به گزارش گروه تاریخ مشرق؛ روز چهارم بهمن 1350 به دستور شاه «كميته مشترك ضدخرابكاري» با هدف هماهنگ سازي عمليات سركوب مخالفان تأسيس شد.
اوجگيري مبارزات انقلابي مردم در دهه چهل و پيدايش گروه‌هاي متعدد انقلابي با روشهاي مبارزاتي متفاوت، رژيم پهلوي را مستأصل نموده بود. براي مقابله با اين مبارزات، همزمان چهار دستگاه كار سركوب و ارعاب مخالفان را عهده دار بودند:
1. ساواك
2. شهرباني
3. ضداطلاعات ارتش (ركن 2)
4. ژاندارمري
از ساواك «اداره كل سوم» مسئول پيگيري و كنترل فعاليت‌هاي انقلابي بود. اين اداره كل با داشتن مهمـترين وظيفه كه امنيت داخلي بود، وسيع ترين بخش اطلاعاتي و عملياتي ساواك محسوب مي‌شد و عناصر كافي در اختيار داشت، و در خارج از كشور نيز نمايندگي‌ها موظف بودند خواسته هاي اداره كل سوم را برآورده نمايند. مجموعه اين امكانات و اختيارات، به اداره كل سوم جايگاه خاصي داده بود و شاه از اين اداره كل انتظار امنيت مطلق را داشت. با اين وجود در ايران سيستم اطلاعاتي به معني بين المللي وجود نداشت و كار نيروهاي امنيتي، صرفاً سركوب مبارزات داخلي بود.
عدم هماهنگي نيروهاي مختلف نظامي و امنيتي خصوصاً ساواك و شهرباني كه هر كدام داراي كميته‌هاي جداگانه اي براي مبارزه با منتقدين رژيم بودند و براي خوش خدمتي به دستگاه حاكمه از همديگر پيشي مي‌گرفتند، موجب به وجود آمدن مشكلات عديده اي شده بود. ساواك داراي دو كميته بود كه زيرنظر اداره كل سوم فعاليت داشتند. يكي از آنها در شناسايي عوامل حمله كننده به كلانتري 5 تبريز و كلانتري قلهك نقش موثری را عهده دار بود. اما وجود اكيپ هاي متعدد گشت ساواك و شهرباني كه هر كدام به طور مستقل عمل مي كردند، باعث به وجود آمدن درگيري و برخورد آنها با يكديگر در سطح شهر مي‌شد و چه بسا مأمورين شهرباني دنبال فردي بودند كه به وسيله ساواك دستگير شده بود، يا بالعكس، ساواك در صدد دستگيري كسي برمي آمد كه قبلاً توسط شهرباني بازداشت شده بود.
براي هماهنگي لازم مدتي پرويز ثابتي و سپس يكي از كارمندان به طور ثابت در كميته شهرباني به عنوان نماينده ساواك حضور مي‌يافت، ولي به جهت عدم اعتماد اين نيروها به يكديگر و با توجه به درگيري بين اكيپهاي گشتي مربوطه كه بعضي مواقع بر اثر مشكوك شدن به يكديگر حتی به روي هم آتش مي گشودند، سران رژيم بر آن شدند تا اين فعاليت‌ها را متمركز نموده و تحت يك فرماندهي واحد قرار دهند. لذا با الگوبرداري از سيستم اطلاعاتي انگليس كه تجربه مبارزه با ارتش جمهوریخواه ايرلند را در جنگ‌هاي شهري و چريكي داشت، دو كميته مستقر در اوين را كه متعلق به ساواك بود با كميته شهرباني در يكديگر ادغام نموده و طرح تأسيس «كميته مشترك ضدخرابكاري» تهيه و ارائه گرديد.
