جوابگوی تولید سبزیجات، برخی میوه‌جات و بذور اصلاحی اغلب گیاهان زراعی بوده ولی تأمین کننده نیازهای کلان کشور به محصولات زراعی نخواهد بود.
گزارش از مهدی فلاح
وجود پوشش‌های سفید در سطح گلخانه‌های وسیع این منطقه باعث افزایش 9 درصدی انعکاس نور نسبت به قبل شده است. تحت این شرایط انرژی بیشتری در این منطقه نیمه‌خشک منعکس میشود و روند گرم شدن کره زمین کاهش می‌یابد.
این شرایط باعث شده تا متوسط درجه حرارت آلمریا از سال 1980 تاکنون حدود 9/ 0 درجه سانتی‌گراد کاهش یابد در صورتی که در مدت مشابه درجه حرارت شهرهای مالاگا، گرانادا و مورسیا حدود 1 تا 3 درجه افزایش یافته است که این مسئله تأثیر گلخانه‌ها در جلوگیری از افزایش دما در شهر آلمریا را نشان می‌دهد.
وضعیت گلخانه‌ها در ایران
افزایش بهره‌وری آب در شرایط تولید گلخانه‌ای باعث شده تا مسئولین کشورمان نیز به اهمیت گسترش گلخانه در کشور توجه بیشتری نمایند.
در این راستا محمود حجتی وزیر جهاد کشاورزی به ضرورت حمایت دولت از کشت گلخانه ای برای حفظ منابع آب و خاک تأکید کرده و توسعه کشت‌های گلخانه‌ای و متراکم را از راه‌های صرفه‌جویی در مصرف آب شمردند.
در حال حاضر بنا به گفته مسئولین سطح زیر کشت گلخانه‌های کشور حدود هشت هزار و هشت هکتار (Ha8800) میباشد که کمتر از 30 درصد گلخانه‌های آلمریا است. این در حالیست که کشور در کمربند خشکی قرار گرفته و منابع آبی نقش اساسی در توسعه کشاورزی جمهوری اسلامی ایران دارد.
ملاحظات توسعه گلخانه در ایران
راهبرد توسعه گلخانه به شرطی مقوم امنیت غذایی کشور خواهد بود که اولاً چرخه کامل تولید طبیعی محصولات در تولید گلخانه‌ای طی شود، ثانیاً ملاحظات بهینه‌سازی مصرف سوخت در سیستم‌های گرمایش و سرمایش جهت کاهش مصارف انرژی و هزینه تولید جدی گرفته شود.
ثالثاً در یک برنامه میان‌مدت، تجاری سازی تولید بذور اصلاح شده، کشور را به مرز خوداتکایی برساند و رابعاً با شناسنامه‌دار کردن محصولات گلخانه‌ای و کدگذاری گلخانه‌ها امکان شناسایی تولیدات پر خطر برای ارگان‌های نظارتی مهیا شود.
البته راهبرد توسعه گلخانه‌ها تنها جوابگوی تولید سبزیجات، برخی میوه‌جات و بذور اصلاحی اغلب گیاهان زراعی بوده ولی تأمین کننده نیازهای کلان کشور به محصولات زراعی نخواهد بود.
گزارش از مهدی فلاح
۱۸:۴۶ - ۱۴۰۲/۰۴/۱۱
