سرویس جهان مشرق- بعد از فروپاشی شوروی سران بلوک غرب بارها برای آنچه دستاورد خود نامیده بودند کف و سوت سردادند و آن را پیروزی ارزش‌های انسانی بر دولت های ضدبشری دانستند. اما به تدریج چنان نفرتی در میان ملل دنیا نصیبشان شد که حالا در مورد تداوم ستون فقرات بلوک غرب یعنی پیمان ناتو به تردید افتاده‌اند.

نه آمریکا حاضر است برای تداوم حیات ناتو مایه بگذارد، نه فرانسه برای آن فایده‌ای در جهت منافع خود قائل است. آلمان بی‌اعتنا به ابراز نگرانی‌ها از نفوذ روسیه ترجیح می‌دهد با مسکو همکاری گازی داشته باشد،  بریتانیا زیرساخت‌های نسل آتی زیرساخت‌های ارتباطی خود را از هوآوی چین می‌خرد و ترکیه سامانه‌های پدافندی‌اش را از روسیه.

جنازه ناتو را روی تخت با دستگاه زنده نگه داشته‌اند و آن را هر از گاهی در نشست‌ها روبروی دوربین‌های خبری می‌آورند تا بگویند تشخیص مرگ مغزی اشتباه بوده است. خود نیز در نشست‌هایشان از تهدیدهای جدید سخن می‌گویند تا بلکه به حکم غریزه حفظ جان، علائم حیاتی ناتو برگردد. مثلاً در این نشست از لزوم توسعه حضور نظامی ناتو به فضا سخن راندند و اینکه چین نیز در کنار روسیه می‌تواند یک تهدید جدی باشد. اما این سیلی‌های پیاپی و فریادهای تکراری نمی‌تواند ناتو را به هوش بیاورد.

فرانسه و اصول ناتو

ناتو اگر هم فاتح بوده، حالا یک فاتح منفور است که هیچ کس در آن حاضر نیست مسئولیت خرابکاری‌های رییس را برعهده بگیرد؛ رییسی که علناً برخلاف همان ارزش‌هایی که پیروز جنگ سرد اعلام شده بود به هر جا دلش خواسته لشگر کشیده و در هر جا که خواسته با فشار اقتصادی و جنگ روانی و نفوذ سیاسی پایگاه نظامی ساخته است.

رئیس‌جمهور فرانسه که کشورش بزرگترین مخالف ورود ناتو به جنگ عراق (۲۰۰۳) بود، علناً آمریکا را به نقض اصول اساسی ناتو متهم کرد: «اگر ما می‌خواهیم پول خود را خرج کنیم و جان سربازانمان را در تئاترهایی به نام عملیات نظامی به خطر بیاندازیم، باید یک بار دیگر به صورت شفاف در مورد اصول ناتو صحبت کنیم». اینها سخنان مکرون پیش از آغاز نشست هفتادمین سالگرد تأسیس ناتو بود.

منظور او از اشاره به «پول خود را خرج کنیم»، درخواست‌های مکرر ترامپ برای افزایش سهم کشورهای عضو بود که برخی حتی دو درصد از بودجه خود را برای مصارف نظامی کنار نگذاشته‌اند: «این درست نیست که برخی هم در ناتو منافعشان تضمین باشد و هم در (تجارت با آمریکا). این وضعیتی است که وجود دارد و ما دیگر نمی‌گذاریم ادامه یابد».

سخنان ترامپ همان «صحبت شفاف» مد نظر مکرون است. ترامپ به صراحت می‌گوید پیمان ناتو ربطی به اصول انسانی ندارد، بلکه یک معامله است که اروپا با آمریکا انجام داده است. بر اساس این معامله، آمریکا امنیت اروپا را تضمین می‌کند و اروپا نیز به منافع سیاسی و اقتصادی آمریکا در جهان خدمت می‌کند. اما مکرون به عنوان نماینده نسل جدید سیاستمداران اروپایی به این تردید افتاده که اگر اصول ناتو خدمت به منافع آمریکا است، اولاً چرا خدمت به روسیه یا چین نه؟ ثانیاً چرا اروپا هم باید در جشن باشکوه ذبح ارزش‌های غرب شریک باشد؟ مگر خروج از ناتو یا تشکیل یک اتحاد نظامی جدید چه ریسکی دارد که اروپا باید حاضر به بی‌اعتباری هر چه بیشتر غرب در افکار عمومی جهان باشد؟

ترکیه و تروریسم

فرانسه در بیانیه‌ پایانی خود اقدامات روسیه را در کنار تمام اشکال تروریسم از مهمترین تهدیدات جاری دانست و از امضای توافقی برای تأمین امنیت کشورهای حوزه بالتیک در برابر تجاوز روسیه حمایت کرد. اما ترکیه که به نظر می‌رسد گوشه چشمی به حفظ حمایت روسیه از آنکارا داشت، از امضای توافق سر باز زد و به عنوان بهانه، یک شرطِ نشدنی را مطرح کرد: اول باید ناتو نیروهای کُرد شمال سوریه موسوم به YPG را به عنوان یک گروه تروریستی بشناسد.