در پي دستور محمدرضاشاه، كميته مشترك ضدخرابكاري (ساواك - شهرباني) در تاريخ چهارم بهمن ماه 1350 تأسيس گرديد كه در اين كميته در واقع شهرباني نقش «اداره ويژه» اسكاتلنديارد را ايفا مي‌كرد و ساواك نقش «ام. اي. 5» را داشت. كميته مشترك در محل اداره اطلاعات شهرباني تشكيل شد و بعدها در شهرستانها نيز شعبه‌هايي كه تحت نظر مركز فعاليت مي نمودند، راه انداري گرديد. كميته مشترك با 375 پست سازماني كه 111 پست آن متعلق به ساواك و 264 پست ديگر به شهرباني اختصاص يافت، فعاليت خود را آغاز نمود. اولين رئيس كميته مشترك سپهبد جعفرقلي صدري رئيس شهرباني وقت و رئيس ستاد آن پرويز ثابتي از مقامات ارشد ساواك بود و نمایندگاني از ارتش و ژاندارمري به منظور هماهنگي در اين تركيب قرار گرفتند.
در اين تشكيلات قدرت در اختيار شهرباني قرار داشت. شهرباني با تهيه بولتن هاي ويژه و ارسال آن براي شاه، سعي مي کرد نقش خود را اصلي و پررنگ نشان دهد. اين موضوع براي ساواك كه مي خواست سركوبگر مطلق باشد، چندان خوشايند نبود. لذا عليرغم انحلال كميته هاي ساواك، اين سازمان با طرح ثابتی و برنامه ریزی محمدحسن ناصري (عضدي)، ناصر نوذري (رسولي)، رضا عطارپور مجرد (حسن زاده)، بهمن فرنژاد (دكتر جوان) و با به كارگيري تعدادي از كارمندان ساواك تهران در سال 1351 «كميته اوين» را فعال کرد. این کمیته رأساً نسبت به دستگيري، بازجويي و شكنجه مبارزين اقدام نمود. از این پس ثابتی اطلاعات جمع آوري شده خود را در اختيار كميته مشترك نمي گذاشت و همين موضوع، موجب كمرنگ شدن نقش اين كميته و به دنبال آن به وجود آمدن اختلاف بين شهرباني و ساواك گردید. در پی این اختلافات مقدمات لازم براي در اختيار گرفتن قدرت كامل در كميته مشترك توسط ساواك فراهم آمد.
ساواك در اوايل سال 1352 طرحي را در مورد تغيير ساختار كميته مشترك ضدخرابكاري تهيه و براي شاه ارسال نمود كه مورد تصويب او قرار گرفت. بر اساس اين طرح، رئيس كميته از بين امراي ساواك انتخاب گرديده و بولتن هاي ويژه كميته مشترك نيز توسط ساواك تهيه و براي شاه ارسال مي شد. اعتبارات مالي سنگين آن نيز به دستور شاه از بودجه نخست وزيري تأمين مي گردید.
ارتشبد نعمت الله نصيري طي نامه اي درخواست بودجه را اين گونه عنوان مي كند:
«به فرمان مطاع اعليحضرت همايون شاهنشاه آريامهر، از تاريخ 1/3/52 رياست كميته مشترك ضدخرابكاري ساواك و شهرباني كل كشور به يك نفر از افسران ساواك محول شده است. مستدعي است مقرر فرماييد بودجه مصوب كميته را در مركز به قرار ماهانه سه ميليون ريال از تاريخ اول تيرماه و بودجه كميته هاي شهرستانها را به قرار ماهانه يك ميليون و دويست هزار ريال از تاريخ اول خرداد 1352 در وجه سرتيپ رضا زندي پور رئيس كميته، پرداخت فرماييد.»
سازمان جديد با 538 نيرو و پست سازماني دائم و موقت زيرمجموعه اداره كل سوم امنيت داخلي بوده و رئيس آن ضمن حفظ سمت، معاون مديركل نيز بود. در ساختار جديد صرفاً كارهاي اجرايي، تأمين و نگهداري زنداني به شهرباني سپرده شده و نمايندگاني از ارتش و ژاندارمري براي هماهنگي بيشتر در آن حضور داشتند. در واقع اداره كل سوم، حاكم مطلق كميته مشترك گردید.
