گروه جنگ نرم مشرق - ترکیه در همسایگی غرب ایران کشوری با تاریخ و تمدن قابل‌اعتنا و البته تا حد قابل‌توجهی مشترک با ایران است. آنها همان‌طور که در عرصه سیاسی معادلات منطقه کشوری تعیین‌کننده و مهم به­‌شمار می‌روند، به دلیل جاذبه‌های گردشگری، خصوصا برای ایرانی‌ها بسیار شناخته‌شده هستند. اتکای درآمد این کشور به صنعت توریسم نشان می‌دهد که توجه و تمرکز آنها برای سرمایه‌گذاری در این بخش به چه میزان گسترده بوده است. همان‌طور که گفته شد نزدیکی فرهنگی، همسایگی، سطح بالای مبادلات تجاری و بسیاری از مولفه‌های دیگر سبب شده که ایرانی‌ها ترکیه را به‌عنوان یک مقصد پرطرفدار در گردشگری مورد توجه قرار دهند و مسئولان این کشور نیز به همین جهت به طرق مختلف برای جلب‌توجه ایرانی‌ها اقدام به تبلیغات می‌کنند تا سرمایه‌گذاری گردشگران ایرانی را به سمت ترکیه سوق دهند.

حال روش منطقی و عرف چنین تبلیغاتی قطعا استفاده از بستر شبکه‌های تلویزیونی داخلی همان کشور یعنی ایران است؛ اما التزام شبکه‌های ملی ایران به برخی حدود برگرفته از اعتقادات اسلامی و اولویت سلامت اخلاقی در پخش برنامه‌ها که اتفاقا برای آگهی‌های اقتصادی با معیارهای زندگی سرمایه‌داری غربی محدودیت محسوب می‌شود، تمایل ترک‌ها را به سمت درج تبلیغ در بستر شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان هدایت کرده است. در این میان نیز چند نکته نیاز به تامل دارد که اول از همه تعدد شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان است. این شبکه‌ها که حالا تعدادشان از صد نیز گذشته است، بدون هیچ‌گونه محدودیت، نظیر آنچه در کانال‌های ماهواره‌ای کارتی وجود دارد، با هزینه‌ای اندک در دسترس مخاطبان داخل کشور قرار می‌گیرند. نکته دوم به میزان مخاطبان بازمی‌گردد که اولویت اصلی شرکت‌های بازرگانی و تجاری برای انتخاب بستر درج آگهی است. طبیعی است که شرکت‌های توانمند و بین‌المللی ترکیه پول خود را خرج رسانه‌های ضعیف از لحاظ میزان مخاطب نمی‌کنند، تداوم پخش آگهی شرکت‌های ترک در برخی شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان بیانگر حصول نتیجه و جذب سرمایه‌گذاری است. پس این مهم حکایت از استقبال درصد قابل‌اعتنایی از مخاطبان ایرانی در استفاده از ماهواره دارد و در این میان باید پذیرفت که قوانین و ابزارهای جمهوری اسلامی در منع استفاده از ماهواره ناکارآمد بوده است.

مجموعه شبکه‌های جم به مدیریت سعید کریمیان از نهادها و دولت‌های مختلفی که از نظر فرهنگی و سیاسی مخالف ایران هستند، پول جذب می‌کند که یکی از آنها آیدین دوغان سرمایه‌دار ترکیه‌ای است

«جم» که پیشتر ماهیت آن در گزارش مشرق آشکار شده بود، در بین حدود 125 شبکه ماهواره‌ای فارسی‌زبان، نه‌تنها بسیار مورد توجه شرکت‌های تجاری ترکیه قرار دارد، بلکه در ارائه و پخش برنامه‌های اصلی و غیربازرگانی خود نیز به سمت‌وسوی ترکیه غش کرده است. چند کانال از مجموعه «جم» را می‌توان بستر جولان برنامه‌های ترکیه و تبلیغات بازرگانی شرکت‌های تجاری ترک‌تبار دانست؛ اما اینکه شبکه‌هایی مانند «جم» به این سمت متمایل شده‌اند جدای از اهداف اقتصادی که پیش‌ازاین توضیح داده شد، پرده دیگری نیز دارد که البته مستتر است و واکاوی آن نیاز به بررسی‌های فرهنگی، سیاسی و کنکاش در پشت پرده ظهور این دست شبکه‌ها دارد.

