به گزارش مشرق - شیوه و ترتیب حج مسلمانان، با مناسکی از قبیل: «طواف»، «سعی»، «قربانی» و «رمی شیطان»، به زمان سرسلسله پیامبرانِ حنیف، حضرت ابراهیم (ع) بازمی‌گردد.[1] همان‌گونه که به‌طورقطع، بنیان‌گذار اصل حج نیز، آن حضرت بوده و خدای تعالی به او دستور فرمود تا اعلام حج کند و مردم را از هر سو به حج خانه خود، فراخواند.

قرآن کریم می‌فرماید: و مردم را برای انجام مناسک حج دعوت کن تا پیاده و سواره بر هر شتر باریک‌اندام (چابک و چالاک) که از هر راه دوری می‌آیند، به‌سوی تو آیند. (وَ أَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوکَ رِجالاً وَ عَلي‏ کُلِّ ضامِرٍ يَأْتينَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَميقٍ)[2]

نکته‌ای که می‌توان از آیه بالا مورد استفاده قرار گیرد، استفاده خداوند از کلمه «ضامِر» به معنای حیوانی است که پیه بدنش آب‌شده و گوشت‌هایش به ماهیچه تبدیل‌شده و چابک است، مانند حیوانی که بدن‌سازی شده و برای مسابقات آماده است، درواقع خدا در پیغام به پیامبرش، از قبل نحوه رسیدن مردم به سرزمین امن الهی را نیز مدیریت کرده وی اعلام می‌کند از حیوانی استفاده کنید که قابلیت قدم گذاشتن در این راه دور و صعب را داشته باشد، مدیریتی که خاندان سعودی در صدسال اخیر نتوانسته است برای مراسم هرساله حج، به وجود بیاورد.

جلال آل احمد 50 سال پیش، با اشاره به عدم توانایی سعودی در مدیریت حج، در کتاب "خسی در میقات" به نکته ظریفی اشاره می‌کند و می‌نویسد: چاره‌ای نیست جز بین‌المللی کردن این «مشاهد»؛ - مکه و مدینه و عرفات و منا- و اداره آن‌ها را در اختیار هیئت مشترکی از نمایندگان ملل مسلمان گذاشتن و از اختیار عرب سعودی درآوردن و از محل درآمد حج، مخارجش را تأمین کردن و به‌جای پلیس و شرطه سعودی، راهنما از هر ملتی گذاشتن؛ و جواز دادن به مراسم خاص هر یک از مذاهب و باج راه را برداشتن و باغ و بوستان و منزل و سکونتگاه برای هر دسته‌ای ساختن؛ بخصوص که کاسب‌کارهای مدینه اغلب خارجی‌اند. عراقی و ایرانی و پاکستانی و حتی جاوه‌ای؛ که آمده‌اند و مجاور شده‌اند و به چه قیمت‌های گزاف سرقفلی و باج اقامت می‌دهند و نانی می‌خورند.

حج امسال، به‌واقع "حج تلخ و خونین" برای زائران بیت‌الله حرام بود، از حادثه سقوط جرثقیل در مسجد پیامبر گرفته تا کشته شدن زائرین در مراسم رمی جمرات که تابه‌حال، به بیش از 200 کشته و 400 مجروح انجامیده است؛ آنچه در وهله اول از ذهن هر انسانی می‌گذرد، بی‌کفایتی مسئولان برگزاری حج است، خاندانی که مدعی خادم‌الحرمین است، به‌جای تمرکز بر مدیریت هرساله حج، به دنبال پرورش و حمایت مالی از جریان‌های تکفیری همچون داعش است و در اوج مراسم حج، به فکر بمباران مردم بی‌دفاع و مظلوم یمن است و از سو دیگر، بنا بر اظهارات "سعید اوحدی" رئیس سازمان حج و زیارت در حادثه خونین امروز، «ردپای مسئولان امنیتی عربستان دیده می‌شود. اوحدی می‌گوید: ساعت 9 صبح خبر دادند که مسئولان امنیتی عربستان دو مسیر رمی جمرات را بسته‌اند و زائران در مسیرهای دیگر با ازدحام فراوان به‌سوی رمی جمرات رفتند»[3].

"تحلیل گران معتقدند بی‌کفایتی خاندان سعودی از یک‌سو و اختلافات داخلی میان شاهزاده‌ها برای جنگ قدرت، چنین حادثه خونینی را رقم‌زده است، حوادثی که می‌بایست از سوی سازمان‌های اسلامی و بین‌المللی به‌خصوص سازمان کنفرانس اسلامی در ابعاد، حقوقی، سیاسی، بین‌المللی، امنیتی مورد توجه و بررسی قرار بگیرد."

آزار و اذیت زائران رسم هرساله خاندان سعودی است

همان‌طور که اشاره شد، مسئله حج سابقه‌ای بسیار طولانی دارد و موضوعی نیست که عربستان به‌تازگی با آن روبرو شده باشد، لذا آزار و اذیت هرساله زائران اعم از مشکلات در مسائل رفاهی و خدماتی، مشکلات ترافیکی، کمبود مکان مناسب، عدم راهنمایی و مدیریت حجاج در طول مسیرهای مشخص‌شده و ... در کنار بی‌کفایتی و عدم توجه به مسئله حج، نشان از رفتار سیاسی خاندان سعودی با حجاج است.

