به گزارش گروه تاریخ مشرق؛ در تیرماه 1378، "كمیسیون فرهنگی مجلس پنجم"، طرحی را با عنوان "اصلاحیه قانون مطبوعات" به تصویب رساند و برای بررسی‌های بیشتر در نوبت دستور جلسات مجلس شورای اسلامی قرار داد تا اینكه روزنامه "سلام" در 15 تیر 78 یعنی یك روز مانده به مطرح شدن اصلاحیه در مجلس، سند محرمانه‌ای منتسب به وزارت اطلاعات را منتشر كرد. در پی این اقدام، وزارت اطلاعات و برخی از نمایندگان مجلس شكایتی را علیه روزنامه سلام تنظیم و آن را تسلیم قوه قضاییه كردند تا قوه قضاییه عاملین این اقدام غیرقانونی را مورد پیگرد و مجازات قرار دهد؛ بدین ترتیب روزنامه سلام كه مدیر مسئول آن "محمد موسوی خوئینی‌ها" بود، از سوی دادگاه ویژه روحانیت توقیف شد.

پس از توقیف سلام، روزنامه‌های موسوم به "زنجیره‌ای" به صورت هماهنگ، تعطیلی این روزنامه را مهم‌ترین سوژه خبری خود قرار دادند و به هشدار و تهدید روی آوردند.  این روزنامه‌ها در صبح روز 17 تیر، با تیترهایی همچون "محدودیت مطبوعات خشم مردم را شعله‌ور خواهد كرد"، "زمان حامل حوادث خشونت بار است"، "دانشجویان ساكت نخواهند نشست" و ... درصدد القای فضای بحرانی و متشنج به جامعه برآمدند.

البته القای فضای بحرانی و متشنج فقط توسط رسانه‌های داخلی صورت نمی گرفت بلكه رسانه‌ها و برخی مقامات غربی و در رأس آنها آمریكا نیز تلاش می كردند تا فضای كشور را متشنج و بحرانی نشان دهند.

به این ترتیب با جوسازی رسانه های داخلی و خارجی، بستر و پیش زمینه‌های فتنه 18 تیر 78 فراهم شد و گروه‌ها و احزاب سیاسی در این بستر پا به میدان گذاشتند. یكی از این گروه‌ها "نهضت آزادی" بود كه در پشت پرده فعالیت می‌كرد. در نوشتار پیش‌رو، نقش عوامل وابسته به نهضت آزادی و فعالیت‌های مطبوعاتی و رسانه‌ای این جریان قبل و بعد از حوادث كوی دانشگاه بررسی می‌شود.

1-تحریك دانشجویان توسط نهضت آزادی قبل از فتنه 18 تیر

یكی از نشانه‌های ایفای نقش "نهضت آزادی‌ها" در حوادث كوی دانشگاه، پیش‌گویی‌ها و تحریكات ماهنامه "ایران فردا"، ارگان وابسته به نهضت آزادی در خرداد ماه 78 است. این نشریه با مدیریت عزت‌الله سحابی و سردبیری رضا علیجانی فعالیت می‌كرد و ابراهیم یزدی و حبیب‌الله پیمان از جمله شناخته شده‌ترین نویسندگان آن بودند.

شماره 54 ماهنامه "ایران فردا" كه در خردادماه 78 و مدتی پیش از حادثه كوی دانشگاه منتشر شد، به شدت به طرح "اصلاح قانون مطبوعات" حمله كرده و از آن با عنوان «هجوم سازمان‌یافته به آزادی» یاد كرده بود.[1] در این شماره، مقاله‌ای تحت عنوان "طوفانی در راه است؛ بادبان‌ها را بكشیم" نوشته شده بود كه در آن "اعطای صلاحیت به دادگاه انقلاب برای بررسی برخی از جرائم مطبوعاتی" به شدت مورد هجمه قرار گرفته بود.

همچنین ماهنامه ایران فردا در گزارش دیگری در همین شماره پیش‌بینی می‌كند دانشجویانی كه در اعتراض به اصلاح قانون مطبوعات تجمع می‌كنند، سركوب خواهند شد!!

2- فعالیت عناصر نهضت آزادی در آشوب‌های تیر 78

عناصر نهضت آزادی، به ویژه پس از 18 تیر بسیار فعال بودند. به عنوان مثال، ساعت 14 و 40 دقیقه روز 20 تیر عزت‌الله سحابی از عناصر وابسته به نهضت آزادی و مدیر مسئول مجله "ایران فردا" به كوی دانشگاه رفت و در جمع دانشجویان به سخنرانی پرداخت. وی در این سخنرانی با اشاره به سه واقعه حمله به كوی دانشگاه در سال‌های 32، 40 و 57، از دانشجویان متحصن می‌خواهد تا "اهداف" خود را با "برنامه‌ریزی" دنبال كنند.[2]

