50 هزار نسخه تیراژ در 60 سال قبل!

موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، تاریخچه انتشار کیهان بچه‌ها را این‌طور آورده است: «روز پنجشنبه ۶ دی ماه سال ۱۳۳۵ اولین شماره نشریه کیهان بچه‌ها با پیشنهاد و مدیریت جعفر بدیعی از سوی موسسه کیهان با شمارگان ۲۰ هزار نسخه منتشر شد. کیهان بچه‌ها با فاصله انتشار هفتگی و برای مخاطبان کودک به صاحب امتیازی جعفر بدیعی و مدیرمسئولی عباس یمینی شریف از سوی مؤسسه کیهان منتشر می‌شد. این نشریه با تاکید بر داشتن مطالبی سرگرم‌کننده و لذتبخش آغاز به کار کرد و در زمان کوتاهی، تیراژ خود را به ۵۰ هزار نسخه رساند.

از همان سال نخست فعالیت، ادبیات داستانی پایه اصلی مطالب این نشریه را تشکیل می‌داد و بیش‌ترین سهم داستان‌ها در اختیار افسانه‌ها بود. کیهان بچه‌ها با دستگاه‌های پیشرفته چاپی که در اختیار داشت، از راه چاپ گسترده کمیک استریپ‌ها از گونه‌های مختلف به ویژه داستان‌های ماجرایی بر گیرایی نشریه خود می‌افزود. بهره‌گیری از امکانات فنی نسبتا کافی، به گردانندگان این مجله امکان می‌داد که از همان شماره‌های اول، مجله خود را در چهار رنگ و با حجم کمابیش خوبی از تصویرپردازی عرضه کنند.»

آن‌طور که گردانندگان این نشریه گفته‌اند، اولین شماره مجله کیهان بچه‌ها به سرعت کمیاب شد و ناچار، شماره اول در اتفاقی نادر و استثنایی به چاپ دوم رسید. در پایان سال اول، تیراژ مجله به 15 تا 20 هزار نسخه رسید و بعد از شش سال انتشار تیراژ آن از مرز 50 هزار نسخه فراتر رفت. این رقمی بود که پیش از آن، هرگز در تاریخ مجله‌نویسی ایران سابقه نداشت.

تصاویر روی جلد مجله جز در یک مقطع که به کودکان و نوجوانان یا شخصیت‌های ورزشی و هنری اختصاص داشتند، همه با یکی از داستان‌های داخل مجله دارای ارتباط بود. پشت جلد مجله نیز به طور متناوب به آگهی‌های تجاری و کمیک‌های مصور و دنباله‌دار ـ که بسیار مورد علاقه مخاطبان بود ـ اختصاص داشت. این کمیک‌های مصور، چهاررنگ بودند که پس از طی یک دوره تکاملی در غرب، به صورت ترجمه شده از مجله‌های کودکان ایران سر در آورده بودند.

قطع مجله کیهان بچه‌ها در فاصله سال‌های 1349 تا 1351 بزرگ‌تر شد. این تغییر قطع، عملاً سقوط تیراژ مجله را به دنبال داشت و در نتیجه، مجدداً در پایان سال 1351، مجله با قطع اول منتشر شد.

مجله کیهان بچه‌ها توانست در دوره‌های بحرانی و کمبود کاغذ (مثل سال‌های 1333 تا 1335 و 1342 تا 1343) به طور منظم منتشر شود و قیمت تک شماره آن در طول سال‌های انتشار مجله در دوره قبل از انقلاب 5 ریال بود. اشتراک سالانه مجله در سال اول 250 ریال بود که در سال دوم به 260 ریال و 6 ماهه 160 ریال افزایش یافت.

کیهان بچه‌ها با این قیمت و داستان‌های مصور و پرمخاطبش، رقیب جدی مجله پرفروش «اطلاعات دختران و پسران» بود که البته فضای سالم‌تر و مناسب‌تری در سال‌های قبل از انقلاب داشت.

کیهان بچه‌ها بدون وقفه انتشار خود را ادامه داد و توانست رکورد تکرارنشدنی انتشار بی‌وقفه به مدت 59 سال را در تاریخ مطبوعات ایران به ثبت برساند و خود را به عنوان آغازگر حرکتی پویا در مجلات کودک و نوجوان معرفی کند.

