«لالجین» را به‌عنوان پایتخت جهانی هنر دستی سفال می‌شناسند، جایی که بخش زیادی از مردمانش زندگی‌شان با گل و خاک عجین شده است و چرخ زندگی‌شان با چرخ کوزه‌گری می‌چرخد.
اما همه داستان صنایع‌دستی همدان لالجین و سفال‌هایش نیست، ولی هرچه که هست این شهر می‌تواند نان صنایع‌دستی همدان را داغ نگه‌دارند و بازارش را رونق بدهد؛ این‌همه ماجرایی است که مردم و مسئولان چشم به آن دارند تا شاید با تحققش بتوان گرهی از گره‌های صنایع‌دستی دیار هگمتانه باز کرد.
سرمایه‌گذاری ناچیز؛ درآمدزایی بالا
یکی از بخش‌های مهم اقتصادی و فرهنگی در هر کشوری حوزه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی است که ابزاری قابل‌توجه برای صادرات کالا، اشتغال‌زایی، جذب توریسم و بالا بردن سطح تولید ملی به شمار می‌رود.
در این میان صنایع‌دستی استان همدان دارای ظرفیت‌های بسیاری بوده و محصولات این صنعت از اقبال عموم مردم و گردشگران برخوردار است اما آنچه به نظر می‌رسد این است که برنامه‌ریزی منسجمی برای معرفی این محصولات وجود ندارد.
به اعتقاد کارشناسان، صنایع‌دستی پلی میان اقتصاد و فرهنگ است و با توسعه آن، نه‌تنها به اشتغال‌زایی و اقتصاد کمک شده بلکه گامی در راستای تحقق شعار سال مبنی بر «اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل» و همچنین سیاست‌های ابلاغی در این بخش برداشته خواهد شد چراکه با تکیه‌بر توان داخلی برای توسعه تلاش می‌شود.
نگاهی گذرا به وضعیت صنایع‌دستی و هنرهای سنتی در استان همدان بیانگر آن است که در حال حاضر صنایع‌دستی یکی از بخش‌های مهم در این استان است که با سرمایه‌گذاری بسیار پایین، ایجاد فرصت‌های شغلی بسیار و ارزش‌افزوده بالا می‌تواند در رشد و توسعه اقتصادی و صادرات غیرنفتی استان نقش مهمی را ایفا کند.
در این میان به دنبال ثبت جهانی دو شهر اصفهان و تبریز در سال ۲۰۱۵ به عنوان شهرهای جهانی صنایع دستی و فرش دستبافت در شورای عالی صنایع دستی، ۲ پرونده دیگر آماده و توسط معاونت صنایع دستی سازمان برای ثبت به شورای صنایع دستی جهان ارائه شد که یک پرونده مربوط به مشهد به‌عنوان شهر سنگ‌های قیمتی و یک پرونده مربوط به لالجین و مطرح شدن آن به عنوان شهر جهانی سفال و سرامیک بود.
«لالجین» کاندیدای شهر جهانی سفال
پس از مطرح شدن لالجین به عنوان کاندیدای شهر جهانی سفال اطلاعات مورد نیاز جمع‌آوری و طرح اولیه توسط اداره کل میراث فرهنگی همدان تهیه و به سازمان مرکزی ارسال شد که توسط شورای آسیا و اقیانوسیه صنایع‌دستی مورد تأیید قرار گرفت.
در پی این رویداد و در مرحله داوری نهایی اردیبهشت‌ماه امسال داوران برای
بررسی شرایط لالجین وارد استان همدان شدند و بنابر اظهارنظرهای اولیه
پرونده تأیید شد تا در تیر یا مرداد ماه سال ۹۵ در مجمع عمومی شورای جهانی
توسط روسای ۵ قاره تأیید و به طور رسمی در شهریور ماه ثبت جهانی این شهر
اعلام شود.
آنچه مسلم است اینکه ثبت جهانی مرحله اولیه کار است و مراحل بعد از ثبت جهانی اهمیت بالایی دارد چراکه تمامی شهرهای جهانی باید گزارش سالانه ارائه دهند و اگر اتفاقی در این شهرها در راستای رونق اقتصاد صنایع دستی و پیشبرد هنری رخ نداده باشد این عنوان از شهر موردنظر گرفته می‌شود.
از سویی ثبت جهانی شهری همچون لالجین عنوان مهمی بوده و روی گردشگری خارجی، اقتصاد محلی، اشتغال‌زایی و توسعه صادرات صنایع‌دستی به طور مستقیم تأثیر دارد که این موضوع اهمیت توجه به صنایع دستی را گوشزد می کند.
