سرویس جهان مشرق- هشتم و نهم ژوئیه، نشست ناتو در کرانه شرقی رود ویستولای ورشو با حضور 18 رئیس‌جمهور و 21 رئیس دولت تحت تدابیر امنیتی از جمله ممنوعیت قایق‌رانی در رودخانه و پرواز هواپیماهای سبک تا شعاع 100 کیلومتری برگزار شد.

این نشست که به تشکیل یک واحد مشترک اطلاعاتی و امنیتی در شرق اروپا انجامید، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است، تاجایی که اوباما آن را «مهمترین لحظه» در تاریخ ناتو از زمان پایان جنگ سرد دانست.

بریتانیا که پیش‌تر حلقه وصل ایالات متحده و اروپا بود، حالا ساز جدایی از اتحادیه قاره سبز را کوک کرده و ناتو را با چالش جدیدی مواجه ساخته است. چگونگی تداوم سیاست‌ها در قبال روسیه و مبارزه با داعش به مهمترین موضوعات در اولین نشست ناتو پس از پیروزی هواداران برگزیت تبدیل شده است.

ینس استولتنبرگ دبیر کل ناتو در سخنانی اعلام کرد «ناتو بار دیگر پیام روشنی می‌فرستد که ما اینجا هستیم». او که «مقابله مشترک با هرگونه تهدید» سخن می‌گفت، گزینه مذاکره با مسکو را منتفی ندانست.




روسیه که دو سال پیش برای اولین بار از سال 1945 میلادی بخشی از اتحادیه اروپا را به خود منضم کرد، در ماه‌‌های اولیه گویی بهانه‌ای برای وحدت بیشتر میان ایالات متحده و اعضای اروپایی ناتو فراهم کرده بود، اما به تدریج شکاف‌ها بیشتر و بیشتر شد. ابتدا آلمان و حالا فرانسه از دشمنی با روسیه گلایه دارند و برخلاف نظر ایالات متحده صراحتاً خواهان تغییر سیاست تخاصم شده‌اند، به ویژه از آن جهت که اوکراین اساساً عضو ناتو نیست.

از زمان جدایی شبه‌جزیره کریمه از اوکراین، حدود 9 هزار تن از دو جبهه کشته شده و 1.7 میلیون نفر آواره شده‌اند. این خود موجب نگرانی دول اروپایی از سرانجام مخاصمات در شرایطی است که برگزاری مانورهای چندده‌هزار نفره مسکو ادامه دارد. با این وجود سران ناتو قصد دارند از این نگرانی نه برای پایان‌دادن به درگیری‌ها بلکه به عنوان بهانه‌ای برای تشدید حضور آمریکا در خاک اروپا بهره‌ گیرند.

به گزارش دیلی‌تلگراف در نشست گذشته که سال 2014 میلادی در ولز برگزار شد، اعضای ناتو بر تقویت توان دفاعی کشورهای آسیب‌پذیرتر توافق کردند و نتیجه نشست حاضر نیز ادامه همان سیاست است به ویژه آنکه مارس گذشته، 33 هزار نیروی روس مانوری را با هدف شبیه‌سازی حمله به چهار کشور همسایه، نروژ، فنلاند، سوئد و دانمارک برگزار کردند.




حالا رهبران ناتو این بهانه را دارند که «محیط امنیتی» تغییر کرده است، یعنی شرطی که اگر محقق شود، ناتو طبق توافق‌نامه 1997 با روسیه می‌تواند در کشورهای واقع در شرق آلمان نیرو داشته باشد. اوباما در روز نخست نشست در چهارچوب مصوبه 2014 اعلام کرده هزار سرباز خود را به لهستان خواهد فرستاد و از اعضای اروپایی خواست تحریم‌ها را تا اجرای کامل توافق آتش‌بس در اوکراین إعمال کنند.

خبرهای رویترز پس از اولین جلسه حاکی از توافق اعضا بر حضور 3 تا 4 هزار پیاده‌نظام چندملیتی در کشورهای شمال شرق اروپا (استونی، لیتوانی، لتونی و لهستان) به صورت نوبتی است تا آمادگی ناتو در برابر آنچه «تجاوز احتمالی روسیه» می‌دانند، به نمایش درآید.

به روایت گاردین در اولین بیانیه مشترک اعضا در کل بر همکاری در سه حوزه تأکید شده است: جنگ ترکیبی، جنگ سایبری و همچنین عملیات دریایی جهت جلوگیری از مهاجرت‌های غیرقانونی. روسیه به زعم اعضای ناتو یکی از مهمترین تهدیدها در دو حوزه نخست است.


