گروه جهاد و مقاومت مشرق- نشر دفاع مقدس دو روی سکه است. یک رویَش از آنِ ناشران دولتی است و روی دیگرش ناشران خصوصی اما این دوروی سکه توازن ندارند و همواره عملکرد ناشران دولتی بر ناشران خصوصی سنگینی می‌کند.در مدت جنگ هشت ساله عراق علیه ایران، موضوعی نبود که از این واقعه تاثیر نپذیرفته باشد. از اقتصاد، فرهنگ و سیاست گرفته تا مسائل خانواگی، عاطفی و حتی نگرشی، متاثر از جنگ تحمیلی بودند و متناسب با همین تغییرات، کتاب‌هایی نوشته می‌شد. نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران، نگران اضمحلال فرهنگ برآمده از دفاع مقدس بود پس ناخواسته حمایت دولتی، پشتوانه چاپ و توزیع این کتاب‌ها قرار گرفت تا آن جا که بیشتر مردم کتاب‌های حوزه دفاع مقدس و ادبیات آن را صرفا دولتی می‌دانند.
«دولتی شدن ادبیات دفاع مقدس» که هدفش حمایت از ترویج و مانایی این فرهنگ بود، به تدریج تبدیل به برچسبی برای همه کتاب‌های حوزه جنگ تحمیلی و دفاع مقدس شد چون ناشران دولتی که دغدغه سود‌آوری نداشتند، به شرط عبور نکردن از خط قرمز‌های سیاسی و اجتماعی هر نوع کتابی را با این نوع حمایت منتشر می‌کردند.
اما دفاع مقدس قرار نبود فقط در انحصار گروهی قرار گیرد؛ پس ناشران خصوصی که دغدغه ثبت این فرهنگ را داشتند نیز به مرور وارد گود شدند و چاپ آثار این حوزه را بر عهده گرفتند اما موانعی را پیش روی خود دیده و می‌بینند. ایبنا در بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران سراغ دغدغه‌های این ناشران را گرفته است.
ما بدین در نه پی حشمت و جاه آمده‌ایم
«افق بی‌پایان» از ناشرانی است که بخشی از آثارش را به حوزه دفاع مقدس اختصاص داده است. مهدی خسروی، مدیر این انتشارات درباره رویکرد خود برای چاپ این آثار می‌گوید: به دلیل علاقه و میل شخصی وارد نشر آثار این حوزه شدم اما این آثار چندان سودآور نیستند و در واقع برگشت سرمایه آن زیاد نیست.
وی در این باره می‌افزاید: محتوای این آثار به سختی می‌توانند جوانان را به خود جلب کنند و نیازمند به کارگیری تکنیک‌ها و روش‌هایی برای جلب مخاطبان جوان به این آثار هستیم. ما قصد داریم چاپ آثار این حوزه را ادامه دهیم اما اگر بخواهیم راه ناشران خصوصی دیگر را در حوزه دفاع مقدس برویم، حرف تازه‌ای برای گفتن نخواهیم داشت.
خسروی درباره شیوه به کارگیری این خلاقیت در چاپ آثار دفاع مقدس می‌گوید: ما سعی کردیم تا حدودی در محتوا و طراحی جلد خلاقیت داشته باشیم. معمولا از انتشار آثار داستان کوتاه نویسندگان حوزه دفاع مقدس استقبال می‌کنیم و در طراحی جلد نیز از تکنیک سیاه‌قلم بهره می‌گیریم.
وی با تاکید بر اهمیت داشتن ویترین برای نمایش آثار حوزه دفاع مقدس می‌گوید: متاسفانه بیشتر ویترین‌ها متعلق به ناشران دولتی است و ناشران خصوصی امکان زیادی برای نمایش آثارشان دارند.
این ناشر ارایه تخفیف‌های کلان به مراجعان را دیگر ابزاری می‌داند که ناشران دولتی از آن بهره‌مندند و می‌افزاید: ناشران دولتی دغدغه فروش آثارشان را ندارند؛ چرا که به آسانی می‌توانند تخفیف‌های زیادی را برای آثارشان در نظر بگیرند. حتی گاهی برای کتاب‌های خود تخفیف‌های 50 درصدی لحاظ می‌کنند که این به ناشران و فعالان خصوصی حوزه نشر دفاع مقدس لطمه می‌زند.
وی درباره شیوه‌هایی که می‌توان ناشران خصوصی حوزه دفاع مقدس را مورد حمایت قرار داد، گفت: ارایه بن‌کارت نمی‌تواند حمایت‌کننده باشد بهترین حمایت از ناشران خصوصی حوزه دفاع مقدس، معرفی آثار آن‌ها در رسانه‌ها و خبرگزاری‌هاست.
نقد صوفی نه همه صافی بی‌غش باشد
حمید خلیلی، مدیر انتشارات شهید کاظمی به کارگیری صفحه‌آرایی مناسب و تصویر در کتاب را بخشی از شیوه‌های جذاب‌سازی آثار دفاع مقدس برای مخاطبان می‌داند و می‌گوید: ما می‌کوشیم آثاری را منتشر کنیم که سبک زندگی شهیدان را به جوانان آموزش دهد بنابراین، شیوه نگارش این کتاب‌ها باید دلخواه جوانان باشد.
وی برپایی جلسه‌های نقد برای کتاب‌های حوزه دفاع مقدس را مفید نمی‌داند و می‌گوید: متاسفانه در این جلسات نقد، محتوای آثار را به گونه‌ای به نقد می‌کشند که مخاطبان دیگر رغبتی به خرید این آثار پیدا نمی‌کنند. ما سعی می‌کنیم با راه‌اندازی باشگاهی، آثارمان را به مخاطبان جوان ارایه کنیم و نقد این کتاب‌ها را از زبان خود آن‌ها بشنویم. این نقد‌ها برای آثار حوزه دفاع مقدس سازنده‌تر هستند.
