گروه بین‌الملل مشرق- مذاکرات پیرامون آینده سوریه در وین تا اوایل هفته جاری به طول انجامید ولی با پایان آن، مسافر آمریکا به وطنش بازنگشت. او به مسیر خود به سوی شرق ادامه داد تا میهمان 5 کشور آسیای مرکزی شود:‌ گرجستان، ازبکستان،‌ قزاقستان، تاجیکستان و ترکمنستان.



محورهای اصلی در مذاکرات کری

سفر از روز شنبه در قرقیزستان آغاز شد. او ابتدا در فرودگاه ماناس Manas واقع در حاشیه بیشکک (همان جایی که تا سال 2014 میلادی پایگاه بزرگ نظامی آمریکا برای پشتیبانی از نیروهای خود به ویژه در افغانستان بود و عبدالمالک ریگی تروریست معدوم در آنجا آموزش می‌دید) فرود آمده و سپس به دیدار رئیس‌جمهور الماس‌بیک آتامبایف و وزیر خارجه این کشور،‌ بکشاویچ رفت، کسی که در دانشکده دولتی روابط بین‌الملل مسکو تحصیل کرده است. آغاز سفر از این کشور اهمیت خاصی دارد، زیرا در سالیان اخیر تجربه یک انقلاب رنگی غربگرایانه و البته شکست‌خورده را پشت سر گذاشته و از سال 2011 میلادی حزبی سوسیال دموکراتیک که تمایلاتی به چپ دارد بر سر کار آمده است. این افتتاحیه در حالی صورت گرفت که دولت آمریکا چندی پیش از یک فعال مدنی که توسط دولت قرقیزستان به زندان افتاده بود،‌ تقدیر کرد.



تلاش کری برای تقویت یک رابطه اقتصادی برد-برد با کشورهای منطقه برای انتقال گاز این کشورها به افغانستان، پاکستان و هند است،‌ پروژه‌ای که ممکن است خط لوله صلح میان ایران، پاکستان و هند را مسدود کند. موضوع سوم نیز تشکیل گروه C5+1 است که چهارچوبی برای مذاکرات آتی میان 5 کشور آسیای میانه با آمریکا خواهد بود.

کری سپس به ازبکستان رفت؛ جایی که تا سال 2001 آمریکا در آن پایگاه نظامی داشت و دولت ازبکستان آن را تعطیل کرد. کری در هر کشور به طور متوسط یک روز اقامت داشت. او در طول سفر،‌ برخی پروژه‌های فرهنگی یا سیاسی در دانشگاه‌های آمریکایی یا سفارت‌خانه‌های این کشور را نیز افتتاح نمود. در طول سفر یکی از موضوعات مذاکره با وزرای خارجه و رؤسای جمهور،‌ مقابله با داعش و گروه‌های تروریستی در خاورمیانه بود. اهمیت این موضوع به دلیل جذب برخی از شهروندان آسیای میانه در گروه‌های تکفیری است. همچنین خروج بیشتر نیروهای آمریکایی از افغانستان، این کشور را به تأمین سلاح و همکاری امنیتی با روسیه واداشته است تا دولت کابل را در مبارزه با افراط‌گرایان یاری کند.


احیای طرح جاده ابریشم برای اتصال تجاری و انتقال انرژی آسیای میانه به جنوب آسیا یکی دیگر از دستورکارهای سفر جان کری به پنج جمهوری استقلال‌یافته از شوروی بود.

جان کری با سفر به «دوشنبه»، پس از دیدار با رئیس جمهور تاجیکستان امامعلی رحمان، به نوار مرزی طولانی این کشور با افغانستان اشاره کرد و بر همکاری بیشتر با این کشور و دیگر کشورهای منطقه برای امنیت مناطق مرزی، تأکید کرد.




چشم طمع قدرت‌ها به منطقه استقلال‌طلب

یکی از ویژگی‌های جفرافیای سیاسی آسیای مرکزی،‌ ساحل‌نداشتن در اقیانوس‌ها است و جالبتر اینکه همواره در اطراف این 4-5 کشور، تمدن‌های قدرتمندی وجود داشته‌اند. طبیعی است هر یک از آنها بخواهند مردمان و دول این کشورها را مشتاق افزایش رابطه با خود نموده و به نفوذ فرهنگی،‌ سیاسی و اقتصادی در این نقطه دست یابند. از همین رو است که باورها و سبک زندگی در این منطقه،‌ بیش از هر چیز ترکیبی از تمدن روسیه، چین و جهان اسلام است، علاوه بر اینکه پیش از آمریکا، بریتانیا بود که با روسیه بر سر نفوذ در آسیای مرکزی در قرن 19 می‌جنگید و اصلاً اصطلاح «آسیای میانه» به نوعی ابداع آن دوره است.

در قرن بیستم میلادی، شوروی سابق حرف اول را در آسیای مرکزی می‌زد و آمریکا تلاش کرد نفوذ آن را در همین مرز نگه دارد. از این رو با انعقاد قراردادهایی یک حصار آهنین از اروپای غربی تا ترکیه و ایران و پاکستان به دور شوروی کشید. شوروی تمام سیاست‌های خود در این منطقه را بر اساس محو افکار و رسوم غربی و اسلامی قرار داد اما نهایتاً با مقاومت مردم در هر دو حوزه مواجه شد. از زمان فروپاشی شوروی در اوایل دهه 1990 میلادی، کشورهای آسیای مرکزی یکی پس از دیگری استقلال یافتند اما این به معنای پیوند آنها با جبهه‌های مقابل نبود. علاوه بر جهان اسلام و بلوک غرب، دو رقیب دیگر نیز در این دو دهه تلاش بی‌شائبه‌ای را برای کوبیدن میخ خود در حیات خلوت روسیه صورت بخشیده‌اند:‌ چین و ترکیه.

