به گزارش مشرق، 13 سال پیش مذاکره صادرات گاز ایران به پاکستان آغاز شد. در آن زمان تصمیم براین بود که خط لوله‌ای با عنوان خط لوله صلح میان ایران، پاکستان، هند و در نهایت چین احداث شود،تا گاز ایران از عسلویه به آسیای شرقی برسد.
در سال 2002 یعنی زمان مذاکرات اولیه شاید کمتر کسی فکر می‌کرد که صادرات گاز ایران به پاکستان در قالب خط لوله صلح، به سنگ بزرگی به عنوان تحریم برخورد کند و امروز که در سال 2015 به سر می بریم فقط سهم ایران در احداث خط لوله صادرات گاز به پاکستان احداث شده باشد.
* از آغاز رایزنی ها احداث خط لوله تا جداشدن هند از خط لوله
سال های پایانی دولت هشتم،در واقع آغاز رایزنی های اولیه ایران و پاکستان بود که در نهایت در سالهای اول دولت نهم مذاکره ایران و پاکستان به نتیجه رسید و قرار بود در سال 86 قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان در قالب خط لوله صلح امضا شود، در همان سال نیز چین اعلام کرد قصد دارد به خط لوله صلح بپیوندد.
اما در ابتدای سال 87 هند با پاکستان به مشکلات سیاسی برخورد و به تبع آن اعلام کرد که از خط لوله صلح کناره گیری خواهد کرد. با این تصمیم هند، عملا چین نیز از گاز ایران بی بهره می ماند به همین دلیل رئیس جمهور وقت ایران به هندوستان سفر کرد تا مانع جداشدن هند از خط لوله صلح شود.
با این سفر رئیس جمهور وقت به هند و پس از آن به پاکستان، دوباره شرایط برای احداث خط لوله صلح و کشیدن این خط به آسیای شرقی فراهم شد.
*موش‌دواندن‌های آمریکا در احداث خط لوله صلح
در همین رابطه معاون اسبق اموربین الملل وزارت نفت اعلام می کند شروطی برای امضای قرارداد خط لوله صلح وجود دارد که اگر هند و پاکستان به این شروط پایبند باشند قرارداد احداث این خط لوله، امضا خواهد شد. شروطی از قبیل تامین امنیت خط لوله صلح، قیمت و حق ترانزیت گاز از پاکستان به هند.
با شرایطی که معاون اسبق وزیر نفت اعلام کرده بود به نظر می رسید همه چیز برای امضای قرارداد خط لوله صلح فراهم است،اما از همان سال که شرکت های خارجی در ایران حضور داشتند و بحث تحریم‌های نفتی و گازی مطرح نشده بود آمریکا مانع از امضای این قرارداد شد.
بنابر اظهارات منابع آگاه،هندی ها با توجه به فشارهای آمریکا، که درصدد محدود کردن صادرات انرژی از ایران هستند، با بهانه‌تراشی‌های صوری و بدون پایه و اساس، برای بار مجدد برساز جدایی از خط لوله صلح کوبیدند و درنهایت تصمیم گرفتند تا انرژی مورد نیاز خود را از کشور دیگری به جز ایران تامین کنند که با این جدایی، قطری ها با حمایت امریکا اقدام به فروش گاز ال ان جی به هند کردند.
*خط لوله ای که دیگر صلح نیست
پایه و اساس احداث خط لوله صلح این بود که به درگیریهای چندین ساله میان پاکستان و هند خاتمه دهد و از طرفی گاز ایران به کشورهای شرق آسیا برسد که در این زمینه اهداف سیاسی نیز مد نظر دولت جمهوری اسلامی ایران نیز قرار داشت. اما با خروج هند از خط لوله صلح ، این خط لوله دیگر نام و نشانی از صلح نداشت بنابراین مذاکره گازی ایران و پاکستان ادامه پیدا کرد تا جایی که نماینده ویژه وزیر نفت در مذاکرات خط لوله صلح، جزئیات توافق ایران و پاکستان درباره خط لوله صلح را اعلام کرد.