دو دوره و 54 سال

اگرچه کیهان بچه‌ها حاصل پیشنهاد جعفر بدیعی، نویسنده، روزنامه‌نگار و موسس مجله «بازی» بود و این مدیر مطبوعاتی توانست یک دوره 23 ساله، کیهان بچه‌ها را به صورت هفتگی منتشر کند، اما این مجله در بزرگ‌ترین محدوده زمانی بعد از بدیعی، یعنی 36 سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی در اختیار زنده‌یاد امیرحسین فردی، رمان‌نویس متعهد بوده است. البته، دوره سردبیری و مدیرمسئولی فردی در این 36 سال، حدود 31 سال یعنی از 1361 تا اردیبهشت 1392 بوده که این دوره با درگذشت امیرحسین فردی به پایان رسیده است. قبل از فردی، وحید نیکخواه آزاد و داریوش نوروزی، تصدی تحریریه این مجله را عهده‌دار بوده‌اند، اما مدت حضور این دو، سرجمع حدود سه سال و از 1358 تا 1361 بوده است.

سردبیران کیهان بچه‌ها، بالا از راست: امیرحسین فردی و جعفر بدیعی

پایین از راست: داریوش نوروزی و وحید نیکخواه آزاد

جعفر بدیعی، متولد ۱۲۹۴ در شیراز بود که در سال ۱۳۲۵ در رشته فلسفه و علوم تربیتی موفق به کسب درجه لیسانس از دانشسرای عالی دانشگاه تهران شده بود. بدیعی 40 ساله، پس از موافقت با پیشنهادش برای تأسیس یک مجله برای کودکان و نوجوانان، مسئولیت کیهان بچه‌ها را بر عهده گرفت و تا سال 1358 این مسئولیت را ترک نکرد.

کیهان‌ بچه‌هایی که بدیعی منتشر می‌کرد، یک مجله مصور با داستان‌هایی بود که اغلب از زبان‌های انگلیسی، فرانسه و آلمانی ترجمه می‌شد و با تصاویر اصلی در کیهان بچه‌ها به چاپ می‌رسید. اگرچه اغلب این تصاویر با مقتضیات سنی مخاطبان کودک و نوجوان تناسبی نداشت و زن‌ها برهنه نشان داده می‌شدند، اما کشش و هیجان خود داستان‌ها موجب می‌شد تا خوانندگان با ادبیات اروپایی بیش‌تر آشنا شوند. به طور کلی، کیهان بچه‌ها در مقایسه با «دختران و پسران» که محصول موسسه رقیب، یعنی بنگاه انتشاراتی اطلاعات بود، نشریه‌ پاک‌تری به نظر می‌رسید. چرا که در آن مجله، علاوه بر تصاویر بسیار زننده از دختران عصر پهلوی، مطالبی نیز برای از بین بردن حیا، عفت و پاکدامنی جوانان به چاپ می‌رسید که اوج آن مربوط به تصاویر نامناسب روی جلد مجله دختران و پسران بود.

با پیروزی انقلاب، تغییرات وسیعی در موسسه کیهان رخ داد و جعفر بدیعی از مدیرمسئولی و سردبیری کیهان بچه‌ها کنار رفت. نخستین سردبیران کیهان بچه‌ها پس از انقلاب اسلامی، وحید نیکخواه آزاد و داریوش نوروزی بودند، اما این دو، مجموعا حدود سه سال در سمت سردبیری این مجله باقی ماندند و کیهان بچه‌ها از اواخر مرداد 1361 تا اردیبهشت 1392 (31 سال) با مدیر مسئولی و سردبیری امیرحسین فردی منتشر شد.

زنده‌یاد امیرحسین فردی در سال‌های دور

مجله‌ای که خانه نویسندگان شد

امیرحسین فردی 33 سال داشت که مسئولیت کیهان بچه‌ها را به عهده گرفت. او که در مسجد جوادالائمه علیه‌السلام تهران، شورایی متشکل از نویسندگان جوان را تشکیل داده و با همکاری تنی چند از جوانان فعال فرهنگی، حوزه هنری را پایه‌گذاری کرده بود، حالا می‌خواست نفوذ و اثرگذاری خود را در سردبیری قدیمی‌ترین مجله کودکان و نوجوانان نیز بیازماید.