عزت‌الله سحابی در این سخنرانی تلاش كرد دانشجویان را برای مقابله با نظام تحریك كند و برای تحقق این خواسته خود دانشجویان را به تداوم اعتصاب تشویق كرده و گفت: «دانشجویان دانشگاه تهران و سایر دانشگاه‌ها باید به یك اعتصاب اعتراضی روی بیاورند و با فواصل زمانی معین تحصن كنند.»[3]

در همین رابطه روزنامه كیهان در گزارشی درمورد زمینه‌های روانی و تبلیغاتی ماجرای كوی دانشگاه با اشاره به نقش گروهك نهضت آزادی در تحریك دانشجویان، به سخنرانی سحابی در جمع دانشجویان كوی اشاره كرده و درمورد شایعه‌پراكنی‌های وی نوشت: «دیروز [20 تیر 78] عزت الله سحابی در میان متحصنین حاضر شده و سخنرانی كرده است. وی گفته است دانشجویان از كوی دانشگاه خارج نشوند و به سمت میدان آزادی نروند چون رحیم صفوی فرمانده سپاه تهدید كرده به واسطه عبور دانشجویان از برخی خط قرمزهای مورد نظر ایشان، اجازه برخورد خشن نیروهای ویژه سپاه با دانشجویان داده شده است!» كیهان در ادامه با انتقاد از این شایعه‌پراكنی‌های سحابی می‌نویسد: «آیا این شایعه‌پراكنی‌ها برای آرام كردن دانشجویان است یا تهییج آنها به بهانه متهم كردن فرمانده سپاه به تدارك خشونت؟ آیا سپاه هدف بعدی گروهك نهضت آزادی است؟»[4]

علاوه بر این، یكی از برنامه های نهضت آزادی در روز 21 تیرماه این بود كه جمعیت را به سمت صدا و سیما هدایت كند. همچنین در روزهای 18 تا 21 تیر، عناصر نهضت آزادی و نیروهای ملی ـ مذهبی و  سلطنت‌طلبها، با توزیع اعلامیه‌ها و بیانیه‌هایی در بین تظاهركنندگان سعی در تهییج و گسترش دامنه آشوب‌ها در سطح شهر داشتند.

3- جهت‌گیری نهضت آزادی پس از واقعه كوی و تحریك دانشجویان

 نهضت آزادی تلاش می‌كرد تا 18 تیر را به عنوان "روز مبارزه با بی‌عدالتی" در جنبش دانشجویی معرفی كند. در همین رابطه "ایران فردا" در شماره 55 خود نوشت: «دانشجویانی كه قرار بود با این حوادث مرعوب و ساكت شوند فعال‌تر و شجاع‌تر شدند. دانشگاه‌ها در مهرماه 78 دانشگاهی قطعا سیاسی‌تر و فعال‌تر خواهند بود. از این پس 18 تیر همه ساله به موعدی برای یادبودهای گوناگون جهت بررسی و اعتلای جنبش دانشجویی تبدیل خواهد شد.»[5]

 علاوه بر این، نویسندگان این نشریه تلاش می‌كردند تا با تحریك احساسات دانشجویان و دامن زدن به شایعه كشتار دانشجویان، افكار عمومی جامعه را علیه نظام تغییر دهند تا زمینه استمرار تنازعات اجتماعی را با تكیه بر توهم خونخواهی فراهم آورند.

در همین رابطه در شماره 55 "ایران فردا" مقاله‌ای با عنوان "پرنده ثار بر بالای كوی دانشگاه" نوشته شد. "پرنده ثار" موجودی افسانه‌ای است كه به اعتقاد اعراب جاهلی هنگامی كه فردی از قبیله كشته می‌شود روح او به صورت پرنده‌ای ضجه‌كنان شب و روز در پیرامون قبیله و دور سر یكایك اهالی قبیله می‌چرخد و ضجه می‌كشد و افراد قبیله را به انتقام فرا می‌خواند.

در قسمتی از این مقاله آمده بود: «پرنده ثار، پرنده خونخواهی خون‌های به ناحق ریخته شده، بر فراز كوی امیرآباد و خیابان 18 تیر بال بال می‌زند و جیغ می‌كشد؛ آیا وجدان بیداری هست كه صدای مضطرب و مغموم این پرنده را بشنود؟»[6]


علاوه بر این جوسازی‌ها، همزمان با آشوب‌ها تیرماه 78، هاشم صباغیان، یكی دیگر از اعضای نهضت آزادی در مصاحبه با رادیو آلمان مدعی شده بود كه «كلیات اصلاح قانون مطبوعات، مصوبه‌ای نیست كه مورد تائید مردم ایران باشد.»