این در حالیست که همچنان استان همدان به‌رغم دارا بودن شهر جهانی صنایع‌دستی از ظرفیت‌های این بخش به‌خوبی بهره نبرده است و ارتقای فعالیت‌ها در این زمینه ضروری به‌نظر می‌رسد.
۱۱۸ رشته صنایع‌دستی در همدان فعال است
به گفته معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی استان همدان در حال حاضر ۱۱۸ رشته صنایع‌دستی، ۳۳ هزار و ۶۰۰ هنرمند، افزون بر ۷۵۰ كارگاه صنایع‌دستی و ۱۵۰ رشته هنری در استان همدان فعالیت دارند که از این میزان حدود ۲۵ درصد کارگاه‌های صنایع‌دستی استان همدان در شهرستان ملایر قرارگرفته است.
بر اساس بررسی‌ها افراد صاحب كارت مهارت فنی و بیمه‌شده در رشته‌های سراجی، سفال، سرمه‌دوزی، قلاب‌بافی، كنده‌كاری روی سفال، منبت چوب، گلیم، ساز سازی، خراطی و گیوه‌بافی در استان فعال هستند و صنایع‌دستی همدان در سال‌های اخیر گسترش و رونق خوبی داشته و حال زمان آن رسیده كه با نگاه کلان به آن نگریسته شود و فعالیت‌های هنرمندان هدفمند شود.
در همین خصوص مدیرکل میراث، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان بابیان اینکه صنایع‌دستی در استان همدان از جایگاه خوبی برخوردار است و در سطح اقتصاد کلان نیز صنایع‌دستی شاخص رشد اقتصادی کشور است، گفت: در استان همدان ۲۱ هزار و ۹۰۰ کارگاه صنایع‌دستی با ۳۵ هزار و ۶۰۰ نفر شاغل فعال است.
یک‌سوم شاغلان همدان در حوزه صنایع‌دستی فعالیت می‌کنند
علی مالمیر بابیان اینکه یک‌سوم جمعیت شاغلان استان در حوزه صنایع‌دستی فعالیت می‌کنند، ادامه داد: سال گذشته در بخش صنایع‌دستی از گمرک استان ۱۲ میلیون دلار صادرات انجام شد.
وی بابیان اینکه توجه به بازار و ایجاد اعتماد برای مشتری در تقویت فروش و معرفی این صنایع مدنظر است، گفت: در این شرایط راهکار اعتماد و توسعه برند با توجه به تهدیدهای واردات چینی، پرداختن به داوری و اعطای نشان ملی به شاغلان این عرصه است.
مالمیر بابیان اینکه چهار معیار مرغوبیت کالا، همخوانی با توسعه پایدار، اصالت دربرگیرنده طرح‌های درونی و نوآوری در فرآیند تولید در دریافت نشان ملی مؤثرند، گفت: در سال گذشته ۴۳ مورد عنوان ملی برای صنایع‌دستی استان همدان کسب‌شده است.
وی در مورد حمایت‌های انجام‌شده از هنرمندان صنایع‌دستی اظهار داشت: استفاده از ظرفیت‌های استان همدان و سایر استان‌ها مانند تهران و شرکت در نمایشگاه ازجمله اقدامات انجام‌شده است.
مالمیر گفت: نمایشگاه‌ها بیشتر در محل‌هایی مانند اماکن گردشگری تشکیل می‌شود تا از هزینه‌های برپایی نمایشگاه کم شود و هنرمندان هزینه پرداخت نکنند.
صنایع‌دستی به تقویت و حمایت بیشتری نیاز دارد
وی با تأکید بر اینکه رشته‌های صنایع‌دستی به تقویت و حمایت بیشتری نیاز دارند، گفت: باید متناسب با ظرفیت بالای صنایع‌دستی در استان رشد و توسعه پیدا کنیم.
وی تأکید کرد: بخش‌های صنایع‌دستی و گردشگری و میراث فرهنگی بر یکدیگر تأثیر القایی و مثبت دارند و توسعه صنایع‌دستی در توسعه گردشگری نیز تأثیر دارد چراکه صنایع‌دستی که به خارج صادر می‌شود معرفی کننده همدان است.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی استان همدان نیز در گفتگویی بابیان اینکه خدمات معاونت صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی همدان به سه دسته حمایت از تولیدات هنرمندان، توسعه و ترویج و بازرگانی و صادرات تقسیم می‌شود، بیان کرد: صنعتگران برای برخورداری از حمایت‌های این سازمان می‌توانند به معاونت صنایع‌دستی مراجعه کرده و پس از درخواست و دریافت مجوز از حمایت بخش‌های مختلف بهره ببرند.
