به گزارش مشرق ،  صنعت پتروشیمی همواره به عنوان یک صنعت ارزش آفرین در اقتصاد ملی معرفی می‌شود و بسیاری از کارشناسان می‌گویند کشوری مانند ایران باید در بخش‌هایی که در آن صاحب مزیت نسبی است از جمله صنعت پتروشیمی سرمایه‌گذاری کند.

با این وجود به دلایل مختلف سرمایه‌گذاری چند ده میلیارد دلاری انجام شده در صنعت پتروشیمی ایران ارزش افزوده ملی بالایی در اقتصاد ایران تولید نمی‌کند.

از جمله مهم‌ترین این دلایل می‌توان به ادامه نیافتن زنجیره ارزش پتروشیمی‌ها اشاره کرد. تقریبا در اغلب نقاط جهان واحدهای پتروشیمی تلاش می‌کنند زنجیره ارزش خود را تا تولید کالای نهایی یا میانی ادامه دهند و از این راه ارزش افزوده کلانی در سطح بنگاهی و ملی ایجاد می‌کنند،اما متاسفانه در ایران پتروشیمی‌ها تنها به تولید محصولات پایه و بالادستی اکتفا کرده و حتی به سرمایه‌گذاری برای تولید محصولات میان‌دستی که ارزش افزوده قابل توجهی دارند نیز تمایلی نشان نمی دهند.

از سوی دیگر، به دلیل سیاست‌گذاری‌های اشتباه توسعه صنعتی و فقدان یک رویه رگولاتوری جامع در صنعت نفت، سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی به سمت‌وسوی بخش‌های کم بازده این صنعت متمایل شده است. چنانکه قیمت‌گذاری غلط گاز باعث هدایت سرمایه‌گذاری در این بخش به سمت پتروشیمی‌های گازی و مهجور ماندن پتروشیمی‌های خوراک مایع و صنایع پایین‌دستی پتروشیمی شده است.

بر اساس پژوهشی که مرکز پژوهش‌های مجلس انجام داده است، علی‌رغم سرمایه‌گذاری ده‌ها میلیارد دلاری در صنعت پتروشیمی برای تبدیل نفت و گاز به محصولات با ارزش افزوده بالاتر، ارزش افزوده این صنعت سالانه از 4 میلیارد دلار تجاوز نکرده است.

بررسی روند صادرات محصولات پتروشیمی حاکی از آن است که بیش از 65 درصد محصولات صادراتی پتروشیمی کشور را محصولات پایه شیمیایی و سوخت تشکیل می‌دهد، در حالی که بسیاری از محصولات این دو گروه می‌توانند به عنوان ماده اولیه صنایع میانی و پایین دستی صنعت پتروشیمی کشور مورد استفاده قرار گیرد. برای مثال در جدول زیر مقدار و ارزش صادرات و واردات محصولات عمده پتروشیمی و کالاهای ساخته شده از آنها در سال 1393 ارائه شده است.


همانطور که آمار جدول بالا نشان می‌دهد در سال 1393 بیش از 10 میلیون تن محصول عمده پتروشیمی صادر و حدود 1.4 میلیون تن محصول وارد شده است. ارزش هر تن محصولات صادراتی حدود 944 دلار و ارزش هر تن محصول وارداتی 2823 دلار است.

این ارقام حاکی از آن است که ارزش افزوده محصولات صادراتی کشور نسبت به محصولات وارداتی کمتر بوده است.

نکته مهم دیگر تراز منفی ارزشی گروه‌های مواد شیمیایی میانی، نشان از عدم توسعه این صنایع در کشور و تراز منفی مصنوعات پلیمری مؤید این موضوع است که به دلیل عدم توسعه صنایع میانی در کشور، مواد اولیه مورد نیاز صنایع پایین‌دستی و نهایی به لحاظ کمی و کیفی در حد مطلوب تولید نمی‌شود،لذا بجای ساخت این محصولات در کشور و استفاده از مزایای اشتغال‌زایی، ایجاد ارزش افزوده و صرفه‌جویی ارزی، محصولاتی با فناوری پایین به کشور وارد می‌شود.

این موضوع را از منظر دیگری نیز می‌توان مورد واکاوی قرار داد و آن مقایسه ارزش واقعی خوراک مصرفی در صنعت پتروشیمی کشور و ارزش فروش محصولات تولیدی این صنعت است. در جدول پایین میزان مصرف محصولات هیدروکربوری در صنعت پتروشیمی برحسب بشکه معادل نفت خام و ارزش آن برحسب متوسط قیمت نفت صادراتی کشور در هر سال برآورد شده است و ارزش فروش کل محصولات پتروشیمی طی سالهای 1388-1391 ارائه شده است.


نکته قابل توجه در خصوص مقایسه اعداد جدول مذکور این است که مابه‌التفاوت دو سطر انتهایی جدول به منزله ارزش افزوده صنعت پتروشیمی کشور نیست و برای محاسبه دقیق آن باید استهلاک و هزینه‌های واسطه نیز از ارزش فروش کل محصولات کسر شود، آمار جدول بالا نشان می‌دهد که مابه‌التفاوت ارزش محصولات هیدروکربوری مصرفی و محصول تولید شده در این صنعت طی سالهای 1388-1391 به طور متوسط حدود 4.3 میلیارد دلار بوده است که در صورت تولید محصولات با ارزش افزوده بیشتر، درآمد بیشتری حاصل می‌شود.