ترکیه علاوه بر افزایش تبادلات تجاری،‌ اقدام به تأسیس نهادهای آموزشی در منطقه کرده است. چین نیز سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی در صنایع و زیرساخت‌های کشورهای آسیای میانه صورت داده و یک راه ریلی با هدف تجاری از آسیای مرکزی به سمت اروپا عبور داده است. اما در مورد نفوذ آمریکا، دو رخداد مهم در سال‌های اخیر،‌ انقلاب‌های رنگی و جنگ گرجستان بوده است و این نشان می‌دهد اولویت اصلی آمریکا در این سال‌ها نفوذ سیاسی به پشتوانه سیاست‌مداران تحصیل‌کرده در غرب بوده است.


سال 2003 میلادی انتخابات پارلمانی گرجستان با اتهام تخلف از سوی مخالفان شوارنادزه مواجه شد و فشار افکار عمومی طی راه‌پیمایی‌های متوالی نهایتاً به استعفای او و روی کارآمدن ساکاشویلی منجر شد. او خیلی زود تعاملات دولتش را با ناتو و اتحادیه اروپا افزایش داد. گرجستان با پشتیبانی چنین روابطی در سال 2008 میلادی به اوستیای جنوبی حمله برد تا این سرزمینِ استقلال‌یافته از گرجستان را (که البته تنها از سوی روسیه به رسمیت شناخته شده است) بازپس گیرد.

این حمله خیلی زود با لشکرکشی قاطع روسیه مواجه شد ولی ناتو به داد ساکاشویلی نرسید. در نتیجه ارتش گرجستان مجبور به عقب‌نشینی شد. اکنون دیگر نه دولت و نه مردم گرجستان تمایل شدید خود به عضویت ناتو را از دست داده بودند. دو سال بعد از گرجستان،‌ نوبت به قرقیزستان رسید تا باز هم بر سر جنجال علیه نتایج انتخابات،‌ این بار انقلاب گل لاله را علیه آقایف شکل دهد و او را مجبور به ترک خاک کشورش به مقصد روسیه کنند.

حالا پس از گذشت چندین سال از آن انقلاب‌ها،‌ سرنوشت دو انقلاب رز و لاله با هم متفاوت است. در قرقیزستان، قربان‌بیگ باقی‌یف در سال 2010 میلادی با یک انقلاب مشابه بر اثر مخدوش‌دانستن نتایج انتخابات و از آن بدتر، فساد اقتصادی خود و خانواده‌اش در این چند سال،‌ از کشور فرار کرد و جای خود را به رزا اتونبایو داد تا در یک دولت موقت، قانون اساسی را به نفع پارلمان و به ضرر رئیس‌جمهور تغییر دهد.

این تجربه نشان داد صِرف تغییر هیأت حاکمه تا زمانی که حکومت قانون و مبارزه جدی با فساد و رانت پیگیری نشود،‌ نمی‌تواند سودی داشته باشد. در گرجستان اگر چه وضع تا حدودی بهتر است و مؤسسات نسبتاً قابل اعتمادی برای مقابله با انواع مفاسد در میان هیأت حاکمه (از رانت آموزشی در ورود به دانشگاه‌ها تا رشوه و اختلاس) شکل گرفته، اما حکومت «جنبش اتحاد ملی» (UNM) تا کنون با اتهامات مختلفی روبرو شده:‌ از رانت برای سران جنبش تا برخورد خشونت‌آمیز با زندانیان که منجر به شکست این حزب در انتخابات پارلمانی 2012 میلادی شد.
پس از آن ائتلاف شش‌حزبی «رؤیای گرجی» به ریاست تاجری با نام ایوانیشویلی بر سر کار آمد و نشان داد پس از انقلاب گل رز،‌ ظرفیت دموکراتیک حکومت افزایش یافته است. رخدادهایی چون بخشش کارکنان متهم به جزائم غیرخشن در رژیم سابق و نگارش سند سیاست خارجی با مشارکت احزاب مختلف (که رویکرد به حوزه آتلانتیک در آن آشکار بود) تمایل بلوک غرب را برای تبدیل گرجستان به نماد دموکراسی‌خواهی در آسیای مرکزی بیشتر کرده است.

استقلال رژیم‌های منطقه آسیا روز به روز بیشتر شده است و اکنون تلاش می‌کنند به ایجاد رقابت میان قدرت‌های بزرگ بر اساس طرح‌ خود به «کاسبی بزرگ» فکر کنند،‌ آنچه ارلان ادریسف وزیر خارجه قزاقستان در کنفرانس خبری با کری از آن سخن گفت. آمریکا تلاش می‌کند بدون سخت‌گیری‌های سیاسی گذشته و البته با حفظ پند و اندرزهای خود برای تقویت حقوق بشر، همکاری‌های امنیتی و اقتصادی خود را با کشورهای منطقه افزایش دهد، موضوعی که در کنفرانس خبری کری با مقامات ترکمن (که دولتش از سوی آمریکا به انواع فساد و نقض حقوق شهروندان متهم است) و تاجیک (که احزاب مخالف را محدود کرده و نسبت به مسلمانان سخت‌گیری می‌کند) نیز مطرح شد.

گزارش تصویری از سفر جان کری به آسیای میانه:



منابع: