به گزارش مشرق، در یک هفته اخیرکارشکنی ها و سوءتدبیر مقامات عربستانی، تلخی حادثه دلخراش و از یادنرفتنی منا را دو چندان کرد. ملتی پریشان و خانواده هایی داغدار چشم به رسانه ها دوخته بودند تا شاید خبری از  بازگشت پیکر هموطنان و عزیزان سفر کرده خود دریافت کنند. خانواده هایی که حاجیانشان در زمره مفقودین قرار داشت یک هفته جهنمی و پراز تشویش را سپری کردند که زبان و تصور از توصیف و تصورش قاصر است. امیدهایی که دقیقه به دقیقه کم رنگ شد و آمارهای ضد و نقیضی که در میان بی اعتنایی و بی تدبیری میزبان قدرناشناس ضیوف الله منتشر شد. خانواده هایی هم که فوت حاجیانشان قطعی شده بود در انتظار بازگشت پیکر عزیزانشان روزها را سپری کردند. انتظاری کشنده که هنوز به سرنرسیده است. سرانجام و پس از گذشت یک هفته از وقوع حادثه، سازمان حج و زیارت، تعداد رسمی جانباختگان ایرانی را 464 نفر اعلام کرد. آماری تاثر برانگیز و قابل تامل که ایام فرح بخش بین اعیاد قربان و غدیر را به کام ایرانیان تلخ کرد.

 لجاجت کودکانه سعودی ها در مواجه با ملتی داغدار

 حج امسال برای مسلمانان جهان خاطره ای زهر آگین شد اما تلخی این حادثه جانگداز آن زمان  افزایش یافت که حاکمان عربستان سعودی خیره سرانه از ارائه توضیحات قانع کننده و مسئولیت پذیری در این خصوص سرباز زدند. این لجاجت کودکانه در حالی صورت گرفت که جمهوری اسلامی ایران از همان زمان وقوع حادثه رسماً آمادگی کامل خود را برای حضور و کمک به نیروهای امدادی و کادر پزشکی این کشور اعلام کرد. اما سعودی ها که نه خود عزمی راسخ برای حل این موضع داشتند و نه خواهان حضور مسئولان ایرانی برای ساماندهی اوضاع بودند، مغرورانه با این درخواست ها مخالفت کردند. در نتیجه تعداد دقیق مجموع قربانیان این حادثه اعم از ایرانی و غیر ایرانی و تحویل اجساد به کشورهای مبداء با  تاخیری بیهوده و بی سرانجام مواجه شد.

 بخشی از این بی اعتنایی و نخوت بی پشتوانه حاکمان عربستان، به بینش و رویکرد سیاسی آنان باز می گردد.  در نظام استبدادی و عقب مانده این کشور و در دیدگاه خاندان پادشاهی آل سعود، مفهوم حقوق انسانی و شهروندی جایگاهی ندارد. مردم رعایای بی مقدار و فاقد حقی هستند که شامل لطف پادشاه شده اند و نباید خواسته ای خارج از اراده نظام پادشاهی داشته باشند. دراین حادثه نیز مسئولان سعودی خواسته یا ناخواسته  این رویکرد منحط را در قبال حادثه منا و قربانیان آن اتخاذ کردند. دلجویی های موردی و وعده جبران مادی این داغ عظیم که جسته وگریخته اعلام می شد نیز بیش از آن که بیانگر حس مسئولیت پذیری آل سعود و احترام به حق شهروندی قربانیان باشد ناشی از نگاه پدر سالارانه آنان است. نگاهی که به دنبال کسب محبوبیت از دست رفته و ثبات مشروعیت متزلزل آنان است.

روی دیگر این سیاست، سرسختی و لجاجت با جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک چالش و رقیب منطقه ای است. آن چه در یک هفته اخیر رخ داد، سایه افکنی این لجاجت بر مدیریت یک فاجعه انسانی  است که قربانیانش زائران بی گناه ومهمانان خانه خدا بودند.

مقاومت و اصرار عربستان برای خارج نشدن اجساد از این کشور و از سوی دیگر درخواست و اصرار خانواده‌های جان‌باختگان و همچنین مقامات کشور برای برگشت آن ها به ایران، وضعیت را به گونه‌ای پیچیده کرد که معاون کنسولی وزارت خارجه عنوان کرد این کار کمی به تشریفات و تعامل بیشتر با سعودی‌ها نیاز دارد.

 در مقابل این رفتارکه هم خارج از اخلاق اسلامی و انسانی است و  هم با هیچ هنجار بین المللی و قانونی همخوانی ندارد، جمهوری اسلامی ایران با رویکردی متین و منطقی قصد تعامل و همکاری برای کاهش آلام خانواده های قربانیان را داشت اما دست برادری و تعاون ایران با بی اعتنایی و گستاخی مواجه شد. دستگاه دیپلماسی کشور هم که همزمان درگیر مجمع عمومی سازمان ملل متحد بود بارها مراتب اعتراض رسمی خود را به این رفتار سعودی ها اعلام کرد که نتیجه ای در برنداشت.