حجت اله غنیمی فرد با اشاره به جزئیات این توافق اعلام می کند قیمت وفرمول قیمت گذاری و همچنین نحوه و حجم صادرات گاز ایران به پاکستان اصلاح شده است و پاکستانی ها نیز از این شرایط جدید ابراز رضایت کرده اند.
با این شرایط نام خط لوله صلح به خط لوله آی پی (ایران و پاکستان ) تغییر پیدا کرد.
پس از جمع بندی نهایی صورت گرفته بین مسئولان وقت وزارت نفت ایران و پاکستان دوباره و برای اتمام حجت دعوت نامه ای از سوی ایران به هند، به منظور پیوستن به خط لوله صادرات گاز ایران و پاکستان ارسال، اما جوابی از سوی مقامات هندی به این دعوت نامه داده نشد.
*قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان امضا شد
پس از این کش و قوس ها، اوایل سال 88 بود که قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان میان روسای جمهور دو کشور امضا و در نهایت مقرر شد 1100 کیلومتر از این خط لوله در ایران و 1000 کیلومتر در پاکستان احداث و روزانه 60 میلیون مترمکعب گاز از طریق این خط لوله 56 اینچی به پاکستان صادر شود.
با امضای این قرارداد شرکت گاز پروم روسیه نیز اعلام کرد حاضر است ایران و پاکستان را در احداث این خط لوله 2000 کیلومتری یاری کند تا ضمن ورود به این خط لوله مانعی از دخالت های آمریکا در منطقه شود.
پس از آنکه امضای این قرارداد در صدر اخبار رسانه های خارجی قرار گرفت فشارهای آمریکا به پاکستان به منظور لغو قرارداد صادرات گاز ایران به این کشور تشدید شد؛ به طوری که در تاریخ 14 سپتامبر سال 2009 مجله تایم در یادداشتی با عنوان "چرا پاکستان کمک نمی کند؟" مسئولان این کشور را به دلیل امضای این قرارداد مواخذه کردند.
*احداث خط لوله آی پی آغاز شد
به هر حال با تمام این فشارها کار احداث خط لوله صادرات گاز ایران به پاکستان از سال 88 توسط قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا آغاز شد.
باشروع فعالیت احداث این خط لوله در خاک ایران، بارها هند به دلیل نیاز به گاز درخواست پیوستن به این خط لوله را به ایران داد و از طرفی همانطور که گفته شد بارها نیز به دلیل فشارهای آمریکا از درخواستش منصرف شد؛ به همین دلیل مسئولان وقت صنعت نفت به این آمد و رفت های هند توجه نکرده و کار احداث خط لوله صادرات گاز به پاکستان را به پیش می بردند.
*صادرات گاز تحت الشعاع تحریم های سیاسی
با ورود به دولت دهم و حوادث بعد از انتخابات، شرایط صادرات گاز ایران به پاکستان نیز تحت الشعاع این اتفاقات قرارگرفت و آمریکا فشار خود را برای لغو این قرارداد به پاکستان آغاز کرد.
اما پاکستانی ها در وهله اول به این فشارها توجه نکردند که در نتیجه آمریکایی ها مجبور شدند با همکاری گروهک های تروریستی منطقه، خط لوله صادرات گاز ایران به پاکستان را که هنوز در مرحله احداث بود در چندین مرحله منفجر کنند.