بریتانیا 500 سرباز را به چهار کشور شمال شرق اروپا اختصاص داده و کانادا و آلمان نیز هر یک سهم بیشتری از عضوِ در حالِ جداییِ اتحادیه اروپا خواهند داشت. کشورهای اروپاییِ نزدیک‌تر به روسیه نقش مهمی در تحریک ناتو برای افزایش حضور در این منطقه را دارند که البته خود به تحریکِ متقابل مسکو می‌انجامد. برای مثال وزیر خارجه لهستان در روز اول نشست ناتو تأکید کرد «تا زمانی که روسیه از دخالت در کشورهای همسایه دست برندارد، اجازه نمی‌دهیم در مورد همکاری واقعی با مسکو رؤیاپردازی شود».

این نیروها در صورت استقرار البته با کمبود تانک و توپخانه روبرو هستند و صرفاً به عنوان یک حسگر انسانی نسبت به تحرکات روسیه درنظر گرفته شده است. 28 عضو ناتو البته تأکید کردند همچنان مسیر مذاکره با روسیه را باز نگه می‌دارند تا بلکه ابزاری برای بازگشت اعتماد میان دو جبهه فراهم شود.

اعضا در روز دوم به تشکیل واحد مشترک امنیتی و اطلاعاتی در شرق اروپا رأی دادند. در بیانیه 32 صفحه‌ای پایانی آمده است:«اهمیت اطلاعات در فراهم‌سازی داده‌ها جهت برنامه‌ریزی،‌عملیات و تصمیم‌سازی رو به افزایش است»، از این رو «معاونت جدیدی ذیل دبیر کل در حوزه اطلاعات و امنیت» تأسیس می‌شود تا به «مدیریت بهینه و مؤثر نیروها و منابعی که اعضا فراهم می‌کنند و افزایش آن» اقدام کند.



سران ناتو برای این تصمیم‌‌گیری احتمالاً وضعیت روسیه کنونی را با آلمان دهه 1930 میلادی مقایسه می‌کنند که برای قدرت‌گرفتن در جهان تلاش می‌کرد و فرانسه و بریتانیا به زعم خود با پذیرش درخواست‌های کوچکترِ برلین می‌‌خواستند جلوی هجمه بزرگتر را بگیرند، اما گویی به آن کمک کردند.

بن رودز دستیار مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور آمریکا پس از صدور بیانیه تأکید کرد «ما می‌‌خواستیم به مسکو این پیام را بفرستیم که اگر به الگوی رفتار تجاوزکارانه ادامه دهد، حضور ما در اروپای شرقی بیشتر می‌شود».

با این حال، همه با سیاست فشار بر روسیه موافق نیستند و به تدریج شکاف‌ها در این زمینه بیشتر می‌شود. اشتاین مایر وزیر خارجه آلمان که چندی پیش مخالفت‌‌هایش با تمدید تحریم‌های مسکو در اتحادیه اروپا کارساز نشد، در آستانه برگزاری نشست ورشو بار دیگر تأکید کرد نباید با شعله‌ورکردن تخاصمات به سمت جنگ جدیدی برویم.


فرانسه نیز اخیراً با آلمان همراه شده است. اولاند به محض فرود در ورشو خطاب به خبرنگاران تأکید کرد اگر چه گاهی استفاده از زور توسط مسکو در قضیه اوکراین را محکوم می‌کند اما «ناتو قصد ندارد روابط گذشته اروپا و فرانسه با روسیه را تحت تأثیر قرار دهد. روسیه نه یک دولت متخاصم و نه یک تهدید است». سخنان او احتمالاً پاسخی به یادداشت اوباما در فایننشیال تایمز بود که اقدامات روسیه در کریمه و شرق اوکراین را «تجاوز» و «تهدیدی» علیه «چشم‌انداز اروپای صلح‌آمیز» دانسته بود.

این اختلاف نظر روزافزون در کنار جدایی حلقه وصل آمریکا از اتحادیه اروپا یعنی لندن، ممکن است شرایط را برای تداوم رهبری واشنگتن بر ناتو سخت‌تر کند. دقیقاً به همین دلیل است که اوباما در دیدار با مسئولان اروپایی از جمله دونالد توسک نخست‌وزیر لهستان و ژان کلود یونکر رئیس پیشین گروه یورو می‌‌خواست مطمئن شود نه تنها تنبیهی برای بریتانیا در نظر گرفته نشود، بلکه نزدیکترین روابطِ اقتصادیِ ممکن با بریتانیا نیز حفظ شود. اوباما در سخنرانی خود نیز تأکید کرد «اروپای متحد یکی از پایه‌های سیاست خارجی آمریکا در جهان است».