قاسم حسن پور، شكنجه گران مي گويند، موزه عبرت ايران، 1386، ص 52
اوجگيري مبارزات انقلابي مردم در دهه چهل و پيدايش گروه‌هاي متعدد انقلابي با روشهاي مبارزاتي متفاوت، رژيم پهلوي را مستأصل نموده بود. براي مقابله با اين مبارزات، همزمان چهار دستگاه كار سركوب و ارعاب مخالفان را عهده دار بودند:
1. ساواك
2. شهرباني
3. ضداطلاعات ارتش (ركن 2)
4. ژاندارمري
از ساواك «اداره كل سوم» مسئول پيگيري و كنترل فعاليت‌هاي انقلابي بود. اين اداره كل با داشتن مهمـترين وظيفه كه امنيت داخلي بود، وسيع ترين بخش اطلاعاتي و عملياتي ساواك محسوب مي‌شد و عناصر كافي در اختيار داشت، و در خارج از كشور نيز نمايندگي‌ها موظف بودند خواسته هاي اداره كل سوم را برآورده نمايند. مجموعه اين امكانات و اختيارات، به اداره كل سوم جايگاه خاصي داده بود و شاه از اين اداره كل انتظار امنيت مطلق را داشت. با اين وجود در ايران سيستم اطلاعاتي به معني بين المللي وجود نداشت و كار نيروهاي امنيتي، صرفاً سركوب مبارزات داخلي بود.
عدم هماهنگي نيروهاي مختلف نظامي و امنيتي خصوصاً ساواك و شهرباني كه هر كدام داراي كميته‌هاي جداگانه اي براي مبارزه با منتقدين رژيم بودند و براي خوش خدمتي به دستگاه حاكمه از همديگر پيشي مي‌گرفتند، موجب به وجود آمدن مشكلات عديده اي شده بود. ساواك داراي دو كميته بود كه زيرنظر اداره كل سوم فعاليت داشتند. يكي از آنها در شناسايي عوامل حمله كننده به كلانتري 5 تبريز و كلانتري قلهك نقش موثری را عهده دار بود. اما وجود اكيپ هاي متعدد گشت ساواك و شهرباني كه هر كدام به طور مستقل عمل مي كردند، باعث به وجود آمدن درگيري و برخورد آنها با يكديگر در سطح شهر مي‌شد و چه بسا مأمورين شهرباني دنبال فردي بودند كه به وسيله ساواك دستگير شده بود، يا بالعكس، ساواك در صدد دستگيري كسي برمي آمد كه قبلاً توسط شهرباني بازداشت شده بود.
براي هماهنگي لازم مدتي پرويز ثابتي و سپس يكي از كارمندان به طور ثابت در كميته شهرباني به عنوان نماينده ساواك حضور مي‌يافت، ولي به جهت عدم اعتماد اين نيروها به يكديگر و با توجه به درگيري بين اكيپهاي گشتي مربوطه كه بعضي مواقع بر اثر مشكوك شدن به يكديگر حتی به روي هم آتش مي گشودند، سران رژيم بر آن شدند تا اين فعاليت‌ها را متمركز نموده و تحت يك فرماندهي واحد قرار دهند. لذا با الگوبرداري از سيستم اطلاعاتي انگليس كه تجربه مبارزه با ارتش جمهوریخواه ايرلند را در جنگ‌هاي شهري و چريكي داشت، دو كميته مستقر در اوين را كه متعلق به ساواك بود با كميته شهرباني در يكديگر ادغام نموده و طرح تأسيس «كميته مشترك ضدخرابكاري» تهيه و ارائه گرديد.