دوران مسئولیت فردی در کیهان بچه‌ها با سال‌های دفاع مقدس و بمباران شهرها مصادف بود و همان زمان بود که حجم بالایی از مطالب این مجله به رزمندگان نوجوان، شهدای عزیز جنگ و بچه‌های مناطق محروم اختصاص یافت. كيهان بچه‌ها بعد از انقلاب اسلامي هميشه با خوانندگان خود روراست بود و با آنان با صداقت سخن می‌گفت. سردبیر کیهان بچه‌ها براي بالابردن فروش، هر چيزي را چاپ نمی‌كرد و بیش از آن که به اضافه شدن مخاطب فکر کند، به تربیت نیروهای فرهنگی می‌اندیشید.

در همین دوره بود که بسياري از نويسندگان امروز ايران در حوزه‌ ادبيات كودك و نوجوان، مثل سوسن طاقديس، حسين فتاحي،‌ محمد میرکیانی، بیوک ملکی، نقی سلیمانی، افسانه شعبان‌نژاد، خسرو باباخاني، شکوه قاسم‌نیا، محمدکاظم مزینانی، فرهاد حسن‌زاده، عبدالمجید نجفی و ... که قبلاً خواننده‌ قديمي كيهان بچه‌ها بودند و نخستين آثار اغلب آن‌ها در همين مجله به چاپ رسیده بود، به جامعه ادبی کشور معرفی شدند.

کیهان بچه‌ها در یک دوره حدوداً 20 ساله در زمان مدیرمسئولی و سردبیری امیرحسین فردی به خانه نویسندگان تبدیل می‌شود و بسیاری از قصه‌های دنباله‌دار، شعرها، داستان‌های کوتاه و سایر مطالب و نوشته‌های آن به شکل کتاب‌های خواندنی به چاپ می‌رسد.

جلسات پنج‌شنبه‌های نقد داستان کیهان بچه‌ها، طی دو دهه 1360 و 1370 از نشست‌های بسیار مهم و تعیین‌کننده ادبیات داستانی کشور می‌شود که علاوه بر تصمیم‌گیری برای چاپ قصه‌ها، افسانه‌ها و داستان‌ها در مجله، آثار ارسالی را به مؤسسات انتشاراتی هم انتقال می‌دهد.

مهاجرت تدریجی، بلای جان کیهان بچه‌ها

با رشد نشریات کودک و نوجوان و افزایش شمار آن‌ها، نویسندگان و شاعران فعالی که پاقرص کیهان‌ بچه‌ها بودند، به تحریریه این نشریات دعوت شدند. اگرچه مجله سوره نوجوانان در سال‌های اول دهه 70 عمر بلندی نداشت و خیلی زود تعطیل شد، سروش نوجوان به عنوان رقیب جدی کیهان بچه‌ها، بخش عمده‌ای از انرژی نویسندگان و شاعران تربیت شده در این مجله را به سمت خود جذب کرد. بیوک ملکی، یکی از شاخص‌ترین شاعران کیهان بچه‌ها، عضو شورای سردبیری سروش نوجوان شد و در کنار فریدون عموزاده خلیلی و مرحوم قیصر امین‌پور، سکان هدایت آن را به دست گرفت.

شکوه قاسم‌نیا نیز که از بهترین شاعران کودک کیهان بچه‌ها بود، با همکاری همسرش نشریه «شباب» را برای جوانان راه‌اندازی کرد و عملاً از این مجله جدا شد. حسین فتاحی هم که مسئولیت بخش داستان مجله را به عهده داشت، آرام آرام از این مسئولیت کناره گرفت و در حوزه هنری وقت بیش‌تری گذاشت.

این در حالی بود که هفته‌نامه «آفتابگردان» به ضمیمه روزنامه همشهری همزمان با روی کار آمدن دولت اصلاحات پا گرفته بود و برخی از نویسندگان و شاعران با درآمد پیشنهادی بهتر به آن‌جا رفته بودند. البته حق‌التحریر کم و بسته‌بودن دست سردبیر در حمایت مالی از همکاران قدیمی‌اش هم مزید بر علت شد و آنان که فقط از راه نوشتن در کیهان بچه‌ها ارتزاق می‌کردند، پیشنهادهای بهتر برای همکاری با نشریات دیگر را پذیرفتند و تحریریه این مجله در دهه 80 یعنی بخش دوم مسئولیت زنده‌یاد امیرحسین فردی تقریباً خالی شد. در همین دوره البته هنوز ابراهیم زاهدی مطلق، جواد محقق، محسن مومنی، خسرو باباخانی، محمدرضا بایرامی، کیوان امجدیان، رضا پریزاد، محمدکاظم مزینانی، محمد عزیزی (نسیم) و ... کیهان بچه‌ها و امیرحسین فردی را همراهی می‌کردند که با درگذشت او، شیرازه این جمع نیز از هم پاشید و روزهای سخت مجله‌ای با آن پیشینه، آغاز شد.

