با وجود اینکه کارشناسان زیادی درباره‌ آسیب‌های طلاق توافقی گفته‌اند اما این دسته از زوجین، چشم و گوششان را به روی تمام حریم‌ها و حرمت‌ها بسته‌اند و فقط فریاد جدایی سر می‌دهند؛ در این میان به سراغ "داود صفا" استاد دانشگاه، جامعه‌شناس و پژوهشگر حوزه خانواده رفتیم تا در گفت‌وگویی به بررسی این مسئله بپردازیم؛ وی به آسیب‌های طلاق توافقی اشاره می‌کند و تأکید دارد که عدم وجود الگوی همسرگزینی مناسب و ترویج تفکر فرد‌گرایی و فمنیستی از دلایل عمده طلاق‌های توافقی است؛ در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:
 
تسنیم: در ابتدا چه تعریفی می‌توان از طلاق توافقی ارائه داد؟

طلاق توافقی نوعی از طلاق است که در آن زن و مرد پس اینکه بر سر مسائلی چون مهریه، نفقه، تقسیم اموال و حضانت فرزندان (البته در صورت وجود فرزند) و ... به اختلاف برمی‌خورند، با هم توافق می‌کنند، با مراجعه به دادگاه خانواده اقدام به جدایی از یکدیگر شوند.

تسنیم: از نظر شما ریشه‌ِ اینگونه طلاق‌ها در چیست؟

پدیده‌های اجتماعی و انسانی تک عاملی نیستند؛ اما از نظر جامعه‌شناسی مهم‌ترین عاملی که باعث به وجود آمدن این پدیده یعنی"طلاق توافقی" می‌شود، به وجود آمدن نوعی گفتمان جدید در کنار گفتمان سنتی است که در هر گفتمان مسائلی مانند تشکیل خانواده، همسرگزینی، اشتغال زنان و قدرت در خانواده مفاهیمی جداگانه و متفاوتی دارد.

امروزه جامعه جدید ایرانی، جامعه‌ای شبه‌مدرنیته است که این مسئله بیشتر در کلانشهرها وجود دارد؛ در گفتمان جدید، نگاه‌ها نسبت به خانواده تغییر یافته و یکی از تغییرات عمده الگوی تشکیل شده است به طوری که دیگر الگوهای انتخاب همسر مانند گذشته نیست و مهم‌ترین عاملی که باعث ترویج طلاق توافقی می‌شود تغییر الگوی همسرگزینی است.

تسنیم: الگوی همسرگزینی در گذشته چگونه بوده و امروزه چگونه است؟

در گذشته که جامعه‌ای مردسالار وجود داشته، الگوی تشکیل خانواده به گونه‌ای بوده که دختران در خانه بودند و پسران به خواستگاری می‌آمدند و گاهی حتی همدیگر را نمی‌دیدند و با هم ازدواج می‌کردند یعنی خانواده‌ها کاملاً در جریان ازدواج زوجین بودند و پس از ازدواج نیز از آن‌ها حمایت می‌کردند.

امروزه با از بین رفتن الگویی که پیش از این اشاره شد، ما الگوی جدیدی به نسل جوانمان معرفی نکردیم؛ نسل جوان ما با توجه به شناختی از طریق شبکه‌های اجتماعی و شکل و شمایل ظاهری اقدام به انتخاب همسر می‌کنند و در این‌باره‌ نظر خانواده‌ها را جویا نمی‌شوند و برای همین از حمایت خانواده‌ها هم برخوردار نمی‌شوند.

در خلا الگویی موجود، جوان احساس سردرگمی می‌کند؛ نمی‌داند باید درخانه منتظر خواستگار باشد یا باید آرایش کرده و به بیرون بیاید و به دنبال همسر‌ آینده خود باشد؛ آیا باید در دانشگاه‌، اینترنت و شبکه اجتماعی، بازار و محل کار باید به دنبال همسر باشد؟ چون دختر و پسر الگو ندارد ممکن است با یکی از این روش‌ها اقدام به انتخاب همسر می‌کند.

خطر تشکیل خانواده بر مبنای شناخت سطحی

زمانی که الگوی همسرگزینی به این سمت می‌رود ما شاهد ازدواج هایی هستیم که نه‌تنها بر پایه عقلانیت و شناخت از قبل نیست بلکه بر مبنای آشنایی سطحی که آن هم بر گرفته از عشق، احساسات و بدون در نظر گرفتن خانواده‌هاست و هنگامی که خانواده‌ای با این شرایط تشکیل شود قطعاً دوام و پایداری نخواهد داشت و گسست خانواده را مشاهده خواهیم کرد.

تسنیم: از نحوه تشکیل خانواده در گفتمان جدید گفتید اما نحوه جدایی زوجین در گفتمان جدید چگونه است؟ یعنی طلاق در گفتمان جدید چگونه است؟

همان‌طور که نگاه نسبت به تشکیل خانواده متفاوت شده نگاه به طلاق نیز نسبت به گذشته متفاوت شده است به طوری که جوان مدرن معتقد است من بر مبنای عشق و دوست داشتن زندگی مشترک را تشکیل می‌دهم و هر زمانی هم که این عشق و محبت را از طرف مقابل خود دریافت نکنم اقدام به جدایی از وی می‌کنم یعنی در زندگی مدرن انتهای زندگی بسته نیست اما در مقابل در زندگی سنتی انتهای زندگی بسته است یعنی خانم با لباس سفید می‌آید و با کفن باز می‌گردد.

تسنیم: پس امروزه اعتیاد، ورشکستگی اقتصادی و... نمی‌تواند علت اصلی طلاق توافقی باشد؟

آن موارد هم در کنار موارد جدید می‌تواند منجر به طلاق شود اما به نظرم امروزه بسیاری از آسیب‌های اجتماعی ایران که طلاق توافقی هم جز آن می‌شود، ناشی از گذر از سنت به مدرنیته است؛ یعنی امروزه ما می‌خواهیم مدرن عمل کنیم در حالی که سنتی فکر می‌کنیم و بسترها و ساختارهای جامعه نیز سنتی است؛ در مسئله طلاق توافقی هم در جامعه ما بستر این پدیده وجود ندارد و برای خانم‌ها نیز می‌تواند این قضیه، آسیب‌های جدی داشته باشد.

تسنیم: با توجه به گفتمان جدید، زنان بیشتر تحت تأثیر چه عواملی اقدام به انجام طلاق توافقی می‌کنند؟

در گفتمان جدید ما شاهد حضور زنان در زمینه تحصیلات عالی و اشتغال و استقلال مالی آنها هستیم که این موارد هم می‌تواند در افزایش طلاق توافقی مؤثر باشد؛ زمانی که سطح تحصیلات بالایی دارند، احساس می‌کنند که دیگر نیاز به مشورت با کسی را ندارند و هر تصمیمی که اتخاذ می‌کنند صحیح‌ترین تصمیم است و مهم‌تر این است که زنان در گذشته به سازش و دوام خانواده اهمیت بسیاری می‌دادند اما امروزه با پایین آمدن آستانه تحملشان نسبت به سازش توجه کم‌تری دارند.

تسنیم: از نظر جامعه‌شناسی چه عوامل دیگری باعث طلاق توافقی می‌شود؟

از علل دیگر افزایش طلاق توافقی می‌توان به رواج "عقاید فمنیستی" در جامعه که ریشه در غرب دارد، اشاره کرد که در این تفکر، خانواده و کاری که زن در خانه انجام می‌دهد کم‌ارزش یا بی‌ارزش تلقی می‌شود؛ متأسفانه شاهد ترویج این تفکر در شبکه‌های اجتماعی هستیم که البته این تفکر در جامعه ما در تعارض با سنت است.

از نتایج ترویج تفکر فمنیستی می‌توان به قداست‌زدایی از خانواده، عدم تمایل زنان به کار خانوادگی، بر هم خوردن هرم قدرت در خانواده، زشت و بی‌ارزش جلوه دادن فرزند‌آوری و فرزندپروری، عدم پیروی مناسب زن از مرد و بد جلوه دادن خانه‌دار بودن زن و... اشاره کرد این در حالی است که این ملاک‌ها در فرهنگ ما دارای ارزش بسیاری است.

در جای دیگری از بحث فرهنگ غرب می‌توان به روحیه فردگرایی موجود در این فرهنگ اشاره کرد به طوری که در فردگرایی، فرد به دنبال آسایش و رفاه خود است و تا زمانی که فرد با این تفکر زندگی می‌کند، فرزندپروری، همسرداری و اعتبار اجتماعی والدین کم‌تر مورد توجه قرار می‌گیرد.