در بررسی علل سیاسی و فرهنگی شبکه جم ابتدا به نام آیدین دوغان سرمایه‌دار ترکیه‌ای برمی‌خوریم که اولین بار با سرویس ترک­‌زبان شبکه بی‌بی‌سی این نام شنیده شد. وی یکی از مهم‌ترین حامیان مالی شبکه «جم» است که اخباری نیز در خصوص ارتباطش با شبکه رسانه‌ای صهیونیست‌ها وجود دارد. دوغان را می‌توان یکی از غول‌های رسانه‌ای ترکیه دانست که رسانه‌های متنوع بسیاری از قبیل روزنامه‌ها، سایت‌ها و کانال‌های تلویزیونی زیر نظر او فعالیت می‌کنند؛ روزنامه‌هایی مانند «ملیت»، «حریت»، «رادیکال»، «فاناتیک» و «رفرانس» و شبکه‌هایی مثل «کانال D»، «سی.ان.ان ترک» و 21 کانال تلویزیونی دیگر.

دوغان را می‌توان یکی از غول‌های رسانه‌ای ترکیه دانست که رسانه‌های متنوع بسیاری از قبیل روزنامه‌ها، سایت‌ها و کانال‌های تلویزیونی زیر نظر او فعالیت می‌کنند

وی غیر از دسترسی رسانه‌ای گسترده‌اش که باعث شده او را با رابرت مرداک امپراتور رسانه‌ای صهیونیست‌ها مقایسه کنند، در حوزه‌های دیگر اقتصادی نظیر نفت و پتروشیمی نیز فعال است و اتفاقاً در همین حوزه‌ها شریک اقتصادی رژیم صهیونیستی است؛ به‌طوری‌که بر اساس اخبار آشکار رسانه‌ای رژیم صهیونیستی در سال 2006 در حدود 25 درصد سهام شرکت‌های دوغان را رسما خریداری کرد. همان‌طور که گفته شد دوغان از یکسو با رژیم صهیونیستی در ارتباط و همکاری نزدیک است و این مسئله به‌خوبی در رسانه‌های تحت رهبری‌اش نمود دارد و از سوی دیگر به‌واسطه حمایت‌های مالی‌اش از گروه «جم» در خط‌­دهی و هدایت به این مجموعه نقش مهمی ایفا می‌کند.

حال با توجه به این پل ارتباطی می‌بینیم که گروه «جم» در حوزه پخش برنامه برای مخاطبان فارسی‌زبان در راستای اهداف کلان رژیم صهیونیستی علیه ایران و اسلام شیعی به شکلی کاملا نرم و غیرمحسوس فعالیت دارد. پس حالا اگر تمایل فراوان شبکه «جم» به خرید و دوبله و پخش سریال‌های ترکیه را در کنار ارتباطش با دوغان قرار دهیم، سطحی‌ترین نگاه متوجه اهداف تجاری «جم» و دوغان از پخش پی‌درپی سریال‌های ترکیه و پیام‌های بازرگانی این کشور می‌گردد و نگاه عمیق‌تر ما را متوجه علل عمیق‌تر و سیاسی در ظهور این روند می‌کند. چراکه هزینه گزاف این کار با یک حساب ساده تناسبی با میزان دریافت آگهی از سوی این شبکه ندارد! به‌عبارت‌دیگر خرید، دوبله و پخش سریال‌های پرخرج و چندصد قسمتی ترکیه با حجم محدود تبلیغات تجاری موجود در این شبکه تامین نمی‌گردد و این مهم نیاز به تامین هزینه از منابعی دیگر و با اهدافی غیرتجاری دارد.

دوغان از یکسو با رژیم صهیونیستی در ارتباط و همکاری نزدیک است و این مسئله به‌خوبی در رسانه‌های تحت رهبری‌اش نمود دارد و از سوی دیگر به‌واسطه حمایت‌های مالی‌اش از گروه «جم» در خط‌­دهی و هدایت به این مجموعه نقش مهمی ایفا می‌کند

