به گزارش گروه جهاد و مقاومت مشرق، نمایش میدانی دریادلان که به فاصله  تقریبا دو ماه پس از مراسم تشییع پیکر 175 غواص شهید که با دستان بسته و در اسارت ارتش بعث زنده به گور شده و به شهادت رسیدند، نقش ارزنده و تاثیر گذار کارکرد هنر تئاتر را بار دیگر به اثبات رساند.  می دانیم که تئاتر ، سینما و اکثر هنرهای دراماتیک در توسعه اخلاق در جامعه و هویت بخشیدن به آدم ها و ارزش دادن به آنها می تواند به عنوان یک نهاد عمل کرده و بخشی از گسترش و ارتقای سطح اخلاق جامعه از طریق هنر تئاتر صورت می گیرد. این مساله را در دیگاه فلاسفه بزرگ از ارسطو تا افلاطون و ملاصدرا نیز می توان به عینه مشاهده کرد که همگی بر تاثیر هنر نمایش بر احساسات مخاطبان و تزکیه و پالایش هیجانات آن ها برآورده ساختن نیازهایی مانند شناخت و معرفت از طریق هنرهای نمایشی صحه گذاشته اند.

داستان دریادلان از زمان آغاز عملیات کربلای چهار شروع می شود و تا پایان کربلای پنج خاتمه می باید. ورود غواضان به آب، آگاهی دشمن بعثی از عملیات و حضور رزمندگان، شهادت و اسارت آنها که در این بین مقداری نیز به 175 شهید غواص اشاره می شود و در نهایت استمرار عملیات با نیروهای دیگر و شکست و زبونی دشمن. این داستان البته یک زیر لایه قابل تامل را نیز در بطن خود به همراه دارد که آنهم مقوله انتظار زنان و مادرانی است که به انتظار همسران و فرزندان خود نشسته و پا به پای آنان در جنگ به گونه خاصی حضور یافته اند. نکته مهم در داستان امیر حسین شفیعی موجز بودن آن است. پرهیز از زیاده گویی و قبض و بسط بدون دلیل داستانهای اینچنینی همواره یکی از آفت های تئاتر مقاومت بوده و هست و نکته دیگر دوری جستن بسیار هوشمندانه از هرگونه شعار زدگی که با کمال تاسف بخش عظیمی از آثار حوزه مقاومت را به سمت و سوی سفارشی بودن و سفارشی شدن سوق داده است. این دو عامل بدون تردید نکات اصلی موفقیت داستان دریادلان به شمار می روند.

نکته مهم دیگر استفاده تحسین برانگیز شفیعی از داستانی یکی خطی و عام از مساله عملیات کربلای چهار و ماجرای شهادت 175 غواص شهید است. به دلیل اینکه عامه مردم بخاطر ارتباط با رسانه های گوناگون دیداری، شنیداری، مجازی و نوشتاری اطلاعات و آگاهی چند خطی از این واقعه دارند (و البته شاید نیازی هم نباشد که به جزییات عملیات کربلای چهار و سایر موارد مرتبط با آن نیز اشراف داشته باشند) در مواجهه با داستان دریادلان که اجرایی مبتنی بر حرکت صرف وفاقد کلام است، به راحتی با روند کلی داستان ارتباط برقرار کرده و در فلاش بک ذهنی خود تلاش می کنند ارتباط میان همان آگاهی چند خطی از عملیات کربلای چهار و غواصان شهید را با داستان دریادلان یافته و به کشف و شهود خود برسند. در همین زمینه اما اعتقاد دارم این مساله که در جای خود قابل تامل و تحسین است تبدیل یه یکی از نقاط آسیب نمایشنامه نیز شده است. چرا که داستان را کاملا داخلی دیده و از بیان یک زبان فرا ملی و جهانی بازمانده است. به عبارت دیگرچنانچه قرار باشد دریادلان برای تماشاگر غیر ایرانی که اطلاع چندانی از ماجرای کربلای چهار نداشته اجرا و روایت شود روند کلی عناصر سازنده یک درام در این نمایشنامه در برخی عناصر سازنده نادیده گرفته شده و از طرف دیگر نیز در وضعیت فعلی، این داستان دارای تاریخ مصرف است. چرا که مثلا اگر قرار بود یا قرار باشد دریادلان پنج یا ده سال دیگر نیز به روی صحنه برود آیا تماشاگر و مخاطب آن زمان نیز می تواند چنین ارتباطی را با اثر برفرار کند یا خیر؟

فارغ از این مساله داستانی که در زیر لایه قصه اصلی نیز روایت می شود و پیشتر نیز به آن اشاره کردم که به  مفهوم والای انتظار و صبر و استقامت زنان و مادران در جریان سالهای دفاع مقدس و پس از آن می پردازد انچنان که باید و شاید چندان برجسته نشده و به نظر می رسد در حد یک ایده خوب و البته به کار گرفته نشده باقی مانده است. ایده ای که می توانست در بخش پایانی اثر با پر رنگ تر نشان دادن نقش زن و برجسته ساختن او پایانی قویتر و تاثیر گذارتر تدارک ببیند که به هر شکل این اتفاق نیز در داستان دریادلان رخ نداده است.