 دستگاه دیپلماتیک؛ نیازمند قاطعیت بیشتر

در این میان در مواجه با این رفتار غیردوستانه دوضعف عمده قابل مشاهده و بررسی است. ضعف اول به ساختار سیاسی و دیپلماتیک کشور باز می گردد. دولت اگرچه آمادگی سخت افزاری برای حضور مستقیم در میدان را داشت اما نتوانست از تمام راهکارهای دیپلماتیک وتبلیغاتی برای نشان دادن عمق این فاجعه و  اقدامات مخرب سعودی ها بهره برداری کند. تقریباً از روز دوم یا سوم حادثه مشخص شد که دولتمردان سعودی به مجاری و تعاملات رسمی دیپلماتیک وقعی نمی نهند و همچنان بر سیاست لجوجانه و غیر منطقی خود پافشاری می کنند.

تلخی این حادثه  آن زمان افزایش یافت که سعودیها خیره سرانه از مسئولیت پذیری در این خصوص سرباز زدند

در مقابل، دیپلماسی رسانه ای کشور و کارگزاران سیاست خارجی تغییری در عملکرد خود نداشته و به جز اقدامات روتین و همیشگی، ابداع و اقدام جدیدی در این عرصه نداشتند. انتظار این بود که از ظرفیت دیپلماسی منطقه ای و توان رسانه های رسمی کشور و همچنین نهادهایی همچون کشورهای عدم تعهد و سازمان همکاری های اسلامی برای رساندن فریاد اعتراض و مطالبات استفاده بیشتر و بهتری صورت می گرفت. هیچ اقدام موثری برای همراه ساختن دولتمردان و افکار عمومی کشورهای قربانی داده در این حادثه انجام نگرفت و در عرصه رسانه های نوین نیز بیشتر شهروندان و کاربران بودند که دست به اعتراض و مطالبه گری و روشنگری زدند. شاید استدلال مسئولین این باشد که حضور حجاج در عربستان و همچنین مشخص نبودن وضعیت مفقودین و قربانیان حادثه اقتضا می کند که با احتیاط بیشتری با طرف سعودی مواجه شد، اما نکته اینجاست که برخورد با این حادثه در قالب های دیپلماتیک و روتین هم نتیجه عملی  در پی نداشت.

تنها سخنان قاطعانه روز گذشته رهبری در  دانشگاه علوم دریایی امام خمینی(ره) نوشهر بود که این روند را وارد فاز جدید کرد. جایی که رهبر انقلاب  با  اشاره به حضور ده‌ها هزار نفر از حجاج ایرانی در مکه و مدینه، هشدار دادند:« اندک بی‌احترامی به حجاج ایرانی و همچنین عمل نکردن دولت عربستان به وظایف خود در قبال بد‌ن‌های مطهر، موجب عکس‌العمل سخت و خشن ایران خواهد شد». این پیام قاطعانه در حالی عنوان شد که  با وجود اراده و زحمات دستگاه های مختلف کشور تا امروز هیچ واکنش مثبتی از جانب طرف سعودی صورت نگرفت و تنها امروز بود که وزیر بهداشت عربستان پیام تسلیت دیرهنگام پادشاه این کشور را به واسطه وزیر بهداشت جمهوری اسلامی ایران  به رهبرانقلاب، رئیس جمهور و مردم ایران رسانده و قول مساعدت برای انتقال اجساد ایرانی را داد.

 نهادهایی رسالتمندی که منفعل ماندند!  

 علاوه بر دستگاه دیپلماسی کشور، نهادهای غیر دولتی  مرتبط با موضوع هم نقش آفرینی مناسبی در این حوزه نداشتند. سازمان های عریض و طویلی که تمام یا بخشی از کارکردشان به دیپلماسی فرهنگی در حوزه جهان اسلام باز می گردد، تنها به صدور پیام های تسلیت و همدردی آن هم به مخاطبانی محدود بسنده کردند. نهادهایی همچون سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی،آستان قدس رضوی، سازمان تقریب مذاهب اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه و … که  رسالت روشنگری در موضوعات به روز جهان اسلام از طریق تماس با نخبگان و نهادهای جغرافیای کشورهای مسلمان را دارند عملکرد پویا و موثری نداشتند. در حالی که نظام جمهوری اسلامی ایران در چنین بزنگاه هایی نیازمند  فعالیت این نهادهای فکری و اجرایی است حرکتی شبکه ای که بتواند دولتمردان کشورهای اسلامی را تکان داده وآنان را وادار به واکنش عملی وموثر بکند، حلقه مفقوده عملکرد این نهادهای پرتعداد اما کم اثر بود. حال باید دید برای زنده نگه داشتن یاد قربانیان این حادثه و پیگیری حقوق آنان چه طرحی از جانب این سازمان ها و دولت اجرا خواهد شد.

جلیل خبره

منبع: رصد، پایگاه تحلیلی دفتر پژوهش