آمریکایی ها در وهله دوم رایزنیهای خود را با ترکمنستان به منظور صادرات گاز از این کشور به افغانستان، پاکستان و هند آغاز کردند تا با خط لوله صادرات گاز ایران به پاکستان رقابت کند و حتی در زمانی که روسای جمهور این کشورها در ترکمنستان جمع شده بودند تا در مورد وادرات گاز از ترکنتستان مذاکره کنند، مسئولان آمریکایی در گفت‌وگو با رسانه های خارجی اعلام کردند "حاضرند هزینه احداث این خط لوله را تامین و وظیفه احداث خطوط لوله را برعهده بگیرند" و به تبع این موضع گیری آمریکایی ها شرکتهای بین المللی نفتی نیز به منظور احداث خط لوله تاپی (خط لوله صادرات گاز ترکمنستان به افغانستان، پاکستان وهند) از خود رغبت نشان دادند.
این اقدمات آمریکا از یک سو و رایزنی با مسئولان پاکستانی از سوی دیگر موجب شد تا تمایل مسئولان پاکستان نسبت به واردات گاز از ایران کاهش پیدا کند به طوری که سفیر آمریکا در اسلام آباد به مقامات این کشور اعلام کرد" از آنجا که ایران شریک اقتصادی غیر قابل اعتمادی برای پاکستان است، بهتر است این کشور پروژه «خط لوله صلح» را که گاز ایران را به این کشور منتقل می‌کند، لغو کند".
این موضوع درحالی رخ می داد که ایران خط لوله صادرات گاز را تا نزدیکی مرزهای شرقی کشور کشیده بود.
* ورود تحلیلگران و کارشناسان به خط لوله صادرات گاز ای پی
با وجود این شرایط کارشناسان انرژی دو کشور به اظهارات مداخله جویانه آمریکایی ها واکنش نشان داده و اعلام کردند پاکستان به گاز ایران نیازمند است زیرا ایران تنها کشوری در منطقه است که می تواند منبع مطمئن انرژی باشد.
در پی این موضوع گیریهای گسترده، کارشناسان انرژی پاکستانی در قالب حمایت از واردات گاز از ایران یادداشتهای کارشناسی خود را را در رسانه های جهان منتشر کردند.
آمریکا که می دید به ظاهر ممکن است حریف این صحبت های کارشناسی نشود تصمیم گرفت از طریق دوست دیرینه خود و هم پیمان پاکستان یعنی ملک عبدالله عربستانی وارد شود.
از همین جهت پادشاه سابق عربستان رسما به دولت پاکستان گفت "در قبال انصراف از واردات گاز ایران می تواند انرژی مورد نیاز پاکستان را با قیمت کمتری تامین و حتی برای تامین هزینه آن به دولت پاکستان وام های طولانی مدت بدهد."
* خط لوله اقتصادی آی پی، سیاسی شد
مسئولان صنعت نفت ایران که می دیدند بحث اقتصادی صادرات گاز ایران به پاکستان تبدیل به موضوع سیاسی شده است دست به کار شدند و پیشنهادهای مختلفی را به پاکستان در خصوص احداث خط لوله صادرات گاز در خاک این کشور دادند و اعلام کردند حاضرند تامین مالی این خط لوله را در خاک پاکستان به عهده بگیرند.
از طرف دیگر روسیه که شرایط پیچیده صادرات گاز ایران به پاکستان را می دید دوباره به پاکستانی ها پیشنهاد احداث خط لوله صادرات گاز را داد تا مانع دخالت آمریکایی ها در منطقه و این کشور شود.
از سوی دیگر ایران نیز تصمیم گرفت کاراحداث این خط را در خاک خود به اتمام رساند. به همین دلیل سرعت احداث این خط لوله 56 اینچی را افزایش داد ولی با گذشت 3 سال از امضای قرارداد، خبری از احداث این خط در خاک پاکستان نبود.
پاکستانی ها که در دوراهی امینت انرژی ایران و فشارهای سیاسی آمریکا و عربستان قرار گرفته بودند تصمیم گرفتند تا پیشنهاد کاهش قیمت گاز را به ایران بدهند تا به نوعی از این آب گل آلود ماهی خود را بگیرند.
به همین دلیل اواخر سال 91 آصف علی زرداری به تهران سفر کرد و در این سفر دو روزه، مذاکرات جدی را با محمود احمدی نژاد انجام داد.