اوباما در کنفرانس خبری پایانی البته شرایط سخت را نه برای رهبری خود بلکه برای اروپا دانست که برخی اعضا را از تعهد به اختصاص 2% از بودجه برای امور نظامی ناتوان کرده است:«اروپا چه در روزهای خوب و چه در روزهای بد می‌تواند روی ایالات متحده حساب کند».


ظاهراً فضای روانی منفی پس از رأی مردم بریتانیا به برگزیت تا حدی سنگین بوده که همه در تلاش برای مقاومت در برابر آن هستند. دودا رئیس‌جمهور لهستان و ینس استولتنبرگ دبیر کل ناتو پنج‌شنبه شب در دیدار با یکدیگر تأکید کردند «ناتو و اتحادیه اروپا دو سازمان کاملاً جدا از یکدیگر هستند» و آنها مطمئن هستند «مشارکت بریتانیا در سازمان ناتو دست‌کم مانند گذشته ادامه خواهد داشت».

اوباما که در جلسه نهایی شرکت نکرد و به دلیل شرایط وخیم روانی پس از مرگ 5 افسر در دالاس برای دیداری کوتاه به اسپانیا رفته و بلافاصله به ایالات متحده برمی‌‌گردد، با زحمت کم و علی‌رغم مخالفت فرانسه و روسیه به دستاورد بزرگ خود یعنی تقویت سیاست‌ تخاصم با روسیه دست یافته است.

نشست ورشو دو مصوبه دیگر نیز داشت: اعضا بر تقویت مشارکت در یاری «کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه» در جهت مبارزه با گروه موسوم به «دولت اسلامی» توافق کردند. اوباما در کنفرانس خبری پیش از ترک ورشو از اهمیت این مسأله سخن گفت که موجب شده برای سیاست نظامی خود استثنا قائل شود. او گفت به جز مبارزه با داعش، صرفاً به آموزش و کمک نظامی در کشورهای دیگر رضایت داده است،‌ نه حضور مستقیم.


همچنین دول عضو تصمیم گرفتند کمک‌های جدیدی به دولت کی‌یف ارائه دهد. پترو پوروشنکو در روز دوم نشست با مقامات و رهبران ناتو دیدار کرد، سپس در کنفرانس خبری مشترک با استولتنبرگ دبیر کل سخن از توافق اعضا بر برنامه جدیدی برای کمک به دولت‌سازی و تقویت ارتش اوکراین بر زبان راند.

ینس استولتنبرگ نیز جزئیات این بسته حمایتی را شرح داد: کمک به کی‌یف برای اصلاح نهادهای نظامی و امنیتی در جهت افزایش کارآیی آنها و مقابله با تجهیزات انفجاری دستی و جنگ ترکیبی (طبیعتاً منظور او روسیه و روس‌تباران است). او گفت ناتو این اقدامات را در جهت هدف بلندمدت دستیابی به یک اوکراین مستقل و مقتدر، متعهد به دموکراسی و حکومت قانون انجام می‌‌دهد تا امنیت یورو-آتلانتیک را فراهم کند.

آنچه پوروشنکو در نشست ناتو برای کشور خود به دست آورده و 9 ژوئیه را به قول کی‌یف‌پست به «روز بزرگ اوکراین» تبدیل کرد، البته حمایت‌هایی از سوی برخی قدرت‌های جهانی است، اما دقیقاً آنچه به عنوان مهمترین و اولین هدف بلندمدت ناتو بیان شده، یعنی استقلال اوکراین در معرض سلطه نهادهای امنیتی و نظامی غرب قرار گرفته است.

نشست 2016 به میزبانی ورشو، دو روز تاریخی را در پایتخت پیشین پیمان نظامی بلوک شرق به ثبت رساند. مصوبات این نشست، کم‌سابقه بوده و حضور مستقیم کشورهای عضو در نزدیکی مرزهای روسیه را عملیاتی کرد. این حرکت جسورانه شاید علاوه بر احساس خطر از روسیه، درمان موقتی برای اثر روانی منفی جدایی بریتانیا از اتحادیه اروپا و تشدید اختلاف نظر فرانسه و آلمان با ایالات متحده پیرامون مسأله اوکراین باشد.

منابع