گروه اقتصادی مشرق- بنزین یکی از پرمصرف ترین فرآورده های نفتی در کشور است که نقش مهمی در زندگی روزمره مردم ایفا می‌کند و ایجاد هرگونه اختلال در تامین بنزین مورد نیاز کشور می تواند هزینه های سنگین اقتصادی، اجتماعی و امنیتی برای کشور در پی داشته باشد.

با تک نرخی شدن بنزین و حذف سهمیه بندی آن در اوایل خردادماه امسال، کارت سوخت در معرض خطر قرار گرفت، زیرا در شرایط جدید، مردم می توانند با استفاده از کارت سوخت جایگاه داران نسبت به سوخت گیری اقدام کنند و انگیزه ای برای استفاده از کارت سوخت خود ندارند و با تداوم این وضعیت ممکن است سامانه هوشمند سوخت به تدریج از بین برود.

اخیرا مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «گام سوم هدفمند کردن یارانه‌ها و دلایل اجرا و کسری احتمالی منابع» به برخی از دستاوردهای استفاده از کارت سوخت مانند کاهش واردات و قاچاق سوخت به خارج از کشور اشاره کرده و از حذف احتمالی این کارت ها به «اشتباه بزرگ دولت» تعبیر کرده است.

در بخشی از این گزارش آمده است: «کارت‌های سوخت بستر و ابزار مناسبی برای اعمال سیاست‌های انرژی و جمع‌آوری اطلاعات با ارزش از میزان سوخت مصرفی در کشور است؛ لذا استفاده از کارت‌های سوخت باید، تداوم یابد و حذف آن یک اشتباه بزرگ بوده و باعث کاهش شفافیت نظام توزیع سوخت و کاهش ظرفیت مدیریت بر مصرف سوخت خواهد شد».

کارت سوخت یکی از دستاورد برجسته کشور در حوزه اقتصاد مقاومتی است و نقش مهمی در کنترل مصرف بنزین و اجرای فازهای مختلف طرح هدفمندسازی یارانه ها در سال های اخیر و همچنین شکست تحریم آمریکا در زمینه صادرات بنزین به ایران در تابستان سال 89 ایفا کرده است.

خوشبختانه دولت و به خصوص وزارت نفت نیز به خوبی از مزایای وجود این کارت ها آگاهی دارند و به همین دلیل نیز بر حفظ این کارت ها در نظام توزیع سوخت کشور تاکید می کنند.

با این وجود، دولت تاکنون حاضر به اجرای اقدامات عملی در راستای حفظ این کارت ها نشده است و صرفا به توصیه و درخواست از مردم برای استفاده از کارت سوخت خود اکتفا کرده است.

این در حالی است که تجربیات جهانی نشان می دهد که این اقدامات کارآیی چندانی ندارد. زیرا خواهش و تمنا ابزار حکمرانی نیست و این نکته ای است که در گزارش مرکز پژوهش های مجلس درباره گام سوم هدفمند کردن یارانه‌ها نیز مورد تاکید قرار گرفته است. در این زمینه در این گزارش آمده است: «حتماً لازم است به منظور ایجاد انگیزه برای مصرف‌کنندگان به استفاده از کارت‌های سوخت تدابیر انگیزشی اتخاذ گردد؛ چراکه توصیه صرف مسئولین در این رابطه کارساز نخواهد بود».

کم تحرکی دولت در تعیین سازوکارهای انگیزشی برای حفظ انگیزه مردم در استفاده از کارت های سوخت خود، سهم کارت سوخت جایگاه داران را توزیع بنزین کشور در ماه های اخیر به شدت افزایش داده است.

اما بازخوانی دو اتفاق مهم در سه ماه گذشته، نگرانی های موجود درباره وضعیت آتی کارت های سوخت را تشدید کرده است. در ساعات اولیه بامداد روز ۲۵ تیرماه و همزمان با آغاز سفرهای مربوط به تعطیلات عید فطر، صف های طولانی در جایگاه‌های بنزین سراسر کشور به علت اختلال در سامانه هوشمند سوخت ایجاد شد که مشکلات زیادی برای مسافران به‌وجود آورد.

وقوع این اتفاق که با بی تدبیری شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران صورت گرفت، بهانه مناسبی را برای زیرسوال بردن عملکرد موفق سامانه کارت هوشمند سوخت در اختیار مخالفان حفظ این کارت ها مانند جایگاه داران سوخت قرار داد.

همچنین در جلسه 3 مردادماه هیئت دولت نیز جداسازی ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت از نهاد ریاست جمهوری و انتقال آن به وزارت راه و شهرسازی به تصویب رسید.

این در حالی بود که این ستاد برخلاف سایر دستگاه‌های دولتی مرتبط با کارت سوخت، راه‌کارهایی اجرایی برای افزایش انگیزه مردم برای استفاده از این کارت ها تهیه کرده و به هیئت دولت ارائه داده بود.      

با تضعیف جایگاه این ستاد در نظام اداری کشور، احتمال بررسی، تصویب و نهایتا اجرای پیشنهادهای مذکور در آینده نزدیک به شدت کاهش یافت.

این اقدامات نشان می دهد که دولت عملا اهتمام چندانی به حفظ کارت سوخت ندارد و این کارت ها با ادامه بی تدبیری دولت در حال حذف تدریجی هستند.

پیش بینی می شود با استمرار روند موجود و پایان مهلت استفاده از سهمیه باقی مانده ۷۰۰ تومانی در پایان شهریورماه امسال، شاهد حذف کامل این سامانه اطلاعاتی مهم کشور باشیم.

در این صورت، آسیب پذیری نظام توزیع بنزین کشور با این پاس گل غیرعمدی دولت یازدهم، افزایش می یابد و توانایی دولت برای مدیریت سریع و کم هزینه بحران های آتی احتمالی کشور برای مدیریت مصرف این فرآورده نفتی به شدت تضعیف می‌شود.       

به علاوه، دوباره امکان اختلال در تامین بنزین مصرفی کشور توسط کشورهای غربی با تحریم واردات بنزین به تهدیدی بالقوه و مهم برای کشور تبدیل می شود.

برای حفظ این سامانه اطلاعاتی مهم کشور پیشنهاد می‌شود که قیمت سوخت گیری با استفاده از کارت سوخت جایگاه داران برای هر لیتر 200 تا 500 تومان گران‌تر از سوخت گیری با کارت سوخت خودرو باشد تا مردم انگیزه کافی را برای استفاده از کارت های سوخت خودروی خود داشته باشند.