*جزئیات مذاکره روسای جمهور ایران و پاکستان
درنهایت پس از این مذاکرات مقرر شد تا با اقدامات ایران کار ساخت خط لوله صادرات گاز در خاک پاکستان آغاز شود.
در این مذاکرات عنوان شد یک رشته خط لوله انتقال گاز به طول 780 کیلومتر به قطر 42 اینچ با مشارکت پیمانکاران ایرانی در خاک پاکستان و با سرمایه گذاری ایران به مدت 22 ماه احداث شود و درنهایت از ابتدای فروردین ماه سال 93 گاز ایران به پاکستان وصل شود.
براین اساس در تاریخ 21 اسفند ماه سال 91 کلنگ احداث خط لوله صادرات گاز ایران به پاکستان با حضور روسای جمهور دوکشور در خاک پاکستان به زمین خورد.
*مداخله آمریکا در تصمیمات گازی پاکستان
همانطور که انتظار می رفت آمریکایی ها که انگار کلنگ احداث خط لوله "آی پی" به سرشان خورده بود از این تصمیم پاکستان به شدت عصبانی بودند و سفرهای خود را به پاکستان آغاز کردند و همانگونه که رسانه های بین المللی گزارش دادند در این سفرهایشان از سیاست چماق و هویج بهره بردند.
به طوری که از یک سو پیشنهاد وام و تامین انرژی را مطرح و از سوی دیگر پاکستان را به تحریم و حمله نظامی تهدید می کردند.
آمریکایی ها می دانستند اگر گاز ایران به پاکستان برسد قطعا هند و چین با پیغام هایی که به مسئولان سیاسی و اقتصادی ایران داده اند نیز مشتری های بعدی این گاز خواهند بود و ایران عملا تحریم ها را با این اقدام دور خواهد زد.
*چرخش 180 درجه ای سیاست ها با تغییر دولت ایران
با پایان دولت دهم شرایط صادرات گاز ایران به پاکستان کمی پیچیده تر از قبل شد زیرا مسئولان پاکستانی که فکر می کردند با تغییر دولت دیگر امیدی به واردات گاز از ایران ندارند اعلام کردند قصد دارند تا خط لوله آی پی را احداث و گاز مورد نیاز خود را از ایران وارد کنند اما فشارهای آمریکا مانع از این کار شده است.
آنها از یک سو امیدوارند با حمایت های ایران این خط لوله تا فروردین ماه سال 93 احداث شود تا مشمول پرداخت جریمه نشوند (براساس قرارداد اگر این کشور نمی توانست تا دسامبر سال 2014 گاز مورد نیاز خود را وارد کند باید به ایران جریمه پرداخت می کرد) و از سوی دیگر وزیر جدید نفت ایران اعلام کرد ایران پولی برای ساخت خط لوله صادرات گاز در خاک پاکستان ندارد و آنها باید خودشان برای احداث این خط لوله تامین مالی کنند.
آبان ماه سال 92، بیژن زنگنه که خود مذاکره با پاکستانی ها را در دولت هشتم آغاز کرده بود در اظهار نظری تعجب آور در میان جمعی از خبرنگاران اعلام می کند" امیدی به صادرات گاز به پاکستان ندارد" این صحبت وی سوالات متعددی را در ذهن مسئولان صنعت نفت ایران و پاکستان ایجاد کرد که مهمترینش این بود که آیا ایران از صادرات گاز به پاکستان منصرف شده است؟
به همین دلیل مسئولان وزارت انرژی پاکستان درخواست ملاقات با وزیر نفت ایران دادند که این درخواست از سوی زنگنه پذیرفته نشد و در نهایت سخنگوی وزارت امورخارجه پاکستان اعلام کرد "هنوز قرارداد صادرات گاز ایران به این کشور لغو نشده و این کشور تمام گزینه ها را برای تامین انرژی خود بررسی می کند."