مدیر انتشارات «شهید کاظمی» با بیان این‌که حمایت مالی از ناشران حوزه دفاع مقدس راه به جایی نمی‌برد، می‌افزاید: «پویش‌های مطالعاتی» و مسابقه‌های کتابخوانی «سبک زندگی» می‌تواند آثار حوزه دفاع مقدس را به خوبی به جامعه مخاطبان معرفی کند. چنان که برای کتاب‌هایی چون «ملاقات در شب آفتابی» و «دختر شینا» و «من‌زنده‌ام» رخ داد.
وی امتیاز ادبیات حوزه دفاع مقدس را نسبت به دیگر حوزه‌های ادبی، بُعد محتوایی می‌داند و معتقد است: در اختیار داشتن سوژه خوب، یکی از مهمترین ویژگی‌های حوزه دفاع مقدس است. موضوعی که بیشتر نویسندگان در پی آن هستند، همین است. این سوژه‌ها باید خوب استخراج و پردازش شوند. ما گاهی برای برخی سوژه‌ها یک سال کار می‌کنیم.
خلیلی رقابت موجود میان ناشران خصوصی و دولتی را ناسالم توصیف می‌کند و می‌گوید: امکانات و تبلیغات در اختیار ناشران دولتی است و ناشر خصوصی دفاع مقدس باید باچرخه اقتصادی نشر کار کند. گمان نکنید که ناشران خصوصی حوزه دفاع مقدس آثار خوبی ندارند. آثار خوب در این بخش وجود دارد. همان‌گونه که «من زنده‌ام» از نشر بروج (خصوصی) کتاب خوبی است. اگر شبکه توزیع خوب باشد، آثار ناشران خصوصی هم می‌درخشد.
ما را سر یار مهربان است!
فخر‌الدین پزشکی، مدیر انتشارات عماد فردا می‌گوید: بنا نداریم با ناشران دولتی حوزه دفاع مقدس مواجهه یا مقابله کنیم. کتاب‌های دفاع مقدس برای آنکه مخاطب خود را بیابند راهی جز داشتن طراحی و محتوای خوب ندارند.
وی با اشاره به این‌که مخاطبان جوان از کتاب‌های پرحجم گریزانند، می‌افزاید: عماد فردا معمولا رمان‌های کم حجم را منتشر می‌کند و روی جلد کتاب‌ها و صفحه‌آرایی را مطابق با سلیقه جوانان طراحی می‌کنند. این رویکرد تا حدودی در جلب مخاطبان موثر بوده است. و عماد فردا توانسته جریان مستقلی برای خود ایجاد کند.
مدیر انتشارات «عماد فردا» با بیان این‌که فراخوان جلب مخاطب برای کتاب به طور کل اندک است، می‌گوید: ناشران دولتی دغدغه‌ای برای فروش آثارشان ندارند چرا که سهم عمده‌ای از کتاب‌هایشان با فروش سازمانی توزیع می‌شوند و بار تبلیغی کتاب‌های این حوزه با رابطه‌های سازمانی آن‌ها است. بنابراین، نهاد‌هایی چون صدا و سیما نیز فقط در چارچوب ضوابط سازمانی خود در این باره عمل می‌کنند و این نوع همکاری با آنکه صورت می‌گیرد اما نتایج مطلوب ناشران را ندارد. هرچند که به صورت مقطعی برخی کتاب‌ها از این راه فروش خوبی را تجربه کردند.
وی درباره راهکاری که «عماد فردا» برای توزیع آثارش برگزیده است، می‌گوید: ما از فرصت‌هایی چون نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب، اردو‌های «راهیان نور» و اردو‌های فرهنگی - پژوهشی «فصل رویش» برای توزیع آثارمان بهره می‌گیریم.
این ناشر همچنین درباره شیوه‌هایی که برای معرفی کتاب‌های خود در نظر گرفته است، توضیح می‌دهد: همکاری خوبی با تمامی رسانه‌ها از جمله خبرگزاری ایبنا داریم. سعی می‌کنیم با پخش تیزر‌های تبلیغاتی در صدا و سیما برخی آثار را به مخاطبان معرفی کنیم. در برخی موارد هم سعی می‌کنیم ورودی غیر مستقیم به موضوع «دفاع مقدس» داشته باشیم. همچنین برخی کتاب‌ها را به شکل «صوتی» تهیه کرده‌ایم که مخاطبان خاص خود را دارند.
«پزشکی» درباره دلایل به کارگیری شیوه «ورود غیر مستقیم به مباحث دفاع مقدس» می‌گوید: متاسفانه امروزه «دفاع مقدس» که جریانی مردمی بود، صاحب پیدا کرده است و اقبال عمومی به آن اندک است. نگاه دولتی به این مقوله، آن را از نظرگاه مردی دور کرده است.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا تامین هزینه تیزر تبلیغاتی کتاب‌های دفاع مقدس برای ناشر خصوصی دشوار نیست، توضیح می‌دهد: بحث برندسازی نیازمند هزینه است و ما کوشیده‌ایم در فضای تعاملی این تبلیغات را داشته باشیم.
فرهنگ دفاع مقدس برای ماندگاری نیازمند حمایت از ناشران خصوصی است و آن‌چه می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد، نقد‌های به دور از تعصب و حمایت‌های تبلیغاتی از کتاب‌های این ناشران است.
*ایبنا