از آخرین شماره‌های کیهان بچه‌ها که زیر نظر امیرحسین فردی منتشر شد

بازگشت مدیر هنری به عنوان مدیرمسئول

مرگ مدیرمسئول 64 ساله کیهان بچه‌ها ـ که تقریباً نیمی از عمر خود را در این مجله گذرانده بود ـ موجب شد تا مدیریت مؤسسه کیهان برای خاطره‌انگیزترین مجله این موسسه تصمیم بگیرد. رسول فلاح‌پور که سردبیری مجله را پس از امیرحسین فردی پذیرفته بود، روزهای آخر فعالیت حرفه‌ای‌اش را سپری می‌کرد و برای بازنشستگی آماده می‌شد. ضمن این‌که او در گرد هم آوردن نویسندگان و شاعران برای نوشتن صفحات کیهان بچه‌ها از نفوذ سردبیر فقید مجله برخوردار نبود.

مؤسسه کیهان باید برای برون‌رفت از این وضعیت، تصمیم عاجل می‌گرفت اما گویا شتاب خاصی در کار نبود که ماه‌ها بعد از درگذشت «فردی»، محمدحسین صلواتیان، تصویرساز و مدرس هنر گرافیک را نرم‌نرم به تحریریه معرفی کرد.

تصويرگر، كاريكاتوريست و نويسنده كتاب و نشريات كودك و نوجوان، مربي هنر كودك و نوجوان، دارای مدرک كارشناسي كارگرداني انيميشن از دانشكده‌ صدا و سيما، انتشار بيش از 1000 عنوان كتاب داخل كشور و بيش از 100 عنوان كتاب خارج از كشور و قريب به 1500 شماره مجله داخلي و خارجي، سابقه‌ تدريس در چند دانشكده‌ هنر، سابقه‌ مديريت هنري كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان، مديريت هنري مؤسسه فرهنگي منادي تربيت، مديريت كانون فرهنگي ـ هنري عمار ياسر و ... تنها بخشی از کارنامه صلواتیانی است که در سال 74 مدیر هنری کیهان بچه‌ها بوده است.

این هنرمند تصویرگری که برنده چهار دوره جشنواره كتاب از كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان، برنده جشنواره مطبوعات كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان، برنده پلاك طلايي مجله آفتابگردان، برنده جايزه اول تصويرگري كتاب سال دفاع مقدس در دو دوره،‌ برنده جايزه اول كاريكاتور مجلات رشد و برنده لوح زرين اولين جشنواره رشد در بخش تأليف است، در نخستین اقدام خود، قطع مجله را بزرگ کرد و با تکرار تجربه سال 1351 در تغییر قطع، یک بار دیگر دست به محک مخاطب زد. اقدام دیگر صلواتیان، گرد آوردن بهترین تصویرگران، کارتونیست‌ها و هنرمندان عرصه گرافیک کودک و نوجوان در این مجله بود. چرا که کیهان بچه‌ها از نظر هنری نیز در شمار بهترین مجلات ایران بود که افرادی چون محمدعلی بنی‌اسدی، بهترین طرح‌های جلد آن را آماده می‌کردند.

این توجه صلواتیان اما با خلأ جدی در حوزه تحریریه و تولید متن مصادف شد و کیهان بچه‌ها همچنان در جذب نویسندگان و شاعران توانا و نام‌آور، ناتوان است.

کیهان بچه‌ها پس از این همه سال، چند روز دیگر، آغاز شصتمین سال انتشار خود را جشن می‌گیرد، اما بررسی دامنه نفوذ این مجله در چهار دوره تاریخی روی مخاطبان و جامعه ادبی کشور نشان می‌دهد که قدیمی‌ترین مجله بدون تعطیلی ایران، این روزها خیلی حال و روز خوبی ندارد و منتشر نشدنش، کسی را نگران نخواهد کرد. این ادعا را می‌توان با استناد به انبوه مجلاتی که در انبار مرجوعی مؤسسه کیهان خاک می‌خورد، به اثبات رساند.

نکته جالب توجه در سایت رسمی کیهان بچه‌ها این جمله است: «آخرین بروزرسانی مطلب در چهارشنبه، 6 دی 1391، 11:09»!