بیمه صنعت گران و هنرمندان قطع شد
علیرضا قاسمی در خصوص بیمه این قشر نیز افزود: حق بیمه صنعت گران و هنرمندان تحت پوشش افزون بر دو سال است که قطع‌شده و رایزنی‌هایی برای پرداخت مجدد حق بیمه آنان انجام‌شده است.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی استان همدان بابیان اینکه آموزش شاغلان ضمن فعالیت را در دستور کار داریم، عنوان کرد: راز بقای هر صنعت بازار فروش آن است که از همین راه امرارمعاش صنعت گران انجام می‌شود و در این راستا حضور در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی می‌تواند به این امر کمک شایانی کند.
قاسمی در خصوص مشکلات صنعتگران در مورد بازار فروش اظهار داشت: بازار فروش ناشی از یک سری مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی حاکم بر جامعه است.
نبود بازار فروش مناسب برای صنایع‌دستی
وی در ادامه افزود: میراث فرهنگی همدان با شرکت در نمایشگاه‌های صنایع‌دستی در داخل و خارج از کشور و حضور صنعتگران استان همدان در این نمایشگاه‌ها سعی بر ایجاد بازار کار برای آن‌ها کرده است.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی استان همدان برپایی نمایشگاه صنایع‌دستی در استان، تبلیغات صنایع‌دستی استان همدان، برپایی نمایشگاه‌های مناسبتی و فصلی مانند نمایشگاه‌های نوروزی و تابستانی را از اقدامات برای ایجاد بازار فروش برای صنعتگران عنوان کرد و گفت: با توجه به ظرفیت بالای صنعتگران صنایع‌دستی در استان شاید نتوان با برگزاری این نمایشگاه‌ها پاسخگوی همه بود اما به دنبال افزایش ظرفیت هستیم.
هنرمندان مطابق شرایط ملی و بین‌المللی کالاهای خود را ارائه کنند
قاسمی با اشاره به اینکه اگر هنرمندان طبق شرایط ملی و بین‌المللی کالاهای خود را ارائه کنند، موفق‌تر خواهند بود، به برنامه‌ریزی برای اعطا نشان اصالت به هنرمندان اشاره و عنوان کرد: به هنرمندانی که کالاهای خود را طبق نشان ملی و بین‌المللی ارائه کنند نشان اصالت اعطا می‌شود و می‌توانند محصولات خود را صادر کنند و از تسهیلات صادرکنندگان نیز بهره‌مند شوند.
قاسمی همچنین به معضل واردات کالاهای چینی به بازار صنایع‌دستی اشاره کرد و گفت: واردات کالاهای غیر ایرانی در بخش صنایع‌دستی ممنوع شده اما در مواردی همچنان شاهد این رخداد هستیم که جلوگیری از واردات این کالاها با اعطای نشان اصالت کالا، پیگیری می‌شود تا محصولات خود را به سطحی برسانیم که کالاهای ایرانی برندی برای شناسایی ایران باشد همان‌طور که برند شهر جهانی لالجین برای سفال لالجین که در تمام جهان شناخته‌شده است می‌تواند رقیب بزرگی برای کالاهای غیر ایرانی باشد.
فروشگاه‌هایی که نشان اعتماد دریافت می‌کنند
وی به وضعیت تلاش برای معرفی لالجین به‌عنوان شهر سفال جهان نیز اشاره کرد و افزود: شهر جهانی لالجین می‌تواند برای تولیدکنندگان بستری فراهم کند تا محصولات خود را متناسب باسلیقه بازار ارائه دهند که در همین راستا معاونت صنایع‌دستی کشور طرحی ارائه داده تا فروشگاه‌هایی که صرفاً کالای ایرانی می‌فروشند نشان اعتماد دریافت کنند.
قاسمی گفت: در این طرح فروشگاه‌های صنایع‌دستی که صرفاً به فروش کالاهای ایرانی اهتمام ورزند و همچنین فروشگاه‌های سفال و سرامیکی که سفال لالجین را ارائه دهند نشان اعتماد دریافت می‌کنند و با نصب این نشان بر سر درب مغازه‌های خود خریداران را از فروش کالاهای صرفاً ایرانی در مغازه خود مطلع می‌کنند.
آموزه‌ها به نسل جدید منتقل می‌شود
وی با اشاره به اینکه استان همدان دارای تنوع صنایع‌دستی است، با ابراز تأسف گفت: تعدادی از صنایع به دلیل تغییر سبک زندگی مردم دیگر کاربردی در زندگی روزمره ندارند و ازلحاظ اقتصادی نیز مقرون‌به‌صرفه نیست اما تلاش شده تا این صنایع توسط هنرمندان قدیمی به علاقه‌مندان آموزش داده شود و در کنار مستند نگاری از این صنایع، آموزه‌ها به نسل جدید منتقل شود.