4- روایت‌ها از نقش نهضت آزادی در فتنه 18 تیر 78

حجت‌الاسلام ناطق نوری درمورد نقش نهضت آزادی‌ها در حوادث كوی دانشگاه می‌گوید: «من به لحاظ اینكه شم امنیتی داشته و كار امنیتی كرده بودم، احساس می‌كردم پشت صحنه دست‌هایی است اینها را می‌گرداند و به طور جدی به این موضوع یقین داشتم. در همان روزها، قبل از آن كه حتی كسی دستگیر و بازجویی بشود، یا مثل الان یك خرده شفاف شود؛ گفتم كه ماجرا، زیر سر نیروهای به اصطلاح ملی-مذهبی است. اینها رهبری می‌كنند و به نظر من قوه قضاییه اگر بخواهد این غائله را ختم كند باید سران اینها را دستگیر نماید.

در جلسه‌ای در حضور مقام معظم رهبری نیز گفتم كه آقا، بنده اعتقاد دارم نهضت آزادی و این نیروها در پشت پرده این جریان هستند و اگر ما بخواهیم این آشوب و شورش را بخوابانیم به نظر من باید سران اینها را دستگیر كرده، عده‌ای كه در صحنه آشوب كردند را هم به سرعت محاكمه كنیم. حتی اگر لازم باشد -دیدیم كه اینها به هرحال بحران ایجاد كردند و قصد براندازی دارند- آنها را به سینه دیوار بگذاریم. اگر قصد براندازی نظام را دارند و با اسلام محارب هستند، با آنها برخورد بشود. بعضی از مسئولان خیلی جا خوردند و گفتند: این نوع حرف زدن جلوی آقا؟! اما من ریشه اغتشاش را در نهضت آزادی می‌دانم، اینها دنبال براندازی هستند و در كشور بحران ایجاد می‌كنند و بالاخره باید با آنها برخورد كرد، حكومت تعارف ندارد. من در ماجرای 18 تیر 78، قائل بودم كه باید سران نهضت آزادی دستگیر، محاكمه و با آنها برخورد قاطع شود؛ اما رئیس دولت اصلاحات این اعتقاد را نداشت.»[7]

مسعود ده‌نمكی نیز در مصاحبه با هفته‌نامه "جبهه" در پاسخ به سئوالی مبنی بر اینكه "آیا  نهضت آزادی و عناصر وابسته به جبهه ملی در حوادث 18 تیر نقش داشتند یا خیر؟" گفت: «بله ... آن‌ها به عنوان سیاهی لشكر عمل كردند... تا روز دوشنبه [21 تیر] بحران و تنش به واسطۀ جریانی كه به اصطلاح مستقل عمل كرده و هدایت‌كننده‌اش ملی‌گرا‌ها هستند صورت می‌گیرد تا اینكه پس از درگیری جلوی دانشگاه و پیام مقام معظم رهبری، دفتر تحكیمی‌ها پشت قضیه را خالی كرده و هدایت آشوب‌های خیابانی را ملی‌گرا‌ها و نهضتی‌ها به عهده می‌گیرند.»[8]

همچنین هفته‌نامه "جبهه" در روز 12 مرداد 78، ذیل مطلبی با عنوان "این تذهبون"، تحلیلی بر حوادث 18 تیر نوشت و آن حادثه را با كودتای 28 مرداد مقایسه كرد. در قسمتی از این یادداشت آمده بود: «مصدقی‌های ملی‌گرا، جبهه متشكل از نهضت وابسته آزادی، ملیون واپسگرا و وابستگان به آمریكا به دنبال كدام "شاه" به راه افتادند كه قصد تجدید كودتای 28 مرداد را داشتند؟ و چگونه به محض شنیدن قائله بر كشته‌های خیالی تسلیت‌نامه می‌فرستند؟»[9]


 بازخوانی فرمایشات امام خمینی (ره) درمورد نهضت آزادی

 فعالیت‌های منافقانه نهضت آزادی علیه نظام جمهوری اسلامی تازگی نداشت؛ آنها در مقاطع مختلف، هرجا كه فرصت پیدا می‌كردند دست به كارشكنی علیه نظام می‌زدند. از همین‌رو بود كه 12 سال قبل از فعالیت‌های سردمداران نهضت‌آزادی در قضایای 18 تیر 78، امام خمینی(ره) در پاسخ نامه حجت‌الاسلام محتشمی‌پور، وزیر كشور وقت با آگاهی از چهره منافقانه این گروه، خط مقابله با  آنان را ترسیم كردند.

در بهمن 1366 "علی‌اكبر محتشمی‌پور"، وزیر كشور وقت نامه‌ای را به‌همراه مواضع و اطلاعیه‌های نهضت آزادی خدمت امام خمینی(ره)  ارسال كرد وبا اشاره به كارشكنی‌های نهضت آزادی‌ در دوران جنگ و سمپاشی‌های داخلی آنان نسبت به فرمایشات امام (ره) راجع به حكومت و ولایت مطلقه و نیز سابقه آنها در نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی، از ایشان در خصوص صلاحیت اعضای نهضت آزادی برای شركت در انتخابات سومین دوره مجلس شورای اسلامی كسب تكلیف كرد.