تسنیم: آیا از نظر شما رابطه‌ای بین طلاق توافقی و سطح تحصیلات زوجین وجود دارد؟ عمدتاً طلاق توافقی در بین چه اقشاری بیشتر اتفاق می‌افتد؟

طلاق توافقی عمدتاً در کلانشهرها و در بین جوانانی که سطح تحصیلات بالایی دارند و غالباً فرزندی ندارند، بیشتر مشاهده می‌شود اما درباره رابطه بین سطح تحصیلات و طلاق توافقی باید گفت که بله ارتباط وجود دارد، متأسفانه امروزه افزایش سطح تحصیلات فقط جنبه دانش‌افزایی دارد و جنبه "مهارت‌افزایی" ندارد که ازدواج سالم و زندگی پایداری را به وجود ‌آورد.

تسنیم: آسیب‌هایی که بعد از طلاق برای هر یک از طرفین و فرزندانشان به وجود می‌آید، چیست؟

از آسیب‌هایی که بعد از طلاق برای خانم و آقا به وجود می‌آیند می‌توان به عدم ارضای صحیح غریزه جنسی، کم شدن فرصت ازدواج برای خانم‌‌ها، افسردگی خانم، آقا و فرزندان آنها، تربیت نادرست فرزندان، وجود احساس حقارت در فرزندان، انحرافات اجتماعی فرزندان در آینده، سوء‌نیت و آزارهای دیگران به ویژه برای خانم‌های مطلقه و دشواری این دسته از زنان در بحث تأمین مسکن و تربیت فرزند اشاره کرد.

آیا طلاق توافقی بر ترویج ازداوج سفید تأثیر دارد؟

زمانی که طلاق توافقی افزایش می‌یابد اعتماد نسبت به داشتن یک ازدواج موفق نیز کاهش می‌یابد یعنی کم‌تر کسی به ازدواج روی می‌آورد و در نتیجه ما شاهد اشکال جدیدی از تشکیل زندگی مشترک هستیم مانند همزیستی برخی دختر و پسرها که بدون ازدواج با یکدیگر دارند یا مسئله ازدواج سفید و روابط و دوستی‌های خارج از خانواده شکل پیدا می‌کند.

خانواده‌هایی که زندگی سالمی دارند هم از آسیب‌های طلاق توافقی در امان نیستند چرا که با افزایش طلاق توافقی قبح طلاق نیز در جامعه شکسته می‌شود و در خانواده‌هایی که زندگی مشترک سالمی دارند کم‌کم شاهد این خواهیم بود که زوجین نسبت به هم، سرمایه‌گذاری عاطفی کمتری خواهند داشت و روابط زناشویی کمرنگ می‌شود و نسبت به یکدیگر سرد شده و با بروز برخی مشکلات آن‌ها هم به فکر طلاق می‌افتند.

تسنیم: آیا در طلاق توافقی یا طلاق عمده آسیب‌ها مربوط به خانم‌ها می‌شود؟

خیر‌، آقایان هم در بعد از هر گونه طلاقی با آسیب‌هایی روبه‌رو می‌شوند؛ برای آقایان آسیب‌هایی مانند داشتن احساس بی‌اعتمادی به خانم‌ها، وجود مشکلاتی در ازدواج مجدد، کم شدن اعتماد خانواده همسر دوم به اینگونه افراد، کم شدن حس عاطفی نسبت به فرزندان،‌ داشتن نگاه منفی جامعه به اینگونه افراد وجود دارد.

تسنیم: به نظر شما چه راه حل‌هایی برای کاهش طلاق توافقی وجود دارد؟

یکی از راه حل‌ها تقویت مشاوره‌های قبل از ازدواج است که در این مشاوره‌ها سایر ابعاد و عواقب ازدواج‌های اینترنتی را برای فرد تبیین شود اما با توجه به قانون، زوجین موظف به گذراندن 30 ساعت کارگاه آموزش مهارت‌های زندگی مشترک هستند که آن هم سه تا چهار ساعت بیشتر برگزار نمی‌شود البته در هر زمانی برای جلوگیری از طلاق مشاوره نقش مؤثری می‌تواند داشته باشد اما این مشاوره‌ها باید تصحیح و تقویت شود به طوری نقش خانواده‌ها در تداوم زندگی مشترک پررنگ‌تر کنند و با دخالت دادن خانواده‌ها در جریان طلاق از آنان برای جلوگیری از طلاق کمک بگیرند. از راهکارهای دیگر تقویت و ترویج سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی است که رسانه‌ها می‌توانند نقش مؤثری در این زمینه داشته باشند، می‌توان به پررنگ شدن نقش ریش‌سفیدها در مسئله همسرگزینی و حل منازعات خانوادگی، توجه به گفتمان جدید به صورت واکاوی، تحلیل و آسیب‌شناسی کردن آن توسط افراد متخصص، عدم پافشاری متعصبانه بر گفتمان سنتی اشاره داشت.