قاسمی بابیان اینکه در سال گذشته مبلغ ۱۳میلیون دلار صادرات سفال از استان همدان انجام‌شده است، ادامه داد: همدان در بخش صادرات سفال مقام اول را در کشور دارد و سعی براین است تا هرساله این رتبه را حفظ کنیم.
وی افزود: چرم، منبت و دیگر صنایع نیز فعالیت خوبی دارند اما بخش عمده صادرات صنایع‌دستی استان به سفال اختصاص دارد و سال گذشته مبلغ ۱۰میلیارد ریال و امسال مبلغ ۴میلیارد و ۲۰۰ میلیون ریال تسهیلات به صادرکنندگان سفال پرداخت‌شده است.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی استان همدان همچنین بابیان اینکه از سال گذشته پیگیری برای ثبت جهانی لالجین در دستور کار قرار گرفت و باوجود پرونده‌هایی برای ثبت جهانی میراث فرهنگی از سایر نقاط کشور پرونده شهر لالجین زودتر به اتمام رسید و در اردیبهشت‌ماه میزبان داوران جهانی در شهر لالجین بودیم، گفت: امیدواریم تا ۳۰روز آینده در نشست شورای جهانی صنایع‌دستی پرونده تکمیل و نتیجه اعلام شود.
لالجین برند بین‌المللی می‌شود
با ثبت جهانی شهر لالجین یک برند بین‌المللی در استان خواهیم داشت که هم می‌تواند هنرمندان را تشویق کند و هم بر زندگی و معیشت صنعت گران استان تأثیر دارد و هم زمینه گردشگری را برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم می‌کند و می‌تواند علاقه‌مندان را به این سمت بکشد.وی عنوان کرد: با ثبت جهانی شهر لالجین یک برند بین‌المللی در استان خواهیم داشت که هم می‌تواند هنرمندان را تشویق کند و هم بر زندگی و معیشت صنعت گران استان تأثیر دارد و هم زمینه گردشگری را برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم می‌کند و می‌تواند علاقه‌مندان را به این سمت بکشد.
قاسمی بابیان اینکه ثبت جهانی این شهر فرصت مغتنمی است و جواب خوبی برای صنعت گران این رشته است که مدت‌ها از ما می‌خواستند لالجین در سطح بین‌المللی مطرح شود و این موضوع در حال تحقق است، گفت: حمایت از صنایع‌دستی از مصادیق عملی اقتصاد مقاومتی و این مهم باید به‌طورجدی در دستور کار قرار گیرد.
وی با تأکید بر اینکه اشتغال‌زایی، صادرات محصولات غیرنفتی، افزایش سرانه تولید ملی تنها بخشی از ظرفیت صنایع‌دستی در اقتصاد است که نیاز به حمایت بیشتر دولت دارد، گفت: افزایش صادرات صنایع‌دستی یکی از اولویت‌های اساسی در سال ۹۵ محسوب می‌شود و از آن جه که سیاست‌های اقتصاد مقاومتی تأکید بسیاری بر توانمندی تولید داخل دارد یکی از بسترهای اصلی این سیاست به حوزه صنایع‌دستی برمی‌گردد.
تقویت صادرات صنایع‌دستی نیازمند حمایت ویژه
قاسمی بابیان اینکه تقویت صادرات صنایع‌دستی نیازمند حمایت ویژه فعالان این عرصه است، گفت: بانک‌ها باید تسهیلات لازم را به بخش صنایع‌دستی پرداخت کنند تا بتوان در راستای رونق این بخش تلاش کرد.
وی با تأکید بر اینکه بالا بردن ارزش کالای ایرانی در گرو حمایت کردن از تولید است، تأکید کرد: حمایت از تولیدات خانگی و بنگاه‌های کوچک و بزرگ در شهرها و روستا به اقتصاد کمک می‌کند و سبب رشد و توسعه اقتصاد مقاومتی است.
با این تفاسیر آنچه مسلم است اینکه عرصه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است که مصداق بارز این اهمیت را می‌توان در توجه و تأکید مقام معظم رهبری در ابلاغ سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه مشاهده کرد و دربند ۵۱ این سیاست‌ها به‌طور مشخص و محرز بر حمایت از صنایع‌دستی تأکید و توصیه‌شده است.
در این شرایط آنچه ضروری به نظر می‌رسد اینکه باید دولتمردان و نمایندگان مردم در مجلس دهم شورای اسلامی در فرآیند تدوین و تصویب برنامه ششم توسعه توجه ویژه‌ای به وضعیت صنایع‌دستی و مشکلات و چالش‌های پیش روی آن داشته باشند تا بتوان از صنایع‌دستی به‌عنوان ابزاری برای رشد اقتصادی و دستیابی به اهداف اقتصاد مقاومتی نیز بهره جست