اجرا اما متفاوت و بهتر از متن پیش می رود. بدون تردید یکی از مولفه های توفیق دریادلان را می بایست در اجرای محکم و بدیع آن دانست. انتخاب فضای مناسب در یک مکان عمومی و بهره گیری از اجرای صحیح و دقیق پرفورمنس دانست. همانگونه که می دانیم  زمان ، فضا، بدنبازیگر و ارتباط دو سویه بازیگر و مخاطب، چهارعنصر اصلی یک اجرای پرفورمنس به حساب می آیند. در یک اجرای پرفورمنس هر یک از شاخه های هنرهای تجسمی و یا نمایشی می تواند به عنوان رکن اصلی در نظر گرفته شود و همزمان با اجرای آن برای انتقال بهتر مفهوم به بیننده از دیگر هنرها نیز بهره گرفت که در اجرای فعلی دریادلان نیز از این عناصر مانند موسیقی و جلوه های ویژه صوتی و تصویری و سایر عوامل موجود بهره گیری خوبی به عمل آمده و نمایش را به لحاظ دیداری و انتقال مفاهیم مورد نظر بسیار باور پذیر و دیدنی ساخته است. حرکت هماهنگ بازیگران در بخشهای گروهی نیز از نقاط خوب اجرایی است که قابهایی چشم نواز را مقابل دیدگان تماشاچیان قرار می دهد.

توجه به ضرباهنگ چه در بخش متن و چه در حوزه اجرا سبب شده تا ریتم خوبی در هر دو بخش وجود داشته باشد که علاوه بر جذب مخاطب باعث می شود وی تاپایان اثر همچنان مشتقانه داستان را دنبال کرده و اجرا را به نظاره بنشیند که این مهم نیز یکی از دستاوردهای مهم نمایش دریا دلان است. در مجموع می بایست نمره قبولی خوبی به این نمایش میدانی بدهیم و از آن به عنوان یکی از آثار ارزشمند در حوزه تاریخ دفاع مقدس یاد کنیم و صد البته ضرورت توجه بیشتر مسئولان و سیاستگذاران عرصه هنرهای نمایشی به ویژه در حوزه سینما و تئاتر را برای حمایت از ساخت آثاری اینچنین که بستر قابل ملاحظه ای را برای ادای احترام به رزمندگان دفاع مقدس و یادآوری سالهای مقاومت به نسل جدید فراهم می سازد یادآورم شویم.

مصطفی محمودی / عضو کانون جهانی منتقدان تئاتر و مدرس دانشگاه

پی نوشت:

*:در تاریخ هشت ساله جنگ تحمیلی درباره عملیات کربلای چهار اینگونه نوشته شده است: عملیات کربلای 4 با هدف تصرف ابوالخصیب و محاصره نیروهای مستقر در شبه جزیره فاو و تهدید بصره از جنوب؛ با رمز «یا محمد رسول الله(صلی الله علیه و آله)» در تاریخ پنجم دیماه سال 65 انجام شد. با پیروزی در این عملیات شبه جزیره فاو کاملا آزاد شده و موقعیت ایران در خلیج فارس بیش از پیش تقویت می‌شد. این عملیات قرار بود با استفاده از تاریکی شب بصورت ناگهانی انجام شود و هدف از آن گرفتن نقطه اتکایی در ساحل غربی آب راه اروند رود بود. پس از تسخیر ساحل غربی قرار بود تهاجم تا اشغال بصره ادامه یابد. این عملیات در واقع بخشی از عملیات کربلای ۵ بود که با شکست این عملیات٬ عملیات کربلای ۵ بصورت مجزا انجام شد. هدف ابتدایی تسخیر جزیره ام‌الرصاص و سایر جزایر و جاده‌های اطراف آن بود تا محاصره شهر بصره تکمیل شودد. از دلایل تاکید بر تعجیل در این عملیات تحت تاثیر قرار دادن کنفرانس سازمان همکاری اسلامی بود که در آن زمان در کشور کویت برگزار می‌شد. باره اهمیت این عملیات، همین بس که سال 65 را به سال سرنوشت جنگ نام‌گذاری کرده و این عملیات را عملیات سرنوشت می‌خواندند که در صورت پیروزی، ایران می‌توانست از راه دیپلماسی به جنگ پایان داده و صدام را ساقط کند. اتفاقی که به هر حال رخ نداد و کربلای چهار به دلایل متعددی یکی از معدود شکست های ایران در جنگ با رژیم بعث عراق بود. اینکه به هر شکل عملیات مذکور توسط ستون پنجم یا گزارش آواکس های آمریکایی از قبل لو رفته بود و همین مساله باعث تلفات زیاد نیروی انسانی به ویژه رزمندگان غواص شد و 29 سال پس از این عملیات با کشف پیکر 175 غواص که با دستان بسته زنده به گور شده و به شهادت رسیده بودند برگ دیگری بر دفتر عملیات کربلای چهار افزوده شد. و البته به فاصله دو هفته بعد با انجام عملیات کربلای پنج و فتوحات ارزشمند بخشی از زخمهای ناشی از کربلای چهار بهبود یافت.