*اقدامات پاکستانی ها برای تسریع در احداث خط لوله آی پی
پس از این موضوع گیری، پاکستانی ها مذاکره با آمریکا را به منظور استثنا کردن این پروژه از تحریم های ایران را آغاز کردند که البته نتیجه ای در بر نداشت.
پاکستانی ها که می دیدند به پایان زمان مهلت قانونی خود در خصوص واردات گاز از ایران نزدیک می شوند و باید جریمه چندین میلیون دلاری به ایران پرداخت کنند، دوباره سفرهای خود را به تهران آغاز کردند تا ضمن یادآوری مذاکرات گذشته خود با مسئولان وقت وزارت نفت ایران، زمان احداث خط لوله را نیز به تعویق بی اندازند.
به همین دلیل در بازگشت از یکی از همین سفرها اعلام کردند با ایران در خصوص احداث این خط لوله در شرایط جدید به توافق رسیده اند که البته پس از تکذیب اولیه از سوی مسئولان صنعت نفت مشخص شد برخی از پیشنهاد های پاکستان از جمله تعویق زمان ساخت و نحوه صادرات گاز به این کشور مورد توافق دو طرف قرار گرفته است.
پس از این مذاکرات، پاکستانی ها که می دیدند مسئولان سیاسی ایران به دنبال رایزنی با کشورهای تحریم کننده و به خصوص آمریکا هستند و همچنین مسئولان جدید صنعت نفت ایران توافقات قبلی مسئولان وقت صنعت نفت را نادیده گرفته اند، احداث خط لوله آی پی را به تعویق انداخته و از موضع بالا با مسئولان صنعت نفت ایران برخورد کردند.
از همین جهت وزیر نفت پاکستان که در سال های قبل به دنبال احداث خط لوله آی پی با پیشنهادات ایران بود در اظهارات جدیدی اعلام کرد" واردات گاز از ایران روی میز این کشور قرار ندارد و تا تحریم های ایران برطرف نشود پاکستان نمی تواند از ایران گاز وارد کند."
این اظهار وزیر نفت پاکستان موجب شد تا وزیر نفت ایران اعلام کند ایران هنوز به صادرات گاز به این همسایه شرقی می اندیشد و به محض برداشته شدن تحریم ها گاز ایران به پاکستان می رسد.
*عدم استفاده ایران از حربه شکایت گازی
هرچه به سال 93 نزدیک می شدیم انتظار براین بود که ایران از حربه شکایت گازی و دریافت جریمه استفاده کند تا پاکستان مجبور شود که این خط لوله را احداث کند اما مسئولان صنعت نفت اعلام کردند ما مشکلی با همسایه شرقی خود نداریم و به دنبال دعوا و درگیری با این کشور نیستیم.
با تغییر 180 درجه ای مواضع وزارت نفت ایران در قبال صادرات گاز به پاکستان، بیژن زنگنه وزیر نفت در اظهاراتی اعلام می کند صادرات گاز ایران به هند و چین نیز توجیه اقتصادی ندارد!
این اظهارات وزیر نفت درحالی مطرح می شود که گویا بیژن زنگنه صادرات گاز به پاکستان، هند وچین را تنها از لحاظ اقتصادی می نگرد در صورتیکه همانطور که در این گزارش مشهود است رفتار آمریکا در خصوص صادرات گاز ایران به پاکستان اقتصادی نبوده و کاملا سیاسی است و تمام تلاش خود را به کار برده است تا گاز ایران به پاکستان نرسد.زیرا آمریکا می داند رسیدن گاز ایران به پاکستان عملا نشان دهنده شکست تحریم های نفتی است.
با این شرایط باید دید مسئولان صنعت نفت ایران نیز حاضرند با تغییر مواضع فعلی خود و حمایت از ساخت این خط لوله استراتژیک دیوار تحریم ها را بشکنند.