اگر بخواهیم در نگاهی ظاهری درباره مدیریت حج توسط خاندان سعودی اشاره‌کنیم، می‌توانیم مصادیق زیر را به‌عنوان نمونه‌ای از آزار و اذیت حجاج به شمار بیاوریم؛

1- کشتار بی‌رحمانه حجاج ایرانی در سال 66

2- تخریب دیوار هتل نیمه‌ ساخته‌شده روی سر زوار

3- هُل دادن مردم توسط محافظین یک مقام بلند رتبه سعودی در رمی جمرات و مجروح و کشته شدن برخی از حجاج

4- بارندگی شدید و عدم مدیریت بحران و گرفتاری زوار

5- سوختن چادر حجاج در منا، ممانعت از تردد پزشکان حج و زیارت در مکه

6- ممانعت از فعالیت فرهنگی ایران برای حجاج ایرانی و توهین به مقدسات شیعیان و ترویج وهابیت در میان زائران ایرانی

7- زندانی‌کردن حجاجی که با وهابیان در زمینه اعتقادی به مباحثه می‌نشینند

8- انگشت‌نگاری از زائران ایرانی و توهین به آن‌ها

9- جلوگیری از به همراه داشتن کتب ادعیه و ایجاد محدودیت در زیارت بقیع و حرمین شریفین

10- استقرار نفربرهای زرهی در صحن مسجدالنبی و مسجدالحرام[4]

و حوادث حج سال 94 عبارت‌اند از:

1- حادثه سقوط جرثقیل

2- سقوط پنکه سقفی در صفا و مروه و ایجاد ازدحام

3- آتش‌سوزی در هتل مکه

4- خرابی درهای قطار و دست دادن حالت خفگی و بیهوشی به حجاج در برگشت از عرفات به‌سوی مکه

5- کشته شدن حدود 1000 نفر در جمرات به دلیل ازدحام جمعیت

و ...

مصادیق فوق، تنها چند نمونه از فشارها و بی‌تدبیری‌های دولت سعودی در موسم حج واجب است.

آنچه باید به آن اشاره شود، مقایسه‌ای میان پدیده نوظهور پیاده‌روی میلیونی در اربعین به سمت حرم امام حسین (علیه‌السلام) در یک روز با مراسم چند صدساله حج است.

بنا بر آمار رسمی عربستان، میزان حجاج شرکت‌کننده در حج، به‌صورت تقریبی در بیشترین حالت، 2 تا 3 میلیون نفر است و در حج امسال، در حدود یک‌میلیون و 400 هزار نفر است[5] ولی در چند سال اخیر، میزان زوار حرم امام حسین (علیه‌السلام) در مراسم پیاده‌روی اربعین که به‌عنوان بزرگ‌ترین پیاده‌روی انسانی در جهان از آن نام می‌برند، در حدود 25 میلیون نفر است ولی هیچ‌گاه خبری از کشته شدن زوار در عراق مخابره نشده است، جالب آن است که پدید ه پیاده‌روی اربعین اگرچه سابقه‌ای دارد ولی افزایش میلیونی جمعیت، موضوعی است که در چند سال اخیر با آن مواجه شده‌ایم و تمام تلاش دولت عراق و ایران برای مدیریت و خدمات‌دهی هرچه بیشتر و بهتر به زوار است.

بنا بر حوادث به وجود آمده در چند سال اخیر در مراسم حج، ذکر چند نکته و پیشنهاد ضروری به نظر می‌رسد؛

1- وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران هر چه زودتر برای تشکیل جلسه فوری سازمان کنفرانس اسلامی اقدام کند.

2- جمهوری اسلامی ایران بر اساس تجربه‌های گوناگون مدیریت مردمی در عرصه داخلی و بین‌المللی اعم از مراسم سالگرد امام خمینی (ره) تا مراسم پیاده‌روی اربعین، به کشورهای اسلامی و سازمان کنفرانس اسلامی پیشنهاد حضور و به دست گرفتن بخشی از مدیریت حج را بدهد.

3- کمیته‌ای متشکل از نمایندگان کشورهای اسلامی و کشورهایی که حجاج آن‌ها در حج امسال آسیب‌دیده و کشته‌شده‌اند، برای بررسی و اطلاع‌رسانی از پشت پرده حوادث اخیر تشکیل شود.

4- سازمان کنفرانس اسلامی، مدیریت حج را از خاندان سعودی تحویل بگیرد و بر اساس میزان تجربه کشورها در مدیریت مراسم مذهبی، پیاده‌روی‌های انسانی و ... کنترل و مدیریت حج را میان کشورها اسلامی تقسیم کند و حقوق افراد را از درآمدهای حج، تأمین کند.

5- تشکیل کمپین‌هایی برای خارج کردن مدیریت حج از دست خاندان سعودی.

در پایان نیز همان‌طور که ولی‌امر مسلین جهان حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرمودند: امسال حادثه‌ی تلخ و خسارتبار مسجدالحرام کام حاجیان و ملت‌های آنان را تلخ کرد. درست است که درگذشتگان این حادثه که در حال نماز و طواف و عبادت به دیدار حق شتافتند، به سعادتی بزرگ دست یافته و در حریم امن و رعایت و رحمت الهی آرمیده‌اند انشاءالله، و این تسلائی بزرگ برای بازماندگان آنها است، ولی این نمی‌تواند از سنگینی مسئولیت کسانی که متعهد امنیّت ضیوف‌‌الرحمانند بکاهد. عمل به این تعهد و ادای این مسئولیت خواسته‌ی قطعی ما است.