در پي دستور محمدرضاشاه، كميته مشترك ضدخرابكاري (ساواك - شهرباني) در تاريخ چهارم بهمن ماه 1350 تأسيس گرديد كه در اين كميته در واقع شهرباني نقش «اداره ويژه» اسكاتلنديارد را ايفا مي‌كرد و ساواك نقش «ام. اي. 5» را داشت. كميته مشترك در محل اداره اطلاعات شهرباني تشكيل شد و بعدها در شهرستانها نيز شعبه‌هايي كه تحت نظر مركز فعاليت مي نمودند، راه انداري گرديد. كميته مشترك با 375 پست سازماني كه 111 پست آن متعلق به ساواك و 264 پست ديگر به شهرباني اختصاص يافت، فعاليت خود را آغاز نمود. اولين رئيس كميته مشترك سپهبد جعفرقلي صدري رئيس شهرباني وقت و رئيس ستاد آن پرويز ثابتي از مقامات ارشد ساواك بود و نمایندگاني از ارتش و ژاندارمري به منظور هماهنگي در اين تركيب قرار گرفتند.
در اين تشكيلات قدرت در اختيار شهرباني قرار داشت. شهرباني با تهيه بولتن هاي ويژه و ارسال آن براي شاه، سعي مي کرد نقش خود را اصلي و پررنگ نشان دهد. اين موضوع براي ساواك كه مي خواست سركوبگر مطلق باشد، چندان خوشايند نبود. لذا عليرغم انحلال كميته هاي ساواك، اين سازمان با طرح ثابتی و برنامه ریزی محمدحسن ناصري (عضدي)، ناصر نوذري (رسولي)، رضا عطارپور مجرد (حسن زاده)، بهمن فرنژاد (دكتر جوان) و با به كارگيري تعدادي از كارمندان ساواك تهران در سال 1351 «كميته اوين» را فعال کرد. این کمیته رأساً نسبت به دستگيري، بازجويي و شكنجه مبارزين اقدام نمود. از این پس ثابتی اطلاعات جمع آوري شده خود را در اختيار كميته مشترك نمي گذاشت و همين موضوع، موجب كمرنگ شدن نقش اين كميته و به دنبال آن به وجود آمدن اختلاف بين شهرباني و ساواك گردید. در پی این اختلافات مقدمات لازم براي در اختيار گرفتن قدرت كامل در كميته مشترك توسط ساواك فراهم آمد.
ساواك در اوايل سال 1352 طرحي را در مورد تغيير ساختار كميته مشترك ضدخرابكاري تهيه و براي شاه ارسال نمود كه مورد تصويب او قرار گرفت. بر اساس اين طرح، رئيس كميته از بين امراي ساواك انتخاب گرديده و بولتن هاي ويژه كميته مشترك نيز توسط ساواك تهيه و براي شاه ارسال مي شد. اعتبارات مالي سنگين آن نيز به دستور شاه از بودجه نخست وزيري تأمين مي گردید.
ارتشبد نعمت الله نصيري طي نامه اي درخواست بودجه را اين گونه عنوان مي كند:
«به فرمان مطاع اعليحضرت همايون شاهنشاه آريامهر، از تاريخ 1/3/52 رياست كميته مشترك ضدخرابكاري ساواك و شهرباني كل كشور به يك نفر از افسران ساواك محول شده است. مستدعي است مقرر فرماييد بودجه مصوب كميته را در مركز به قرار ماهانه سه ميليون ريال از تاريخ اول تيرماه و بودجه كميته هاي شهرستانها را به قرار ماهانه يك ميليون و دويست هزار ريال از تاريخ اول خرداد 1352 در وجه سرتيپ رضا زندي پور رئيس كميته، پرداخت فرماييد.»
سازمان جديد با 538 نيرو و پست سازماني دائم و موقت زيرمجموعه اداره كل سوم امنيت داخلي بوده و رئيس آن ضمن حفظ سمت، معاون مديركل نيز بود. در ساختار جديد صرفاً كارهاي اجرايي، تأمين و نگهداري زنداني به شهرباني سپرده شده و نمايندگاني از ارتش و ژاندارمري براي هماهنگي بيشتر در آن حضور داشتند. در واقع اداره كل سوم، حاكم مطلق كميته مشترك گردید.
قاسم حسن پور، شكنجه گران مي گويند، موزه عبرت ايران، 1386، ص 52