پشت پرده اهداف «جم» در تمایل به ارائه برنامه‌های ساخت ترکیه در اینجا عیان می‌شود، وقتی‌که بدانیم اهداف رژیم صهیونیستی در استحاله مذهبی و فرهنگی مخاطب ایرانی با ارائه یک مدل الگو برای خانواده‌های ایرانی پیگیری می‌شود. ترکیه کشور همسایه ایران در بُعد دینی از یک اسلام سکولار بهره می‌برد. آنها درعین‌حال که خود را مسلمان می‌دانند، در حوزه‌های سیاسی و فرهنگی هیچ خطری برای غرب و اهدافش در منطقه ندارند و حتی گاهی بازیگر بسیاری از برنامه‌های آمریکا و رژیم صهیونیستی در منطقه هستند. این مدل ایده‌­آل صهیونیست‌ها برای کشورهای مسلمان است و تبعات آن در مقایسه با تبلیغ مستقیم علیه اسلام بسیار کمتر است. به عبارت دیگر نه آسیب واکنشی جامعه در برابر تبلیغات تند و مستقیم اسلام ستیز را دارد و نه تهدید روح آِزادی‌خواهی و استکبارستیز اسلام واقعی را ایجاد می‌کند. امثال شبکه «جم» در واقع در حال تبلیغ ترکیه و سبک و سیاق زندگی به روش آنهاست و تلاش می‌کند ساختار فرهنگی ایران و ترکیه را قرابت بخشیده و علاوه بر افزایش آمار مخاطبان، آموزش‌های لازم جهت ادغام و یکسان سازی این دو فرهنگ را به ارمغان آورد. حال آنکه فرهنگ جامعه ترکیه روزبه‌روز به سمت‌وسوی فرهنگ اروپایی و بی‌بندوباری جنسی می‌رود.

زندگی‌های مصرف‌گرا و لوکس، حتی زمانی که در یک سریال، داستان در محیطی روستایی شکل‌گرفته و پیش می‌رود، در سریال‌های ترکیه در حالی نمایش داده می‌شود که در سکانس‌هایی نیز آثار وجود یک اسلام ظاهری و محدود به نام را ارائه می‌کنند. همین مهم در تبلیغات تجاری به‌نوعی دیگر نمود یافته که شامل ارائه چهره‌ای مصرف‌گرا و لوکس به‌عنوان یک شرایط ایده‌­آل در زندگی است. تفریحات ناسالم و بی‌بندوبار به‌عنوان عالی‌ترین سطح سرگرمی و تفریح القا می‌گردد و آزادی نیز دقیقا معادل بی‌بندوباری معنی می‌شود. چشم‌­اندازهای طبیعت ترکیه و ارائه تصویری زیبا از مراکز فساد نیز به‌عنوان چهره یک زندگی مطلوب تصویر می‌شود که ازجمله مؤلفه‌های مشترک در سریال‌ها و آگهی‌های بازرگانی است.

شبکه «جم» در واقع در حال تبلیغ ترکیه و سبک و سیاق زندگی به روش آنهاست و تلاش می‌کند ساختار فرهنگی ایران و ترکیه را قرابت ببخشد

در اینجا ذکر یک نکته نیز جالب‌توجه است که اگر تجربه سفر به ترکیه یا زندگی در این کشور را داشته باشیم، خیلی زود متوجه می‌شویم که سطح زندگی و اعتقادات دینی و مذهبی در اکثریت جامعه این کشور متفاوت از آن تصویری است که در این سریال‌ها نمایش داده می‌شود و بخش مهمی از سریال‌­سازی‌ها و ترویج سبک زندگی غربی از طریق رسانه‌ها تلاش عواملی با الهام از سیاست­‌های غربی برای ایجاد تغییرات در سلیقه و سبک زندگی مردمان این کشور است که متاسفانه با سرعتی بالا در مسیر کسب نتیجه و تبدیل به زندگی غربی حرکت می‌کند.

البته مجموعه شبکه‌های جم به مدیریت سعید کریمیان از نهادها و دولت‌های مختلفی پول جذب می‌کند که در این یادداشت به یکی از آنها اشاره شد اما درمجموع می‌توان گفت که این نوع برنامه‌سازی از دو جهت برای هدایت‌کنندگان پشت پرده شبکه‌هایی چون «جم» سودآور بوده است؛ اول اینکه هدایت سرمایه‌گذاری‌های خرد ایرانی‌ها به سمت ترکیه برای شرکت‌ها و اقتصاد این کشور بسیار سودآور بوده و این مسئله در کنار تمایل گردشگران ایرانی برای انتخاب ترکیه به‌عنوان یکی از مراکز پرطرفدار مقصد گردشگری اقتصاد این کشور را تحت تاثیر قرار داده است و جنبه دوم نیز مدل‌سازی از ترکیه به‌عنوان زندگی ایده‌­آل که ظاهرا مذهب­‌ستیز نیز نبوده، سلیقه مخاطبان ایرانی ماهواره را تغییر داده و این نیز در پازل استحاله فرهنگی جامعه ایران متاسفانه تاثیرگذار نیز بوده است.

منبع: سینما رسانه