امام خمینی(ره) در پاسخ به این نامه، به روشنی نهضت آزادی را منحرف خوانده و "ضرر آنها را از ضرر گروهك‌های دیگر، حتی منافقین" بیشتر دانستند. در این نامه آمده بود:

بسم الله الرحمن الرحیم
جناب حجت‌الاسلام آقای محتشمی، وزیر محترم كشور - ایده الله تعالی-
در موضوع نهضت به‌اصطلاح آزادی مسائل فراوانی است كه بررسی آن محتاج به وقت زیاد است.

آنچه باید اجمالاً گفت آن است كه پرونده این نهضت و همین‌طور عملكرد آن در دولت موقت اول انقلاب شهادت می‌دهد كه نهضت به‌اصطلاح آزادی طرفدار جدی وابستگی كشور ایران به آمریكا است، و دراین‌باره از هیچ كوششی فروگذار نكرده است، و حمل به صحت اگر داشته باشد، آن است كه شاید آمریكای جهانخوار را، كه هرچه بدبختی ملت مظلوم ایران و سایر ملتهای تحت سلطه او دارند از ستمكاری اوست، بهتر از شوروی ملحد می‌دانند، و این از اشتباهات آنها است.

درهرصورت، به‌حسب این پرونده‌های قطور و نیز ملاقات‌های مكرر اعضای نهضت، چه در منازل خودشان و چه در سفارت آمریكا و به‌حسب آنچه من مشاهده كردم از انحرافات آنها، كه اگر خدای متعال عنایت نفرموده بود و مدتی در حكومت موقت باقی مانده بودند ملت‌های مظلوم به‌ویژه ملت عزیز ما اكنون در زیر چنگال آمریكا و مستشاران او دست و پا می‌زدند و اسلام عزیز چنان سیلی از این ستمكاران می‌خورد كه قرن‌ها سر بلند نمی‌كرد، و به‌حسب امور بسیار دیگر، نهضت به‌اصطلاح آزادی صلاحیت برای هیچ امری از امور دولتی یا قانون‌گذاری یا قضایی را ندارند، و ضرر آنها، به‌اعتبار آنكه متظاهر به اسلام هستند و با این حربه جوانان عزیز ما را منحرف خواهند كرد و نیز با دخالت بی‌مورد در تفسیر قرآن كریم و احادیث شریفه و تأویل‌های جاهلانه موجب فساد عظیم ممكن است بشوند، از ضرر گروهك‌های دیگر، حتی منافقین این فرزندان عزیز مهندس بازرگان، بیشتر و بالاتر است.

نهضت آزادی و افراد آن از اسلام اطلاعی ندارند و با فقه اسلامی آشنا نیستند. از این جهت، گفتارها و نوشتارهای آنها كه منتشر كرده‌اند مستلزم آن است كه دستورات حضرت مولی الموالی امیرالمؤمنین را در نصب ولات و اجرای تعزیرات حكومتی كه گاهی بر خلاف احكام اولیه و ثانویه اسلام است، بر خلاف اسلام دانسته و آن بزرگوار را نعوذبالله تخطئه، بلكه مرتد بدانند! و یا آنكه همه این امور را از وحی الهی بدانند كه آن هم بر خلاف ضرورت اسلام است.

 نتیجه آنكه نهضت به‌اصطلاح آزادی و افراد آن چون موجب گمراهی بسیاری از كسانی كه بی‌اطلاع از مقاصد شوم آنان هستند می‌گردند، باید با آنها برخورد قاطعانه شود، و نباید رسمیت داشته باشند.

والسلام علی من اتبع الهدی. ‌توفیق جنابعالی را از خداوند تعالی خواستارم.

روح‌الله الموسوی الخمینی

پی نوشت ها:

1- ماهنامه "ایران فردا"، شماره 54، خرداد 1378، ص 41.
2- روزنامه نشاط، دوشنبه 21 تیر 1378، ص 2.
3- روزنامه نشاط، دوشنبه 21 تیر 1378، ص 10.
4- روزنامه كیهان، 21 تیر 1378، ص 12.
5- ماهنامه "ایران فردا"، شماره 55، تیر 1378، ص 36.
6- ماهنامه "ایران فردا"، شماره 55، تیر 1378، ص 36.
7- خاطرات حجت‌الاسلام علی اكبر ناطق نوری، جلد دوم، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، ص 302 - 305.
8- هفته نامه جبهه، 29 تیر 1378، ص 18.
9- هفته نامه جبهه، 12 مرداد 1378، ص 6.

 *مرکز اسناد انقلاب اسلامی