معلوم نشد چه امتیازی به اردوغان پیشنهاد کردند که دست آخر راضی به امضای توافق جدید شد اما این اتفاق نشان داد همانقدر که آمریکا بر پیگیری منافع ملی‌اش در ناتو اصرار دارد، سایر کشورهای عضو نیز ممکن است چنین کنند و در آن صورت منافع پراکنده به جای امنیت جمعی به مهمترین هدف ناتو تبدیل می‌شود.

کار به جایی رسیده که آمریکا نیز بر اساس همین منطق یعنی منطق منافع پراکنده اعضا به تهدید کشورهایی پرداخت که هنوز سهم ۲% را پرداخت نکرده‌اند. ترامپ که گفته شد ترودو در شام کاخ باکینگهام در مورد او جوک تعریف کرده، نخست‌وزیر کانادا را «دورو» نامید و تهدید کرد منافع تجاری «دولت‌های خاطی» را در صورت تداوم رفتارشان تضعیف خواهد کرد. سپس کنفرانس خبری را لغو کرد و یک شب زودتر به واشینگتن برگشت تا به همه اطمینان دهد در مورد تهدیدش «دورو» نیست.

هزینه نظامی کشورهای عضو در سال ۲۰۱۹ تنها ۴.۶% نسبت به سال قبل رشد داشته و این در حالی است که تنها ۹ کشور حاضر شده‌اند سهم ۲ درصدی را پرداخت کنند.

جمع‌بندی

ترامپ بر خلاف سایر رؤسای جمهور آمریکا ابایی از علنی‌شدن اختلافات میان اعضای ناتو ندارد و این یعنی ناتو چندان برایش اهمیت ندارد. این رفتار آخرین تیری است که برای واشینگتن در ترکش مانده و مانند یک شمشیر دو لبه، اگر نتواند موجب بهبود ناتو شود ضربه مهلکی نه فقط بر پیکره آن بلکه بر روابط آمریکا با متحدان دیرینه‌اش خواهد بود.

لزلی وینجاموری از کارشناسان اندیشکده چتم‌ هاوس بر این باور است که ناتو بعد از فروپاشی بلوک شرق، هنوز نتوانسته بر هدف و رویکرد اصلی جدید خود توافق کند. به نظر او سازمان پیمان آتلانتیک شمالی با زمانه فعلی همخوانی ندارد و اگر نتواند این همخوانی را شکل دهد،  هر چه می‌گذرد به فروپاشی نزدیک می‌شود. کاکینوجنی تحلیلگر اروپایی در DuckerFrontier نیز همین نظر را دارد که «ناتو به بهبود جدی نیاز دارد، در توسعه همکاری‌ها، در تعیین اهداف و در تسهیم مالی به صورتی که در کل، نقش ایالات متحده کاهش یابد».

اما این یک سهل ممتنع است. اولاً درمان ناتو (اگر بپذیریم درمانی وجود دارد) کاهش قدرت آمریکا در آن است در حالی که کاهش نقش آمریکا به معنای تضعیف ناتو در برابر رقبایی است که به سرعت در حال توسعه اقتصادی و نظامی هستند. ثانیاً واشینگتن به عنوان رهبر ناتو با چنین اصلاحات اساسی همراهی نمی‌کند. ایالات متحده در واقع از کشورهای عضو می‌خواهد پول بیشتری بپردازند اما همچنان مثل گذشته مطیع باشند. تا به حال کدام یک از اهدافِ اجرایی‌ شدهِ ناتو از سیاست‌های مد نظر آمریکا جدا بوده است؟

منابع

https://www.reuters.com/article/us-nato-summit/nato-summit-toasts-۷۰-years-but-is-it-waving-or-drowning-idUSKBN۱Y۷۰۰۵

https://www.theguardian.com/world/۲۰۱۹/dec/۰۴/how-does-nato-look-at-the-age-of-۷۰-its-complicated

https://www.cnbc.com/۲۰۱۹/۱۲/۰۴/whats-nato-future-as-it-celebrates-۷۰-anniversary-in-london.html

https://www.ft.com/content/۹۵f۵۰۳۰۰-۱۶۲۴-۱۱ea-۹ee۴-۱۱f۲۶۰۴۱۵۳۸۵

https://www.theatlantic.com/ideas/archive/۲۰۱۹/۱۲/at-nato-summit-trump-abuses-americas-closest-friends/۶۰۲۹۵۹